«Για το νερό»του Γιώργου Κολέμπα

Στο νερό(Η2Ο) και τα στοιχεία του Υδρογόνο και Οξυγόνο βασίζεται όλος ο πλούτος της βιοποικιλότητας και της ζωής που υπάρχει σε αυτόν τον πλανήτη. Ο κύκλος του νερού στη φύση είναι από τους σημαντικότερους για τη ζωή(δες εικόνα 1).

Οι λόγοι που το κάνουν τόσο σημαντικό:

• Είναι κατά κάποιον τρόπο το «αίμα» και τα «σωματικά υγρά» του οργανισμού της «γαίας»(πλανήτη).
• Βασικό στοιχείο για τη ζωή (το ανθρώπινο σώμα π.χ. αποτελείται από 70% νερό).
• Αν επιδρούμε είτε θετικά είτε αρνητικά, τότε επιδρούμε απευθείας στις διαδικασίες της ζωής.
• Αυτό συμβαίνει επειδή έχει πολλές φυσικές και χημικές ανωμαλίες, οι οποίες είναι ακριβώς χρήσιμες για τη ζωή. Το μόριο του Η2Ο σχηματίζεται από 2 άτομα Η και 1 άτομο Ο σε γωνία 105 μοιρών. Το μόριο αποτελεί ένα δίπολο με ένα θετικό πόλο των 2 ατόμων του υδρογόνου και ένα αρνητικό του ατόμου του οξυγόνου. Συμπεριφέρεται σαν ένας μικρός «ηλεκτρομαγνήτης».
• Η σύνδεση περισσότερων μορίων σχηματίζει υγρούς κρυστάλλους(Cluster). Οι υγροί αυτοί κρύσταλλοι προσλαμβάνουν από το περιβάλλον δονήσεις-κύματα διάφορων συχνοτήτων και συμμετέχουν στη ταλάντωσή τους. Προσλαμβάνουν δηλ. πληροφορίες με τη μορφή ιδιοσυχνοτήτων και τις αναμεταδίδουν.
• Το νερό ενσωματώνοντας για κάποιο διάστημα διάφορες ενώσεις, με τις οποίες έρχεται σε επαφή, «αποθηκεύει» την αντίστοιχη πληροφορία τους, το «ίχνος» τους, σαν κύμα με τη συχνότητά του. Μπορεί οι διάφορες χημικές ενώσεις με τις οποίες ήλθε σε επαφή το νερό να μην υπάρχουν πια στο νερό, αλλά έχει μείνει η πληροφορία τους. Έτσι το νερό είναι στην ουσία εκτός των άλλων και«πληροφορικό» μέσο.
• Είναι λοιπόν το νερό «μεταφορέας» όχι μόνο ουσιών, αλλά και πληροφοριών τους, που με τη σειρά τους παίζουν μεγάλο ρόλο στον μεταβολισμό των ζωντανών οργανισμών και στην ενδοεπικοινωνία των κυττάρων τους( το νερό σαν «πληροφορικό» μέσο είναι και η βάση της ομοιοπαθητικής). Σαν «μεταφορέας» μπορεί να μεταφέρει και θετικές και αρνητικές επιδράσεις στους οργανισμούς και στον άνθρωπο.
• Νερό με μεγάλους κρυστάλλους έχει μικρή δύναμη δέσμευσης, άρα λίγη ενέργεια. Τα διαλυμένα στο νερό π.χ. μέταλλα δεν μπορούν να συγκρατηθούν στο διάλυμα και αντιδρούν μεταξύ τους. Επίσης λιγότερη δυνατότητα να διαπερνά τη μεμβράνη των κυττάρων ή να μεταφέρει μαζί του άλλες ουσίες και πληροφορίες.
• Νερό με μικρούς κρυστάλλους έχει μεγάλη δύναμη δέσμευσης, άρα και πολλή ενέργεια.  Είναι αρκετή η δύναμη λίγων μορίων για να συγκρατηθεί ένα μέταλλο στο διάλυμα. Διαπερνά επίσης εύκολα τις μεμβράνες των κυττάρων και μεταφέρει γρήγορα ουσίες και πληροφορίες.  
• Σε μη γάργαρο νερό(μεγάλοι κρύσταλλοι) η ξένη ουσία δεν συγκρατείται και αποβάλλεται από το διάλυμα. Αν δηλαδή η δομή του νερού δεν είναι καλή, τότε έχουμε πολλά απόβλητα στον οργανισμό. Αν η ουσία είναι επιζήμια για τον οργανισμό τότε δεν μπορεί να την πάρει μαζί του το νερό, όταν αποβάλλεται από τον οργανισμό και παραμένει σε αυτό. Έτσι ένα τέτοιο νερό δεν καθαρίζει τον οργανισμό. Αν η ουσία είναι αντίστοιχα ωφέλιμη δεν μπορεί να τη μεταφέρει στα κύτταρα, που τη χρειάζονται.
• Αντίθετα ένα καλό και ενεργοποιημένο τρεχούμενο νερό και καθαρίζει από τις επιβλαβείς ουσίες και μεταφέρει τις ωφέλιμες. Σε νερό με καλή δομή(γάργαρο, μικροί κρύσταλλοι) οι δυνάμεις δέσμευσης από λίγα μόνο μόρια γύρω από τη ξένη ουσία τη συγκρατούν στο διάλυμα και δεν κατακάθεται στον οργανισμό. Λίγα ελεύθερα μόρια είναι πολύ πιο αποτελεσματικά από τα πολλά περισσότερα των μεγάλων υγρών κρυστάλλων. Το νερό που είναι αποθηκευμένο σε μπουκάλια ή δοχεία, μετά από λίγο διάστημα σχηματίζει μεγάλους υγρούς κρυστάλλους και ενώ μπορεί να μας ξεδιψά, δεν επιτελεί το ρόλο του για τον οργανισμό, είναι δηλαδή ένα «νεκρό» νερό.
• Ο άνθρωπος πάντως δε μπορεί να ζήσει για πολλές μέρες χωρίς νερό, γιατί όπως αναφέρθηκε είναι απαραίτητο για όλες σχεδόν τις διεργασίες που γίνονται στο σώμα. Έτσι χρειάζεται να πίνει τουλάχιστον ενάμισι λίτρο την ημέρα. Δεν έχουν όμως όλοι οι άνθρωποι πρόσβαση σε πόσιμο καθαρό και «ζωντανό» νερό σε αυτόν τον πλανήτη. Στην ουσία μόνο το 1% του υπάρχοντος σε αφθονία νερού είναι κατάλληλο προς πόση. Και αυτά τα αποθέματα όλο και σπανίζουν

2. Το κοινωνικό πρόβλημα σε σχέση με το πόσιμο νερό

Οι πηγές και τα αποθέματα πόσιμου νερού λιγοστεύουν, λόγω κοινωνικών και οικολογικών εξελίξεων: από την αλόγιστη χρήση, τη αύξηση της ζήτησης στις πόλεις, τη συγκεντροποίηση των πληθυσμών σε μερικές βιομηχανικές περιοχές, τη μόλυνση των επιφανειακών-υπόγειων υδάτων και την μείωση της ποιότητάς του, τη ξηρασία σε κάποιες περιοχές που εντείνεται λόγω κλιματικών αλλαγών, την θερμοκηπιακή θέρμανση και άρα τη μείωση των χιονιών, κ.λπ..

Το πρόβλημα γίνεται κοινωνικό από τη στιγμή που υπάρχει από τη μια αλόγιστη χρήση στις περιοχές που υπάρχουν αποθέματα και από την άλλη αύξηση των αναγκών εκεί που δεν υπάρχουν. Αυτό θα οδηγεί σε κοινωνικές συγκρούσεις και μερικές φορές και σε συγκρούσεις κρατών(μερικοί προβλέπουν και πολέμους με αιτία το νερό).

Πριν τη βιομηχανική εποχή, οι κοινότητες των ανθρώπων έστηναν οικισμούς σε τοποθεσίες που είχαν κοντά τους νερό και οργάνωναν στη βάση των μικρών αποστάσεων τη διαχείρισή του ( ύδρευση και άρδευση). Ήταν δηλαδή το νερό στα χέρια των τοπικών κοινοτήτων.

Στη συνέχεια, κατά τη περίοδο της βιομηχανικής καπιταλιστικής ανάπτυξης, όπου η περιφέρεια συρρικνώθηκε λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης των πληθυσμών στις πόλεις, μέσα κυρίως από την κρατική διαχείριση του πόσιμου νερού μέσω δικτύων και τη μεταφορά του σε μεγάλες αποστάσεις για τις ανάγκες των πόλεων, οι κοινότητες έχασαν τη δυνατότητα που είχαν για τη διαχείρισή του . Οι πηγές και τα αποθέματα της περιφέρειας πέρασαν στα χέρια κρατικών ή ιδιωτικών εταιρειών ύδρευσης. Η όλη αυτή διαδικασία μετέτρεψε το νερό από φυσικό και δημόσιο αγαθό σε εμπορικό και αγοραίο και στη συνέχεια του έδωσε το χαρακτηριστικό της σπανιότητας, παρόλο που είναι ίσως ο πιο άφθονος φυσικός πόρος σε αυτό τον πλανήτη.
  

3. Εικονικό νερό: ένα νέο εργαλείο στη διαχείριση των υδατικών πόρων

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, σε έναν άνθρωπο επαρκούν 50 λίτρα ημερησίως για την κάλυψη των αναγκών του(πόση, μαγείρεμα, ντουζ, πλύσιμο ρούχων κ.λπ). Σήμερα ο μέσος Αμερικάνος καταναλώνει 600 λίτρα νερού τη μέρα, ο μέσος Γερμανός 130 λ., ο μέσος Έλληνας 160 λ., ενώ ο Αφρικανός στην υποσαχάρια Αφρική 10 μόνο λίτρα.

Σε 10 χρόνια, δηλ. το 2025 ο μισός πλανήτης θα διψάει και δεν θα έχει πρόσβαση στο πόσιμο νερό. Η επίδραση είναι ορατή και στην χώρα μας. Είχαμε μέχρι τώρα το 2ο μεγαλύτερο κατά κεφαλήν αποτύπωμα κατανάλωσης νερού στον κόσμο. Τα αποθέματα των φραγμάτων έχουν μειωθεί κατά 44%( με την ανομβρία των τελευταίων χρόνων). Ταυτόχρονα οι απώλειες των δικτύων πόσιμου νερού ανέρχονται μέχρι και 40-60%. Όλα αυτά καθιστούν επιτακτική την ανάγκη μιας διαφορετικής διαχείρισης των νερών μας, ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές (π.χ. Θεσσαλία), η οποία να εστιάζει στις καταναλωτικές συνήθειες των κατοίκων. Απαιτεί μέτρα εξοικονόμησης νερού, αλλαγές στην τιμολογιακή πολιτική, μείωση των διαρροών με την αντικατάσταση των παλιών δικτύων υδροδότησης, ενημέρωση των πολιτών.

Σε αυτή τη διαχείριση βοηθά η έννοια του «εικονικού νερού». Το εικονικό ή αόρατο ή κρυμμένο νερό αναφέρεται στην ποσότητα του νερού που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας(λέγεται εικονικό ή αόρατο γιατί μετά την παραγωγή ενός προϊόντος, το νερό που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή του δεν εμπεριέχεται πια στο προϊόν αυτό).

Έτσι για παράδειγμα χρειάζονται περίπου: 50 λίτρα(λ) νερού για να παραχθεί 1 πορτοκάλι, 400 λ νερού για ένα φλιτζάνι καφέ, 800 λ.  για να παραχθεί 1 ποτήρι γάλα, 900 λ για 1 κιλό καλαμπόκι, 2.000 λ. για ένα πιάτο κρέας με πατάτες, 2.700 λ. για ένα βαμβακερό μπλουζάκι, 6.000 λ. για ένα παντελόνι τζιν, 16.000 λ. για να παραχθεί 1 κιλό βοδινό κρέας, 20.000 λ. για έναν ηλεκτρ. Υπολογιστή, 400.000 λ. για ένα αυτοκίνητο.

Η έννοια του εικονικού νερού μας βοηθά στο να αντιληφθούμε πόσο νερό χρειαζόμαστε για την παραγωγή διάφορων προϊόντων, ώστε να διαχειριστούμε καλύτερα τους υδάτινους πόρους, ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές με ελλειμματικό υδατικό ισοζύγιο. Όχι μόνο σε ατομικό επίπεδο, όπως με μείωση της καθημερινής του κατανάλωσης ή με χρήση αγαθών από «δεύτερο χέρι» ή με μείωση της κατανάλωσης κρέατος και με αγορά τοπικών κυρίως προϊόντων. Αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο και στο επίπεδο της τοπικής οικονομίας.

Μπορεί για παράδειγμα να υπολογιστεί η ποσότητα του εικονικού νερού που χρησιμοποιείται σε ετήσια βάση, λαμβάνοντας υπόψη την παραγωγή αλλά και την κατανάλωση των κυριότερων αγροτικών προϊόντων. Στο Σχήμα 2 π.χ. κάποιοι επιστήμονες (Χ. Προχάσκα του Ινστιτούτου Εδαφολογίας Θεσσαλονίκης και A.Grohmann T.U. Berlin) υπολόγισαν το εικονικό νερό για τη Θεσσαλία το 2005. Οι θετικές τιμές σημαίνουν εξαγωγή εικονικού νερού, μέσω της εξαγωγής των αντίστοιχων αγροτικών προϊόντων και αρνητικές τιμές εισαγωγή εικονικού νερού, μέσω της εισαγωγής των αντίστοιχων αγροτικών προϊόντων.



 «Από το Σχ. 1 γίνεται φανερό πως η Θεσσαλία χρησιμοποιεί μεγάλες ποσότητες εικονικού νερού στην εξαγωγή βιομηχανικών φυτών (κυρίως βαμβακιού και δευτερευόντως ζαχαρότευτλων) και σιτηρών, ενώ δεν παράγει λιγότερο υδροβόρα προϊόντα. Αν η Θεσσαλία εισήγαγε βαμβάκι αντί να το εξάγει και αν παρήγαγε περισσότερα λαχανικά και βρώσιμα φυτά, αντί να τα εισάγει η ζήτηση νερού θα μειώνονταν τουλάχιστον κατά 540 εκατομ. κ.μ ετησίως, ποσότητα μεγαλύτερη από την ποσότητα του υπογείου νερού που αναμένεται να αναπληρωθεί από την εκτροπή του Αχελώου, που σύμφωνα με την μελέτη ΠΕ –ΕΥΔΕ υπολογίζεται σε 400 εκατ. κ. μ. ετησίως.», εκτιμούν για παράδειγμα, οι παραπάνω επιστήμονες[1].

 Οι αγρότες γενικά δεν αξιοποιούν σχεδόν καθόλου τα επιφανειακά νερά, αντλούν ανεξέλεγκτα τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα με αποτέλεσμα να μειώνετε συνεχώς η στάθμη του και να αυξάνεται συνεχώς το κόστος άντλησής του. Με τις μονοκαλλιέργειες, την αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και την έλλειψη σωστής ενημέρωσης για τη χρήση τους και τις επιπτώσεις (τα νιτρικά στα νερά έχουν φτάσει στο «κόκκινο»), ζητούν φαραωνικά έργα και την «εκτροπή της λογικής» (βλέπε Αχελώος), και οι πολιτικοί τους τα υπόσχονται, παρόλο που οδηγούν σε φαύλο κύκλο.

4. Οι προοπτικές

Η όλη εξέλιξη στο ζήτημα δείχνει ότι το πρόβλημα του πόσιμου –κυρίως- νερού, θα «επαναεδαφικοποιηθεί» πάλι, με την έννοια ότι η διαχείρισή του στο μέλλον θα αφορά πάλι στην τοπική κοινωνία. Οι πηγές και τα αποθέματα-από τη φύση τους εδαφικοποιημένες-θα ξανακάνουν ελκυστική την μετεγκατάσταση στην περιφέρεια, κοντά σε περιοχές που τα διαθέτουν ακόμα.

Το πέρασμα στη μεταβιομηχανική εποχή της αποανάπτυξης- τοπικοποίησης (αν ποτέ αυτή αποτελέσει επιλογή για λύση σε έναν κόσμο που καταρρέει), θα απαιτήσει οι κοινωνίες να ενταχθούν πάλι με μια ισορροπημένη σχέση στη φύση. ‘Έτσι θα επανέλθει η αφθονία του φυσικού αυτού αγαθού και δεν θα υπάρχει πια πρόβλημα.

Προς το παρόν, είτε πρόκειται για διαχείριση από κρατικές εταιρείες νερού, είτε από κεντρικές-περιφερειακές μεγάλες εταιρείες που διαχειρίζονται δίκτυα πόλεων ή το εμφιαλώνουν εφοδιάζοντας τις αγορές νερού, το φυσικό και συλλογικό αυτό αγαθό έχει στην ουσία ιδιωτικοποιηθεί και εξασφαλίζεται μέσω της αγοράς.

Στη χώρα μας, ιδίως μετά τις πολιτικές του μνημονίου και την «Καλλικρατική» πια Τοπική Αυτοδιοίκηση, υλοποιείται επίσης πλήρως αυτή η μετατροπή.

Η ιδιωτικοποίησή του όμως θα κάνει τις τοπικές κοινότητες, στις οποίες ανήκουν οι πηγές και τα αποθέματα, καθώς και τους καταναλωτές των πόλεων, να συνειδητοποιήσουν για πρώτη φορά, ότι ένα φυσικό, δημόσιο και συλλογικό αγαθό, μετατρέπεται σε προϊόν εκμετάλλευσης από τις ιδιωτικές εταιρείες. Οι μεν κοινότητες θα δουν να περνάνε οι πηγές τους στα χέρια ιδιωτών και τις ίδιες να μετατρέπονται σε πελάτες τους, οι δε πολίτες των πόλεων θα αντιληφθούν ότι το δικαίωμα πρόσβασης στο κοινωνικό μέχρι τώρα αγαθό, θα πρέπει να αγοράζεται σε τιμές που όλο θα ανεβαίνουν.

Το γεγονός αυτό θα οδηγήσει στην από κοινού εύρεση λύσεων από τις δύο κατηγορίες πολιτών και στη δημιουργία τέτοιων οικονομικοκοινωνικών δομών, που θα εξασφαλίζει την συλλογικοποίση –κοινοτικοποίηση-δημοτικοποίηση του νερού, σαν εναλλακτική λύση στην κρατικοποίηση ή ιδιωτικοποίησή του.

Την πρωτοβουλία για αυτό θα χρειασθεί να την αναλάβουν κύρια οι κάτοικοι των τοπικών κοινοτήτων και να αντισταθούν στον σφετερισμό που θα πάει να γίνει. Μπορούν σαν πρώτο βήμα να συστήσουν συλλογικές κοινοτικές δομές διαχείρισης νερού και αποχέτευσης -όπου δεν υπάρχουν, γιατί σε μερικές κοινότητες υπάρχουν από παλιά οι Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων(ΟΕΒ), κοινοτικές τέτοιες μορφές ύδρευσης και άρδευσης.

Οι κάτοικοι των πόλεων-όσοι βασικά θα έχουν πρόβλημα να μετατραπούν σε πελάτες των εταιρειών, και θα είναι η πλειοψηφία τους στην οικονομική κρίση που ήρθε και πρόκειται να μείνει για το επόμενο μεγάλο χρονικό διάστημα-μπορούν να δημιουργήσουν αντίστοιχες δομές και να συνεργασθούν με τα τοπικά κοινοτικά συστήματα, για παραπέρα κοινωνικοποίηση των περισσευμάτων των αποθεμάτων. Μπορούν να δημιουργηθούν ενώσεις των κοινοτικών συστημάτων νερού στα πλαίσια ενός δήμου και στη συνέχεια μιας περιφέρειας ή να υπάρχει συμμετοχή των κοινοτικών συστημάτων στη λήψη των αποφάσεων διαχείρισης, αν δημιουργηθεί νέα δημοτική επιχείρηση ή αλλάξει το καθεστώς σε τυχόν προϋπάρχουσα τέτοια. Μια τέτοια δομή θα εξασφαλίζει στο να μη μετατρέπονται οι κάτοικοι ενός δήμου-που περιλαμβάνει πόλη και γύρω χωριά-σε ανώνυμους χρήστες και καταναλωτές υπηρεσιών μιας εταιρείας έστω και δημοτικής, αλλά σε συνδιαμορφωτές της διαχείρισης των τοπικών αποθεμάτων νερού.

Με αφορμή και τις επερχόμενες δημοτικές εκλογές, οι Ριζοσπαστικές Κινήσεις Πολιτών, που δημιουργούνται για να παρέμβουν στα τοπικά πολιτικά δρώμενα και να διεκδικήσουν δημοτικούς και τοπικούς συμβούλους στα δημοτικά συμβούλια, θα χρειασθεί να έχουν διαμορφώσει και να προτείνουν στους πολίτες-δημότες έναπρόγραμμα βιώσιμης διαχείρισης των τοπικών αποθεμάτων νερού.

[1] Τοπικοποίηση, από το παγκόσμιο…στο τοπικό, Γ. Κολέμπας, σελ.175-176 (tvxs)

xodi