Η Ελλάδα να προετοιμαστεί για Grexit (και ας μην το υλοποιήσει)

Στα παιχνίδια στρατηγικής, οι απειλές καθορίζουν το αποτέλεσμα. Στις διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ελλάδας και των πιστωτών της, η απειλή ήταν πάντα το Grexit. Οι Έλληνες θα μπορούσαν να φύγουν, αφήνοντας έναν βαρύ λογαριασμό πίσω τους.

(του Charles Wyplosz)

Οι πιστωτές θα μπορούσαν να μειώσουν την ροή ρευστού. Αλλά ασφαλώς, οι απειλές πρέπει να είναι αξιόπιστες, και οι Έλληνες δεν ήταν έτοιμοι για Grexit.

Δεν τυπώθηκαν χαρτονομίσματα δραχμής, ούτε "κόπηκαν” νομίσματα, δεν ετοιμάστηκαν τραπεζικοί αλγόριθμοι, και κυρίως, δεν ήταν έτοιμη καμία νομοθεσία για την μετατροπή των συμβάσεων. Από την άλλη πλευρά, ο Herr Schaeuble εδώ και καιρό άφηνε να εννοηθεί ότι το Grexit ήταν η προτιμώμενη επιλογή του και η Καγκελάριος άρχισε να μιλάει για ανθρωπιστική βοήθεια. Ο πρόεδρος της Κομισιόν δήλωσε με τόλμη ότι είχαν εκπονηθεί σχέδια προστασίας. Με την αναστολή της νέας βοήθειας ρευστότητας, και ως εκ τούτου υποχρεώνοντας σε κλείσιμο των τραπεζών, η ΕΚΤ έδωσε στους Έλληνες μια γεύση για το τι θα σήμαινε ένα Grexit.

Το μόνο ερώτημα ήταν εάν οι πιστωτές ήταν πρόθυμοι να καταφύγουν σε μια τόσο επιθετική κίνηση. Η αγριότητα των όρων που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα έχει αποδείξει ότι είναι, και περισσότερο.

Τι θα συμβεί στη συνέχεια;

Ο Έλληνας πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, έχει σαφώς αφήσει να εννοηθεί ότι δεν πιστεύει πως αυτοί οι όροι θα φέρουν κάτι καλό στην χώρα του, επομένως, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, η Ελλάδα δεν θα τα καταφέρει. ΟΙ πιστωτές είναι αποφασισμένοι να επιβάλλουν τους όρους τους. Μια νέα αντιπαράθεση είναι αναπόφευκτη. Εάν δεν θέλει να βρεθεί αντιμέτωπος με μια ακόμη ταπεινωτική ήττα, ο Τσίπρας θα πρέπει να αρχίσει να ετοιμάζεται.

Υπάρχει πληθώρα διαφορών μεταξύ μιας εξόδου με πανικό και μιας προσεκτικά προετοιμασμένης και διαχειρίσιμης διάσπασης.

Με βάση την εμπειρία της Αργεντινής το 2001, το Grexit αναμένεται να είναι καταστροφή. Με βάση τη διάσπαση της Τσεχοσλοβακίας, μπορεί να μην είναι έτσι. Η προετοιμασία θα κάνει τη διαφορά. Η έξοδος από την ευρωζώνη είναι πολύ πιο περίπλοκη από μια υποτίμηση, και πολλά πράγματα πρέπει να γίνουν για να αξιοποιηθούν τα οφέλη της αλλαγής καθεστώτος.

Λίστα αγορών για την προετοιμασία εξόδου

Το προφανές είναι να προετοιμαστούν τα "υδραυλικά”. ΝΑ τυπωθούν χαρτονομίσματα και να "κοπούν” νομίσματα που θα γίνουν αποδεκτά σε μηχανήματα σε όλη την χώρα και να εκπονηθεί ένα νομοσχέδιο που θα καθορίζει το νέο νόμιμο χρήμα και την μετάβαση μεταξύ του ευρώ και της δραχμής. Πρόκειται για μια εννοιολογικά απλή διαδικασία και μία που έλαβε χώρα πριν από μία δεκαετία, στην αντίθετη κατεύθυνση. Ωστόσο, απαιτεί μήνες για να ολοκληρωθεί. Υπό αυτή την έννοια, αυτό είναι ένα επείγον καθήκον.

Κάντε την υποτίμηση να έχει αποτέλεσμα

Πιο δύσκολες είναι οι προϋποθέσεις για να καταστεί το νέο καθεστώς επιτυχημένο. Όταν το πέσο της Αργεντινής αποκόπηκε από το αμερικανικό δολάριο, έχασε αμέσως σχεδόν το ήμισυ της αξίας του, κάτι που προκάλεσε υψηλό πληθωρισμό, έναν μεγάλο φόρο στα φτωχότερα τμήματα της κοινωνίας. Αυτό δεν πρέπει να γίνει, αν και μια υποτίμηση θα βοηθούσε πολύ.

Γνωρίζουμε από τους Eichengreen και Sachs πως το πότε οι χώρες διέφυγαν της Μεγάλης Ύφεσης, καθορίστηκε εν πολλοίς από την ταχύτητα με την όποια έφυγαν από το Gold Exchange Standard. Η ανάκτηση της ευελιξίας των συναλλαγματικών ισοτιμιών, δημιουργεί μια κρίσιμη προϋπόθεση για την οικονομική ανάκαμψη, αλλά αυτό δεν θα είναι αρκετό. Η οικονομία πρέπει να είναι έτοιμη να επωφεληθεί από την κίνηση. Αυτό απαιτεί τρία προκαταρκτικά βήματα:

Να αποτραπεί ο πολύ γνωστός σε όλους φαύλος κύκλος της υποτίμησης-πληθωρισμού

Η Τράπεζα της Ελλάδας πρέπει να πάρει μια καθαρή εντολή με πλήρη ανεξαρτησία, για να δράσει αντιστοίχως. ΟΙ αξιωματούχοι της κεντρικής τράπεζας πρέπει να είναι σε θέση να οδηγήσουν σε ταραγμένα νερά με ένα μείγμα αποφασιστικότητας και ευελιξίας. 

Το βρετανικό μοντέλο μιας Επιτροπής Νομισματικής Πολιτικής (MPC) που περιλαμβάνει ντόπιους γραφειοκράτες με άψογες ικανότητες και εξωτερικά μέλη με εξαιρετικές ικανότητες ανάλυσης, θα είναι το σωστό μοντέλο. Υπάρχουν αρκετοί Έλληνες νομισματικοί οικονομολόγοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για να δημιουργηθεί μιας πρώτης τάξεως MPC. Πρέπει να αρχίσουν να εργάζονται αμέσως για να καθορίσουν μια στρατηγική και να βρουν πώς θα εφαρμοστεί.

Να δημιουργηθούν προϋποθέσεις ώστε η υποτίμηση να είναι αποτελεσματική

Είναι κατανοητό ότι οι αγορές αγαθών δεν λειτουργούν κανονικά και ότι αυτό έχει εδώ και καιρό πλήξει την ικανότητα της Ελλάδας να είναι ένας ανταγωνιστικός εξαγωγέας σε όποιους κλάδους βρίσκεται το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα. Πολλές μελέτες έχουν υποδείξει τι πρέπει να γίνει και με ποια σειρά.

Σειρά υποσχόμενων μεταρρυθμίσεων βρίσκεται στην λίστα των όρων που έχουν επιβληθεί από τους πιστωτές. Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να κάνει στον εαυτό της μια χάρη και να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις που έχουν σημασία -δίνοντας έτσι στον εαυτό της κάποιο περιθώριο ελιγμών έναντι των πιστωτών- με την σωστή σειρά, ενώ παράλληλα να αγνοήσει τις ανόητες, όπως το άνοιγμα καταστημάτων την Κυριακή ή την άμεση πώληση των κρατικών assets. Το να έχει εφαρμόσει αυτές τις μεταρρυθμίσεις την στιγμή του Grexit, θα κάνει τη διαφορά μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας.

Η νέα συναλλαγματική ισοτιμία πρέπει να είναι συμβατή με την συμμετοχή στην ΕΕ

ΟΙ συνθήκες απαιτούν τα κράτη-μέλη χωρίς μια παρέκκλιση, να ενταχθούν τελικά στην ευρωζώνη. Ένας μεγάλος αριθμός χωρών που είναι σε θέση να ενταχθεί στην ευρωζώνη (π.χ. η Τσεχία, η Πολωνία και η Σουηδία), ευτυχώς δεν κατόρθωσαν να συμμορφωθούν χωρίς να έλθουν αντιμέτωπες με την οργή της υπόλοιπης ΕΕ. Η Ελλάδα πρέπει να αναπτύξει την στρατηγική της για να ενταχθεί στις τάξεις της.

Τραπεζική εξυγίανση

Οι τράπεζες θα πρέπει να εξυγιανθούν άμεσα, αν είναι δυνατόν χωρίς καθόλου κόστους για τους φορολογούμενους. Η Οδηγία για την Τραπεζική Ανάκαμψη και Εξυγίανση (BRRD) είναι το κύριο σημείο. Επαίσχυντα, δεν έχει ακόμη ενταχθεί στην ελληνική νομοθεσία. Αυτό είναι εύκολο, είναι στα σκαριά. Επίσης χρειάζεται ένα σχέδιο πρωτοκόλλου μεταξύ της κεντρικής τράπεζας και του υπουργείου. Η κεντρική τράπεζα θα πρέπει να βάλει τα χρήματα, αλλά οι πιθανές απώλειες θα πρέπει να εγγυηθούν από το υπουργείο.

Δημοσιονομική πειθαρχία και χρέος

Προκειμένου να μην εξαρτάται από τον επίσημο δανεισμό, και τις συνεπακόλουθες προϋποθέσεις, η Ελλάδα πρέπει να ανακτήσει πρόσβαση στην αγορά και, ειδικά τότε, να τηρήσει δημοσιονομική πειθαρχία. Απαιτούνται διάφορα βήματα:

Προφανώς, η ΕΛλάδα θα πρέπει να χρεοκοπήσει, αλλά προσεκτικά

Μαζί με μια υποτίμηση, αυτό είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάκαμψη. Το χρέος προς το ΔΝΤ πρέπει να εξυπηρετείται διότι πάντα μπορεί να χρειαστεί το ΔΝΤ, αν μη τι άλλο για τεχνική βοήθεια. Τα χρέη στον ιδιωτικό τομέα δεν θα πρέπει να αθετηθούν, διότι τα περισσότερα από αυτά οφείλονται προς τους ελληνικούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Δεν έχει νόημα να διαγράψεις αυτά τα χρέη και στη συνέχεια να δανειστείς για να ανακεφαλαιοποιήσεις τις τράπεζες. Για τα υπόλοιπα, το χρέος οφείλεται σε διάφορα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και σε κυβερνήσεις. Αυτό θα πρέπει να διαγραφεί πλήρως. Αυτό είναι το εύκολο μέρος.

Το πιο δύσκολο θα είναι να έλθουμε σε μια συμφωνία. Όπως είναι γνωστό, οι πιστωτές πάντα ξεκινούν από το ότι είναι έξω φρενών και ότι θα ανακτήσουν τα χαμένα τους χρήματα. Με τον καιρό ωστόσο, και όχι πολύ, αναγνωρίζουν πως ό,τι πέρασε, πέρασε, και οι διαπραγματεύσεις καθίστανται δυνατές. Η Ελλάδα πρέπει να προετοιμαστεί για αυτές τις ενδεχόμενες διαπραγματεύσεις. Τα ομόλογα brady είναι ένα παράδειγμα, υπάρχουν κι άλλα.

Το να δανείζεσαι από τις αγορές είναι το καλύτερο σε άσχημες στιγμές, αλλά δεν μπορεί να είναι τρόπος ζωής

Είτε είναι μέλος της ευρωζώνης είτε όχι, ο περιορισμός του προϋπολογισμού δεν είναι επιλογή αλλά υποχρέωση. Ας ελπίσουμε ότι η Ελλάδα έχει μάθει να μην εμπιστεύεται τραπεζίτες και άλλους επενδυτές που χαμογελούν και δανείζουν ανεύθυνα σε καλές εποχές, για να αποχωρήσουν μετά και να αναζητήσουν προστασία από τις αρχές τους σε άσχημες στιγμές. Πολλές χώρες έχουν υιοθετήσει στέρεα πλαίσια που συνδυάζουν έναν απλό κανόνα με κάποια διακριτικότητα στα χέρια ενός ανεξάρτητου συμβουλίου. Η Σλοβακία και το Ηνωμένο Βασίλειο δίνουν καλά παραδείγματα, και μαθήματα θα πρέπει να διδαχθούν από την ουγγρική πανωλεθρία.

Συμβουλή

Η προετοιμασία μιας χώρας για ένα επιτυχημένο Grexit είναι μια δύσκολη υπόθεση. Απαιτεί δεξιότητες που είναι απίθανο να είναι άφθονες στην Ελλάδα σήμερα. Είναι επίσης ένα έργο που πρέπει να αρχίσει άμεσα και που πρέπει να προχωρήσει με ασυνήθιστα ταχύ ρυθμό. Δεν μπορεί να είναι μια διαδικασία δοκιμής και λάθους.

Η ελληνική κυβέρνηση χρειάζεται συμβουλές από υψηλής ποιότητας εξειδικευμένους ανθρώπους. Πολλοί από τους καλύτερους είναι στο ΔΝΤ, αλλά αυτό μπορεί να είναι ευαίσθητο πολιτικά. Οι Έλληνες θα μπορούσαν ωστόσο να αξιοποιήσουν την σημαντική γνώση της μεγάλης ομάδας των πρώην μελών του ΔΝΤ, που είναι ακόμη πρόθυμοι να εξυπηρετήσουν. Πολλοί από αυτούς είναι δυσαρεστημένοι με την απόδοση του Ταμείου. Μια άλλη πηγή είναι πρώην αξιωματούχοι από χώρες που πέρασαν από παρόμοια πειράματα, καθώς και ο μικρός στρατός των εξαίρετων ακαδημαϊκών Ελλήνων οικονομολόγων. Η κυβέρνηση θα πρέπει να αποφύγει την γνώριμη παγίδα του να ζητήσει βοήθεια από τις τράπεζες και τις συμβουλευτικές εταιρείες, που έχουν απώτερους θεσμικούς στόχους, καθώς και εμπορικούς.

Διακυβέρνηση

Η ελληνική κυβέρνηση είναι εμφανώς ακατάλληλη να διεξάγει τις μεταρρυθμίσεις για ένα σωρό ανείπωτων λόγων που περιλαμβάνουν διαφθορά, νεποτισμό και ανικανότητα. Οι καλύτερες αποφάσεις θα παραμείνουν θεωρητικές εκτός κι αν εφαρμοστούν από τις αρχές όπως προβλέπεται. Θα πάρει χρόνια να διορθωθεί μια δυσλειτουργική διοίκηση. ΟΙ διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ και η Παγκόσμια Τράπεζα μπορούν να παράσχουν τεχνική βοήθεια, αλλά θα είναι πολύ αργή. Η Ελλάδα θα πρέπει να αποδεχθεί ότι χρειάζεται να φέρει ξένους ειδικούς, σε προσωρινή βάση. Αυτοί οι εμπειρογνώμονες θα πρέπει να συνεργαστούν με νέους, ταλαντούχους Έλληνες που θα προσληφθούν σύμφωνα με τις ικανότητες τους, όχι με τις οικογενειακές διασυνδέσεις. (ΣΧΟΛΙΟ Α.Α.: Ειδικά εδώ διαφωνούμε εξολοκλήρου, αφού το μύθευμα των "ξένων επαϊόντων" και των "ανεύθυνων Ελλήνων" έχει διαψευστεί προ πολλού στην πράξη, με τους ξένους να συνιστούν απλά μία δράκα διεφθαρμένων πλασιέ και τους Έλληνες -τους μη ενταγμένους, βεβαίως, στην παλαιοκομματική σαπίλα και τη διαπλεκόμενη μαφία- να αποτελούν το ιδανικό εκείνο δυναμικό που θα εμφορείται από την απαραίτητη τεχνοκρατική κατάρτιση αλλά και τον απαιτούμενο πατριωτισμό για την επιτέλεση ενός τέτοιου έργου.)

Si vis pacem, para bellum (αν θες ειρήνη, ετοιμάσου για πόλεμο)

Θα πρέπει να γίνει σαφές ότι το Grexit παραμένει μια καταστροφική επιλογή, αλλά έχει γίνει η επιλογή χρεοκοπίας για την Ελλάδα και τους πιστωτές της. Το να προετοιμάζεται για Grexit δεν σημαίνει ότι θα αφήσει την ευρωζώνη. Ίσως παράδοξα, μια αξιόπιστη απειλή μπορεί να καταλήξει σε ένα καλύτερο αποτέλεσμα τόσο για την Ελλάδα όσο και για τους πιστωτές της. Ο στόχος πρέπει να είναι να καταστεί το Grexit μια πιθανή λύση, όχι να συμβεί.

* Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο VoxEU.org, ένα policy portal που ιδρύθηκε από το Center for Economic Policy Research (CEPR)

(ΠΗΓΗ: http://www.capital.gr/)