Ποια είναι η Ευρώπη; Η Ευρώπη του Μεσαίωνα, της αποικιοκρατίας, της Αναγέννησης, των παγκοσμίων πολέμων, των στρατοπέδων συγκέντρωσης, η σημερινή Ευρώπη;
Ο Ρ. Κίπλινγκ παρουσιάζει «το χρέος του λευκού ανθρώπου»ως εξής: «Επωμιστείτε το χρέος του λευκού ανθρώπου. Δώστε τροφή στα πεινασμένα στόματα και σταματήστε την επιδημία. Και μόλις πλησιάσετε τον σκοπό σας, και κατορθώσετε ό,τι χάριν των άλλων επιδιώκετε, δείτε πώς η τεμπελιά και η τρέλα των απίστων καταστρέφουν όλη την ελπίδα σας… Επωμιστείτε το χρέος του λευκού ανθρώπου, Θερίστε ό,τι υπήρξε ανέκαθεν η ανταμοιβή του: την αποδοκιμασία εκείνων που προστατεύει…»
Ο Ευρωπαϊκός «πολιτισμός», με τις αρχές του για τον οικονομικό ανταγωνισμό, την ισχύ, την εκμετάλλευση, τον πατριωτισμό, την εξουσία και τον εθνικισμό εισέβαλε στην Ασία και την Αφρική. Πρωτοπόροι της αποικιοκρατίας υπήρξαν, ως γνωστό, οι βασιλιάδες, οι εξερευνητές, οι χριστιανοί ιεραπόστολοι και οι έμποροι. Οι μέθοδοι αποικιοκρατικής πολιτικής ήταν η κατάκτηση εδαφών και η καθυπόταξη των κατοίκων τους, η οικονομική διείσδυση σε ανεξάρτητα κράτη και η μετατροπή τους σε ημιαποικίες.
Ο Μεσαίωνας υπήρξε περίοδος σκοταδισμού, βίας και θρησκοληψίας, αν και στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο «Η Γέννηση της Ευρώπης», ο Ζακ Λε Γκοφ υποστηρίζει πως η μακρά περίοδος που ονομάστηκε Μεσαίωνας «είχε ως αποστολή να γεννήσει την Ευρώπη» και ότι εκεί βρίσκονται οι βάσεις για τα σημαντικότερα συστατικά στοιχεία που συγκροτούν την ευρωπαϊκή ιδέα: η αποδοχή της διαφορετικότητας και η έννοια της ενότητας.
Αργότερα, ο Μποτιτσέλλι ζωγραφίζει την Αφροδίτη, έναν ύμνο στην ομορφιά και τη δύναμη της ζωής, που δύσκολα μπορεί κανείς να τη συνδέσει με την ευρύτερη πρόσληψη για τον Μεσαίωνα κι ευκολότερα με τη γεμάτη υποσχέσεις Αναγέννηση όταν οι άνθρωποι στρεφόμενοι στην εξιδανικευμένη Αρχαιότητα επιχειρούν την (ανα)γέννηση των πάντων.
Η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάζεται συχνά ως η ενσάρκωση της ιδέας μιας Ευρώπης των λαών, της ειρήνης και της ελευθερίας. Για άλλους η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προέβλεψε να αποδυναμώσει την πολιτική ηγεμονία, να ανοίξει τον δρόμο στον κύκλο των ιδιωτικοποιήσεων και της μείωσης της δημόσιας δαπάνης, στην προσωρινότητα της εργασίας και στην μείωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, επιβάλλοντας την οικονομική βία στους εξαρτώμενους και οικονομικά πιο αδύναμους λαούς.
Το 1935, ο Έντμουντ Χούσερλ θεωρούσε ότι η κρίση της ευρωπαϊκής ύπαρξης έχει μόνο δύο διεξόδους: είτε την έκπτωση της Ευρώπης και την αποξένωσή της μακριά από το οικείο της ορθολογικό νόημα της ζωής, δηλαδή την κατάπτωσή της σε εχθρότητα απέναντι στο πνεύμα και σε βαρβαρότητα, είτε την αναγέννησή της μέσα από τη φιλοσοφία. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος της Ευρώπης,για τον φιλόσοφο, είναι η κόπωση. Ωστόσο, όποιες κι αν είναι οι εχθρότητες ανάμεσα στα ευρωπαϊκά έθνη, θεωρεί ότι έχουν μια ιδιαίτερη εσωτερική συγγένεια ως προς το πνεύμα που υπερβαίνει τις εθνικές διαφορές: « Είναι κάτι σαν μια σχέση ανάμεσα σε αδελφές που μας δίνει, εντός αυτού τού κύκλου, τη συνείδηση μιας πάτριας γης». (Η κρίση της ευρωπαϊκής ανθρωπότητας και η φιλοσοφία, εκδόσεις Εκκρεμές)
Για τον Μπερνάρ-Ανρύ Λεβύ,ο Χούρσελ, «πιστός στην αριστοκρατική και υψιπετή του θέαση του κόσμου, ανυποψίαστος για την άβυσσο των άγριων πραγματικοτήτων που μαίνονται κάτω από τις «ωραίες» εννοιοποιήσεις του, στην προσπάθειά του να κατανοήσει την τρομερή κρίση στην οποία βουλιάζει ανέκκλητα η ανθρωπότητα του καιρού του, και μαζί της ο ίδιος, πέφτει θύμα μιας ιδιαζόντως φιλοσοφικής αυταπάτης, όπως αναμφίβολα έπεσαν πολλοί άλλοι τής συντεχνίας του πριν από αυτόν…»
Για τον Λένιν «οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης είναι συμφωνία των ευρωπαίων καπιταλιστών με το σκοπό να πνίξουν από κοινού το σοσιαλισμό στην Ευρώπη» [Β.Ι.Λένιν, Άπαντα", τόμος 26, σελ. 361-362)
Η ειρήνη που ήρθε μετά τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, έκανε τον Τσβάιχ να γράψει: «Τώρα υπήρχε, επιτέλους, μία θέση στη γη για το βασίλειο της δικαιοσύνης και της αδελφοσύνης που από καιρό μάς είχαν υποσχεθεί, η ώρα της ενωμένης Ευρώπης, που όλοι μας είχαμε ονειρευτεί, ήταν ή τώρα ή ποτέ». Οι προσδοκίες του Τσβάιχ διαψεύστηκαν με τραγικό τρόπο...
Ο Καμύ οραματιζόταν τις «Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» με κεντρικούς νευρώνες την Αθήνα, τη Ρώμη, το Παρίσι, το Βερολίνο. Πίστευε σε μια Ευρώπη ενωμένη ομοσπονδιακά, για να αποτελέσει τη ρίζα της Ειρήνης. Στα «Γράμματα σ' ένα φίλο Γερμανό», που κυκλοφόρησαν στην κατεχόμενη Γαλλία, ο Καμύ εκφράζει την προσήλωσή του στην Ευρώπη λέγοντας: «Αγαπώ υπερβολικά τη χώρα μου για να είμαι εθνικιστής. Ποτέ δεν χάσαμε την ιδέα και την ελπίδα της Ευρώπης... Η Ευρώπη θα χρειαστεί ακόμα να γίνει. Πάντα χρειάζεται».
Ο Χάμπερμας στο πρόσφατο βιβλίο-έκκληση για τη διάσωση του ευρωπαϊκού οράματος «Για ένα Σύνταγμα της Ευρώπης», μιλάει σαφώς για «κατασκευαστικό λάθος» της Ευρωζώνης και προτείνει λύσεις για την ευρωπαϊκή ενοποίηση. «Από το 1989-1990», λέει, «δεν υπάρχει πια τρόπος απόδρασης από το σύμπαν του καπιταλισμού· το μόνο που μπορεί να γίνει είναι ένας εκπολιτισμός και μια τιθάσευση της δυναμικής του καπιταλισμού εκ των έσω».
Για τον Κονδύλη, «Η Δύση δεν υπάρχει πια. «Δύση» ήταν το αντικομμουνιστικό στρατόπεδο (διαφορετικά Ιαπωνία και Ν. Κορέα δεν θα ανήκαν στη «Δύση»). Οσοι – και κυρίως οι κοσμοπολίτες «αριστεροί» – θεωρούν ότι η συνοχή της Δύσης στηρίζεται απλώς στις κοινές της αξίες είναι πολιτικά και ιστορικά αφελείς. Οι κοινές αξίες καθεαυτές δεν δημιουργούν κοινά συμφέροντα – το αντίθετο μπορεί να συμβεί – ούτε εμπόδισαν ποτέ τις αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ χριστιανικών ή φιλελεύθερων λαών».
Η επιβίωση της Ευρώπης, γράφει, δεν είναι τόσο αυτονόητη όσο νομίζουν μερικοί: « Το στρατηγικό ζήτημα όμως είναι: Τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά κράτη θα αποτελέσουν, είτε μέσω συναίνεσης είτε μέσω αμοιβαίων παραχωρήσεων, μία πολιτική ενότητα που θα λειτουργεί αποτελεσματικά ή θα χρειαστεί η ντε φάκτο ηγεμονία ενός έθνους – κάτι που θα ήταν προτιμότερο από το να βουλιάξουν όλοι μαζί; Στην πρώτη περίπτωση η γερμανική εθνικιστική «δεξιά» θα πρέπει να επανεξετάσει τη στάση της έναντι των Αγγλών και των Γάλλων. Στη δεύτερη περίπτωση θα πρέπει να υπερβεί τη μνησικακία του ηττημένου έναντι των Αμερικανών...
Μια τρίτη εντούτοις προοπτική μου φαίνεται πιθανότερη για το εγγύς μέλλον: η διελκυστίνδα μεταξύ των ευρωπαϊκών εθνών συνεχίζεται υπό το σύνθημα «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» και αναζωογονούνται παλαιοί συσχετισμοί δυνάμεων προς ικανοποίησιν της εθνικιστικής «δεξιάς». Βέβαια η πλανητική σημασία και η ένταση αυτών των παιχνιδιών θα είναι πολύ μικρότερη από ότι στο παρελθόν. Και ο επαρχιωτισμός της εθνικιστικής «δεξιάς» θα ήταν απλώς η αντεστραμμένη όψη της κοσμοπολίτικης ελαφρότητας της «αριστεράς». Και οι δύο δεν μπορούν ούτε να θέσουν ούτε να απαντήσουν στο ερώτημα: υπό τις σημερινές συνθήκες στην Ευρώπη, ποια πλανητική πολιτική οντότητα είναι βιώσιμη; Και το ερώτημα αυτό τίθεται ανεξάρτητα από το πώς αξιολογεί κάποιος το μέλλον και την αναγκαιότητα του εθνικού κράτους. (Παναγιώτης Κονδύλης Από τον 20ο στον 21ο αιώνα Τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000, Εκδ. Θεμέλιο)
Ο Ετιέν Μπαλιμπάρ υπογράμμισε την ανάγκη αναδημιουργίας της Ευρώπης μέσα από την κρίση. Η πολιτική των θεσμών είναι μια «επανάσταση από τα πάνω» τόνισε ο Γάλλος φιλόσοφος, χρησιμοποιώντας τη φόρμουλα του Μπίσμαρκ και του Μαρξ, μια «προληπτική αντεπανάσταση για να εξουδετερωθούν από πριν» οι αντιδράσεις των λαών.
Στην Ευρώπη σήμερα οι τυφλοί οδηγούν τους τυφλούς», καταλήγει ο Ζίζεκ. «Το καινούριο σήμερα», υποστηρίζει ο φιλόσοφος, «είναι ότι με την οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008, η ίδια καχυποψία για τη δημοκρατία- κάποτε προνόμιο μόνο των χωρών του τρίτου κόσμου ή των μετα-κομμουνιστικών υπό ανάπτυξη κρατών- κερδίζει συνεχώς έδαφος στην ίδια την αναπτυγμένη δύση: αυτό που πριν μία δεκαετία ή δύο συνιστούσε συμβουλή για τους άλλους σήμερα μας αφορά εμάς τους ίδιους». «Κοιτάξτε πώς χειρίστηκε η Ευρώπη την ελληνική κρίση», λέει ο Ζίζεκ, «πιέζουν την Ελλάδα να αποπληρώσει το χρέος της, αλλά την ίδια ώρα με τα επιβαλλόμενα μέτρα λιτότητας καταστρέφουν την οικονομία της και καθιστούν πλέον βέβαιο ότι το ελληνικό χρέος δεν θα αποπληρωθεί ποτέ». («Γκάρντιαν») Ίδιες απόψεις διατυπώνει και ο Μπαντιού.
Ο Αγκάμπεν αλλά και πολλοί άλλοι ριζοσπάστες στοχαστές θεωρούν ότι οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν την Ένωση και να συγκροτήσουν την Αυτοκρατορία σε αποκλειστικά οικονομική βάση. Όλα αποτιμώνται με βάση την οικονομική τους απόδοση, « ως θρίαμβος του γερμανικού πνεύματος». Είναι ο θρίαμβος της οικονομικής λογικής, η επιβολή της οικονομίας σε κάθε πεδίο της ανθρώπινης ζωής. Και αυτό είναι το ζοφερό όραμα των γερμανικών με την πολιτισμική έννοια ευρωπαϊκών ελίτ: «μια Ευρωπαϊκή Αυτοκρατορία που θα παράγει και θα είναι οικονομικά πανίσχυρη. Κι ας θυσιαστούν, στο βωμό της οικονομικής ανάπτυξης, όλες οι τοπικές κουλτούρες και όλη η ποικιλία των μορφών ζωής. Η ανεκτικότητα προς τις διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες, παραδόσεις, τέχνες, ανεκτικότητα που κέρδισε η Ευρώπη μετά από αιώνες οδυνηρών προσπαθειών δε θεωρείται ως κάτι που αξίζει να διατηρηθεί».
Όπως είπε ο Μαρξ, «οι φιλόσοφοι έχουν απλά ερμηνεύσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους. Το θέμα είναι να τον αλλάξουμε»....
(η 11η θέση για τον Feurbach που αναγράφεται και στον τάφο του)
ArtiNews
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου