Η μαρξιστική ανάγνωση του 1821

Η Επανάσταση του 1821 θεωρείται αστικοδημοκρατική επανάσταση, εμπνευσμένη απ’ τη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση του 1789. Η ελληνική αστική τάξη της εποχής (έμποροι – εφοπλιστές) υπήρξε ηγεμονική δύναμη μιας εθνικής αντιφεουδαρχικής επανάστασης.

του Δημήτρη Γρηγορόπουλου

Η Επανάσταση του 1821 έχει µελετηθεί ευρέως απ’ την ελληνική ιστοριογραφία µε την ιστορική και λογική µέθοδο, την περιγραφή αλλά και την ιδεολογική ερµηνεία. Στην ιστορική ανάλυση του φαινοµένου η ιδεολογική ή ταξική ερµηνεία ενυπάρχει αναπόφευκτα ανεξαρτήτως του βαθµού συνειδητότητας και των ορίων της. Θεωρητική και µεθοδολογική βάση των ιστορικών φαινοµένων (γενικότερα των κοινωνικών) είναι η ιστορική και λογική ανάλυση.

Η λογική ανάλυση προσδιορίζει την ουσία, τις νοµοτέλειες που καθορίζουν ένα φαινόµενο. Η ιστορική ανάλυση περιγράφει την εξελικτική πορεία του.

Η ιστορικολογική ανάλυση στις ταξικές κοινωνίες επηρεάζεται απ’ τις ταξικές αντιθέσεις. Αν και η αστική ιδεολογία αποκλείει την αξιολογία (άρα και την ταξική προσέγγιση) απ’ την έρευνα των κοινωνικών φαινοµένων, στην πραγµατικότητα η έρευνά τους επηρεάζεται απ’ το ταξικό συµφέρον. Η άρχουσα τάξη σε γενικές γραµµές επιχειρεί να συγκαλύψει τις ταξικές αντιθέσεις και τον εκµεταλλευτικό χαρακτήρα του συστήµατος. Ο µαρξισµός δέχεται το κριτήριο της ταξικής ερµηνείας, θεωρώντας την απαραίτητη για την ανάλυση της ταξικής κοινωνίας. Αυτή όµως η ορθή θεωρητική θέση δεν εξασφαλίζει αυτόµατα την ορθή ερµηνεία των κοινωνικών φαινοµένων. Αυτή εξαρτάται απ’ την επάρκεια του υλικού, την ικανότητα του ερευνητή, την ανάλυση των φαινοµένων καθαυτά χωρίς την προκρούστεια κλίνη της πολιτικής σκοπιµότητας, που πρέπει σαφώς να διαχωρίζεται απ’ την αντικειµενική ταξική ανάλυση.

Στην ανάλυση και αποτίµηση της Επανάστασης του 1821 η µαρξιστική ιστοριογραφία, αν και σαφώς υποδεέστερη στα µέσα έρευνας απ’ την αστική και τη µικροαστική, υπερτερεί έναντι αυτών καθώς έχει προσδιορίσει ένα γενικό πλαίσιο επιστηµονικής ερµηνείας των βασικών παραµέτρων – ζητηµάτων που έχουν τεθεί σε σχέση µε την ελληνική Επανάσταση του 1821:

Πρώτο, για τον χαρακτήρα της επανάστασης, δεύτερο, για τις κινητήριες δυνάµεις της, τρίτο, για τα εθνικά, κοινωνικά, οικονοµικά, πολιτικά αποτελέσµατά της, τέταρτο, για τη σχέση της επανάστασης µε τις Μεγάλες ∆υνάµεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) στη διάρκεια αλλά και στην έκβασή της. Στο καθοριστικό ζήτηµα του χαρακτήρα της επανάστασης η αστική ιστοριογραφία απολυτοποιεί τον εθνικό ενοποιητικό χαρακτήρα της και την ιδεολογική αναβίωση της αρχαιότητας. Απεναντίας, η µαρξιστική ιστοριογραφία, µε πρώτο τον Σκληρό, τον Κορδάτο στη συνέχεια, που πραγµατοποιεί τη µεγάλη τοµή, τον Ζέβγο στον Μεσοπόλεµο και άλλους νεότερους, εισάγει την ιστορικοϋλιστική µέθοδο ανάλυσης, τον τρόπο παραγωγής, τις τάξεις και την πάλη τους, αλλάζοντας ριζικά την οπτική της ελληνικής ιστοριογραφίας.

Πρώτο: Το επίδικο της αστικής και µαρξιστικής ιστοριογραφίας για το χαρακτήρα της επανάστασης (αν ήταν κοινωνικός ή εθνικός) λύθηκε µε την επικράτηση της µαρξιστικής άποψης. Η Επανάσταση του 1821 θεωρείται αστικοδηµοκρατική, εµπνευσµένη απ’ τη µεγάλη Γαλλική Επανάσταση του 1789. Η ελληνική αστική τάξη της εποχής (έµποροι – εφοπλιστές) υπήρξε ηγεµονική δύναµη µιας εθνικής αντιφεουδαρχικής επανάστασης. Η αστική επανάσταση έχει εθνικοκοινωνικό χαρακτήρα. Για να υπηρετήσει τα συµφέροντά της, προωθεί τη συγκρότηση του έθνους-κράτους ενάντια στον φεουδαρχικό κατακερµατισµό και στον ξένο ζυγό.

∆εύτερο: Η διάταξη των δυνάµεων είναι αντίστοιχη του χαρακτήρα της επανάστασης. Κινητήριες δυνάµεις της επανάστασης είναι το εφοπλιστικό και το εµπορικό κεφάλαιο (αστική τάξη της εποχής) που αποτελούν τον ηγεµόνα του κινήµατος. Η αστική τάξη προσδιορίζει το στόχο της επανάστασης (απαλλαγή από τον τουρκικό ζυγό και το φεουδαρχισµό) και ηγείται των επαναστατικών δυνάµεων. Η αγροτιά είναι ο κύριος φορέας της επανάστασης, όχι όµως και ο ηγετικός. Στις επαναστατικές δυνάµεις εντάσσονται οι συντεχνίες και η φτωχολογιά στις πόλεις, οι ναυτικοί που επανδρώνουν τον ελληνικό στόλο. Στην επανάσταση προσχώρησαν και οι κοτζαµπάσηδες, όταν δεν µπόρεσαν να την αποτρέψουν.

Τρίτο: Η αστική τάξη από αντικειµενικές αδυναµίες αλλά και δικές της ανεπάρκειες κατόρθωσε να δηµιουργήσει ανεξάρτητο κράτος µικρής έκτασης, ενώ το µεγαλύτερο τµήµα του έθνους παρέµενε υπό τον τουρκικό ζυγό. Η επανάσταση νίκησε, ιδίως στην τελική φάση µε την επέµβαση των Μεγάλων ∆υνάµεων (ναυµαχία Ναβαρίνου). Η επέµβαση και τα τεράστια δάνεια, ιδίως απ’ την Αγγλία, υποθήκευσαν έκτοτε την ανεξαρτησία της χώρας. Η αστική τάξη, δέσµια των αδυναµιών της, συµβιβάστηκε µε την κοτζαµπάσικη αντίδραση. Έτσι δεν µπόρεσε να εκπληρώσει τη βασική εσωτερική αποστολή της, τη λύση του αγροτικού ζητήµατος, την αναδιανοµή της γης στους αγρότες και τους αγωνιστές, την κατάργηση των φεουδαρχικών (τσιφλικάδικων) σχέσεων στο χωριό (µε περιορισµένες εξαιρέσεις). Οι εγκαταλελειµµένες γαίες των Τούρκων (εθνικές γαίες) δεν διανεµήθηκαν στους αγρότες, αλλά χρησιµοποιήθηκαν ως ενέχυρο για τη σύναψη νέων δανείων.

Η αδυναµία της αστικής τάξης να οδηγήσει στην ολοκλήρωση των εθνικών και κοινωνικών στόχων της επανάστασης δεν δικαιολογεί την άποψη που τη χαρακτηρίζει εξαρχής αντιδραστική λόγω του συµβιβασµού µε τους κοτζαµπάσηδες και της εξωτερικής εξάρτησης, µε συνέπεια να την εξαίρει απ’ τις κινητήριες δυνάµεις της επανάστασης.

Τέταρτον: Οι Μεγάλες ∆υνάµεις συνέβαλαν στην τελική φάση στην ανεξαρτησία της Ελλάδας, αλλά για να υπηρετήσουν τα ιδιαίτερα συµφέροντά τους. Στην αρχή, στο πλαίσιο της Ιεράς Συµµαχίας, τήρησαν αρνητική στάση και καταδίκασαν την Ελληνική Επανάσταση. Στη συνέχεια άλλαξαν στάση. Η Ρωσία λόγω γεωπολιτικής αντίθεσης µε την Τουρκία και φιλοδοξίας να αναδειχθεί προστάτιδα των υπόδουλων χριστιανικών πληθυσµών της Βαλκανικής. Η Αγγλία, αν και υποστήριζε την ακεραιότητα της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, αντιµετώπισε θετικά την επανάσταση, όταν συνειδητοποίησε ότι ήταν αναπόφευκτη η απελευθέρωση της Ελλάδας και για να ανασχέσει τη ρώσικη επιρροή.

Η Αγγλία µε όπλο τα δάνεια που χορήγησε στην επαναστατηµένη Ελλάδα και αξιοποιώντας τον µεταπρατικό χαρακτήρα της ελληνικής αστικής τάξης κατάφερε να θέσει τη χώρα σε καθεστώς εξάρτησης, το οποίο διατηρήθηκε µέχρι τον Εµφύλιο Πόλεµο, οπότε τη σκυτάλη παρέλαβαν οι ΗΠΑ.

http://prin.gr