Oι μονταζιέρες του ίντερνετ

 Ορισμένα από τα πιο αυταρχικά και σκοταδιστικά καθεστώτα του πλανήτη απολαμβάνουν υψηλότερα επίπεδα ελευθεροτυπίας από την Ελλάδα

«Η παραπληροφόρηση είναι όπλο μαζικής καταστροφής»
Faithless

Τι κοινό έχει ένας Βούλγαρος αστυνομικός με έναν διαδηλωτή από τη Σιγκαπούρη, μια γιαγιά από την Αργεντινή με τον Λουκάνικο – τον σκύλο που έγινε παγκοσμίως διάσημος για τη συμμετοχή του σε διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας;

Ολοι τους παρουσιάστηκαν σε φωτογραφίες να συμμετέχουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στις συγκρούσεις που ακολούθησαν τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στη Βενεζουέλα. Αντίπαλοι του προέδρου Νίκολας Μαδούρο άρχισαν να ανεβάζουν με φρενήρεις ρυθμούς στο ίντερνετ άσχετες φωτογραφίες αστυνομικής βαρβαρότητας από κάθε γωνιά του πλανήτη για να προωθήσουν τις θέσεις τους. Αρκετές από αυτές τις φωτογραφίες έγιναν όπως λέγεται viral, άρχισαν δηλαδή να αναπαράγονται με τρομακτικούς ρυθμούς στο διαδίκτυο και κατάφεραν να τρυπώσουν ακόμη και σε ρεπορτάζ ενός δημοσιογράφου του CNN.
Το γεγονός ότι καμία από τις φωτογραφίες δεν είχε παραποιηθεί με προγράμματα επεξεργασίας εικόνας αλλά χρησιμοποιήθηκαν εικόνες από το εξωτερικό έκανε την προπαγάνδα αρκετά πιο αποτελεσματική (αν και αρκετοί άρχισαν να αναρωτιούνται γιατί οι αστυνομικοί της Βενεζουέλας φοράνε γούνινα καπέλα, έχουν σκιστά μάτια ή κρατάνε ασπίδες που γράφουν «αστυνομία» στα ελληνικά).
Πριν από μόλις δύο δεκαετίες η παραπλανητική χρήση φωτογραφιών μπορούσε να διαδοθεί με τέτοια ταχύτητα μόνο αν μεταδίδονταν από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης του πλανήτη. Οι περίφημοι κορμοράνοι της Βρετάνης που παρουσιάστηκαν από το CNN να πνίγονται σε λίμνες πετρελαίου του Περσικού Κόλπου και οι φωτογραφίες από υποτιθέμενους ομαδικούς τάφους στην Τιμισοάρα της Ρουμανίας ήταν μερικά από τα πιο γνωστά παραδείγματα της κυρίαρχης παραπληροφόρησης.
Σήμερα όμως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξασφαλίζουν ότι τέτοιου είδους παραχαράξεις της πραγματικότητας μπορούν να ξεκινήσουν από οποιονδήποτε χρήστη του ίντερνετ και να κατακλύσουν τον πλανήτη. Συνήθως οι σοβαροί προπαγανδιστές αποφεύγουν τέτοιου είδους πρακτικές που γίνονται εύκολα αντιληπτές (εξαίρεση αποτέλεσε ο σύμβουλος του Σαμαρά Γ. Μουρούτης, ο οποίος, προκειμένου να αποδείξει ότι μια συγκέντρωση του ΣΥΡΙΖΑ στο Σύνταγμα δεν είχε πολύ κόσμο, ανέβαζε στο twitter φωτογραφίες αρχείου που έδειχναν μια άδεια πλατεία). Ακόμη όμως και τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα απάτης επιτυγχάνουν πολύ συχνά τον στόχο τους, να δημιουργήσουν τη γενική αίσθηση που επιθυμεί ο δημιουργός τους.
Θεωρητικά η απάντηση στο πρόβλημα θα ήταν να καταδικάσουμε τα περιστατικά, να τα αποδώσουμε σε ανευθυνότητα της λεγόμενης δημοσιογραφίας των πολιτών και να εξάρουμε για άλλη μια φορά την αξία της επαγγελματικής δημοσιογραφίας. Ή μήπως όχι;
Μια πιο προσεκτική ματιά στις φωτογραφίες και τα βίντεο (παραποιημένα ή όχι) που συνήθως γίνονται viral στο διαδίκτυο αποδεικνύει ότι στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων είναι σύμφωνα με την εκάστοτε πολιτική και ιδεολογική «γραμμή» που προωθούν τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης. Καμία πλαστή φωτογραφία που να δείχνει ευμάρεια στη Βενεζουέλα δεν έκανε ποτέ τον γύρο του κόσμου. Αντιθέτως, ψεύτικες εικόνες με άδεια ράφια σουπερμάρκετ εξαπλώνονται σαν ιός όποτε ξεσπά κάποια κυβερνητική κρίση στο Καράκας. Τρομακτική διάδοση έχουν συνήθως και οι ψευδείς ιστορίες που στρέφονται εναντίον μουσουλμάνων, αν και σχεδόν ποτέ δεν έχουν παρατηρηθεί ανάλογα περιστατικά εναντίον χριστιανών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε πριν από μερικά χρόνια η φωτογραφία με τα παρανυφάκια ενός γάμου στη Γάζα. Η λεζάντα που τη συνόδευε υποστήριζε ότι μουσουλμάνοι παιδεραστές χρηματοδοτούνταν από τη Χαμάς για να παντρεύονται ανήλικα κοριτσάκια – απάτη που φρόντισε να αναπαραγάγει στις σελίδες της και η εφημερίδα «Αδέσμευτος Τύπος».
Στο ερώτημα γιατί γίνονται συχνότερα viral οι ψεύτικες ειδήσεις που αναπαράγουν την κυρίαρχη ιδεολογία σε διεθνή θέματα και όχι αυτές που την αμφισβητούν, αρκετοί αναζητούν ευθύνες στους επίσημους μηχανισμούς προπαγάνδας κυβερνήσεων και μεγάλων οργανισμών. Και σε αρκετές περιπτώσεις δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Ενα από τα βίντεο, λόγου χάριν, που είδαν εκατομμύρια άνθρωποι τις τελευταίες ημέρες για την κατάσταση στην Ουκρανία σκηνοθετήθηκε από τον Ben Moses (δημιουργό της ταινίας «Καλημέρα Βιετνάμ»), ο οποίος διατηρεί ανοιχτούς διαύλους με στελέχη της αμερικανικής κυβέρνησης και οργανώσεις όπως το National Endowment for Democracy, το οποίο χρηματοδοτείται από το Κογκρέσο. Το βίντεο παρουσιάζει μια ευειδή Ουκρανή να χαρακτηρίζει «δικτατορία» την κυβέρνηση της χώρας της και να εξυμνεί διαδηλωτές που φέρουν νεοναζιστικά σύμβολα του φασιστικού κόμματος της Ουκρανίας Svoboda.
Πίσω όμως από τις σύνθετες εξηγήσεις, οι οποίες πολλές φορές μπορεί να φλερτάρουν επικίνδυνα με τις θεωρίες συνωμοσίας, ίσως να κρύβεται και μια πιο απλή εξήγηση: τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξακολουθούν, σε σημαντικό βαθμό, να αναπαράγουν την ηχώ της κυρίαρχης αφήγησης, όπως αυτή διαμορφώνεται από τους μηχανισμούς του κράτους -το σχολείο και φυσικά τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης–, που με τη σειρά τους απηχούν τις οικονομικές ελίτ που τους ελέγχουν. Το σκηνικό φυσικά είναι ριζικά διαφορετικό από ό,τι πριν από μόλις πέντε χρόνια. Η αμφισβήτηση της κυριαρχίας των ΜΜΕ από τη δημοσιογραφία των πολιτών και από νέες μορφές αποκάλυψης πληροφοριών, όπως το WikiLeaks, έχει επιφέρει εντυπωσιακές αλλαγές. Οσοι πίστευαν όμως ότι η τεχνολογία από μόνη της αρκούσε για να ανατρέψει τις ισορροπίες στον χώρο της ενημέρωσης δεν φαίνεται να επιβεβαιώνονται ούτε αυτή τη φορά.
Info
Διαβάστε
Pheme (sheffield.ac.uk)
Πειραματικό λογισμικό, που αναπτύσσει το Πανεπιστήμιο του Sheffield, υπόσχεται να εντοπίζει τις ψευδείς ιστορίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Your Call Is Important to Us: The Truth About Bullshit
Η Καναδή ακαδημαϊκός Λόρα Πένι αναλύει τις σύγχρονες μορφές προπαγάνδας και διάδοσης πληροφοριών από επαγγελματίες και ερασιτέχνες του χώρου.
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών 23/02/2014