Βάσω Σαραβάνου, μια μεγαλοαστή, η οποία αν δεν γνώριζε και δεν ερωτευόταν τον Γιώργο Θανασέκο, ένα πολιτικοιποιημένο στρατιωτικό δημοκρατικών φρονημάτων από την Άνω Τιθωρέα της Φθιώτιδας, δεν θα είχε ίσως καταγραφεί ως η πρώτη βουλευτής της Αριστεράς στην Ελλάδα. Και οι δύο υποστήριξαν τις ιδέες τους χωρίς να πτοηθούν από τις διώξεις και τις ταλαιπωρίες που υπέστησαν στα «πέτρινα χρόνια» της ελληνικής Ιστορίας.
Σήμερα,
στα 97 της χρόνια, παρουσιάζεται στην Ιστορία ως η πρώτη βουλευτής της
Αριστεράς αλλά και ως η γηραιότερη, έν ζωή, εκλεγμένη του ελληνικού
Κοινοβουλίου.
Στις πλάτες της κουβαλάει 97 χρόνια με εξορίες και φυλακίσεις που φορτώθηκε από τους αγώνες της για τη δημοκρατία και για τα δικαιώματα των γυναικών. Η Βάσω Θανασέκου, η πρώτη εκλεγμένη βουλευτής της Αριστεράς, είναι μια ευγενική ψυχή που ακολούθησε τον δρόμο της καρδιάς της.
Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 5 Ιουνίου του 1917. Στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του 1930, αν και ευκατάστατη μεγαλοαστή, εντάχθηκε στο πλευρό όσων αγωνίζονταν για τα κοινωνικά δικαιώματα και τη δημοκρατία.
Είναι κόρη του Δημήτρη Σαραβάνου από την Άνδρο, ενός εύπορου πιλοποιού που είχε εργοστάσιο στο Μεταξουργείο, στην οδό Μυλλέρου. Ασχολήθηκε με την πολιτική από μικρή, με την παρότρυνση του συζύγου της Γιώργου Θανασέκου, με τον οποίο είχαν μεγάλη διαφορά ηλικίας, αλλά ήταν σφοδρά ερωτευμένοι.
Ο Γιώργος Θανασέκος είχε καταγωγή από την Άνω Τιθωρέα της Φθιώτιδας, ήταν πολύ καλός μαθητής και είχε αποφοιτήσει από τη Σχολή Ευελπίδων. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του είχε διαβάσει κρυφά μαζί με άλλους συμφοιτητές του το Κεφάλαιο του Κάρολου Μαρξ, ενώ παράλληλα είχε εντυπωσιαστεί από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ως λοχαγός του ιππικού είχε πάρει μέρος στην πρώτη γραμμή στη Μικρασιατική Εκστρατεία.
Στη συνέχεια παραιτήθηκε από το στράτευμα και πολιτεύτηκε με το Αγροτοεργατικό Κόμμα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου στη Φθιώτιδα εξασφαλίζοντας, σύμφωνα με τον ισχύοντα τότε νόμο, ισόβια σύνταξη.
Οι εξορίες και οι φυλακίσεις
Μόλις
19 ετών, το 1936, η Βάσω Θανασέκου και ο σύζυγός της εξορίστηκαν για
την αντιφασιστική τους δράση στη Σίφνο από τη δικτατορία του Ιωάννη
Μεταξά και όταν αφέθηκαν ελεύθεροι,
το 1938, έφυγαν μαζί για το Παρίσι.
Στο Παρίσι άρχισε σπουδές στην Κοινωνιολογία και εντάχθηκε στο «Αντιδικτατορικό Μέτωπο», οργάνωση που είχαν ιδρύσει οι εξόριστοι αντιφασίστες που διέμεναν στη γαλλική πρωτεύουσα. Ο σύζυγος της, ο οποίος πίστευε πολύ στην κοινωνική αποστολή και στη δύναμη του Τύπου, είχε ιδρύσει τότε την εφημερίδα Ελευθερία.
Πριν από τη γερμανική εισβολή στη χώρα μας επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου υπήρξε ενεργό στέλεχος του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Βρέθηκε στην πρώτη γραμμή στο βουνό και συμμετείχε στις διεργασίες της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας, όπου ο σύζυγός της εξελέγη εθνοσύμβουλος Λοκρίδας.
Η επιστροφή της στην Ελλάδα μαζί με τον σύζυγό της και τον πρωτότοκο γιο της, τον Λουκά, ο οποίος είχε εν τω μεταξύ γεννηθεί στη γαλλική πρωτεύουσα, ήταν περιπετειώδης. Είχαν βρεθεί και οι τρεις, ύστερα από πολλές ταλαιπωρίες, στον σιδηροδρομικό σταθμό του Βελιγραδιού περιμένοντας κάποιο τρένο για να τους μεταφέρει στη Θεσσαλονίκη.
Τέτοιο δρομολόγιο όμως με στάση στο Βελιγράδι και προορισμό τη Θεσσαλονίκη δεν υπήρχε. Και τότε μίλησε η τύχη: Η γυναίκα του σταθμάρχη, η οποία είχε ξετρελαθεί με τον μικρό Λουκά, έπεισε τον άνδρα της να αναγκάσει το τρένο που θα περνούσε από το Βελιγράδι να κόψει ταχύτητα ώστε να προλάβει, εν κινήσει, να ανέβει επάνω η οικογένεια Θανασέκου.
Έτσι κι έγινε. Ανέβηκαν στο τρένο και οι τρεις, αλλά και κάποιοι άλλοι που εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία, ενώ το τρένο περνούσε με αργή κίνηση. Όταν έφθασαν στη Θεσσαλονίκη, αισθάνθηκαν ένα ρίγος να διαπερνά το κορμί τους, αφού έμαθαν ότι ο σταθμός του Βελιγραδιού είχε εν τω μεταξύ βομβαρδιστεί και ισοπεδωθεί από τη Λούφτβαφε, τη ναζιστική αεροπορία.
Το
1947, στα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου, συνελήφθη και παραπέμφθηκε σε
έκτακτο στρατοδικείο το οποίο την καταδίκασε δις εις θάνατον.
Το 1948, ενώ την είχαν ετοιμάσει για το εκτελεστικό απόσπασμα, γλύτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή και η ποινή της μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά.
Φυλακίστηκε για έξι χρόνια στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας και απελευθερώθηκε το 1952, επί Πλαστήρα, έπειτα από αναθεώρηση της δίκης της. Την περίοδο εκείνη δεχόταν στη φυλακή τις συχνές επισκέψεις του μικρού της γιου, του Δημήτρη.
Ο Δημήτρης, ο οποίος ζει σήμερα στο Παρίσι με την οικογένεια του, ήταν ο αγγελιοφόρος για τη μητέρα του αλλά και για τις άλλες συγκροτούμενες που χαίρονταν να τον βλέπουν και τον αγαπούσαν πάρα πολύ. Παρότι τότε ήταν μικρό παιδί και φορούσε κοντά παντελόνια, οι δεσμοφύλακες τον υποχρέωναν σε ενοχλητική σωματική έρευνα προτού τον αφήσουν να δει τη μητέρα του και να βρεθεί κοντά με τις άλλες συγκροτούμενες.
Μια άλλη «σπάνια ταλαιπωρία» που δεν πρόκειται να ξεχάσει ποτέ ο δευτερότοκος γιος της Βάσως Θανασέκου είναι η βάπτισή του. Εκείνα τα «πέτρινα χρόνια», έχοντας και τους δύο γονιούς του κρατούμενους, αναγκάστηκε να βαπτιστεί στον Αϊ-Στράτη για να μπορέσει να εγγραφεί στην πρώτη τάξη του δημοτικού και να πάει στο σχολείο.
Τον Ιούνιο του 1952, με ειδική άδεια, πήγε στον Αϊ-Στράτη όπου ήταν εκτοπισμένος ο πατέρας του και βαπτίστηκε με νονό έναν «τυχερό» που προέκυψε από κλήρωση μεταξύ των εξόριστων. Εκεί, στον Αϊ-Στράτη, δίπλα στον πατέρα του βρισκόταν και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος ο οποίος είχε φιλοτεχνήσει σκίτσα του αδελφού του που φυλάσσονται ως πολύτιμα οικογενειακά ενθύμια.
Οι τρεις βουλευτίνες της ΕΔΑ το 1958, από αριστερά: Μαρία Σβώλου, Ελένη Μπε-νά και Βάσω Θανασέκου.
Οι εκλογικές αναμετρήσεις
Τρία χρόνια και περίπου τέσσερεις μήνες μετά την απελευθέρωσή της από τις φυλακές Αβέρωφ, στις εκλογές της 19ης Φεβρουάριου του 1956, η Βάσω Θανασέκου εξελέγη βουλευτής Αθηνών ως μέλος της ΕΔΑ με το ψηφοδέλτιο της Δημοκρατικής Ένωσης. Η Δημοκρατική Ένωση αποτέλεσε τότε το ψηφοδέλτιο ενός συνασπισμού της αντιπολίτευσης απέναντι στο ψηφοδέλτιο της ΕΡΕ, που πρωτοεμφανιζόταν στις εκλογές με ηγέτη τον ιδρυτή της, Κωνσταντίνο Καραμανλή.1
Η Βάσω Θανασέκου, ο άνδρας της και ο πρωτότοκος γιος της στο Παρίσι
Οι εκλογές εκείνες, στις οποίες είχαν ψηφίσει για πρώτη φορά πανελλαδικά οι γυναίκες, είχαν διεξαχθεί με το λεγόμενο «τριφασικό σύστημα».
Επρόκειτο για ένα καλπονοθευτικό κατασκεύασμα, τριών παραλλαγών, που άλλαζε ανάλογα με την περιφέρεια και είχε ως αποτέλεσμα να κερδίσει η ΕΡΕ σε έδρες και να σχηματίσει κυβέρνηση, παρότι έχασε σε ποσοστό ψήφων!2Μόνο δύο γυναίκες είχαν καταφέρει να εκλεγούν το 1956: η Βάσω Θανασέκου από την Αριστερά και η Λίνα Τσαλδάρη, η οποία αργότερα έγινε και η πρώτη Ελληνίδα υπουργός, από τη Δεξιά.
Δίπλα στον πρόεδρο της ΕΔΑ, Γιάννη Πασαλίδη, με την Κοινοβουλευτική Ομάδα του 1956
Στην πρώτη συνεδρίαση της Βουλής οι δύο αυτές γυναίκες ανταμείφθηκαν με ένα παρατεταμένο χειροκρότημα, που γέμισε με υπερηφάνεια τον πατέρα της Βάσως ο οποίος βρισκόταν στα θεωρεία για να καμαρώσει η μοναχοκόρη του. Με την εκλογή της τον Φεβρουάριο του 1956 καταγράφηκε στην Ιστορία ως η πρώτη γυναίκα βουλευτής της Αριστερός.3
Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ψηφοφόροι, και λογικά οι γυναίκες που ψήφιζαν για πρώτη φορά, την τίμησαν ιδιαίτερα αφού, όπως φαίνεται στο ρεπορτάζ της Αυγής, με καταμετρημένο περίπου το 80% των ψήφων βρίσκεται με 10.095 σταυρούς στην τέταρτη θέση, πίσω από τους πανεπιστημιακούς Νίκο Κιτσίκη, Γιώργο Σπηλιόπουλο και τον στρατηγό Γεράσιμο Αυγερόπουλο, αλλά μπροστά από τον επιφανή πολιτικό ηγέτη του Κέντρου Γεώργιο Μαύρο. Είναι, επίσης, μαζί με τη Λίνα Τσαλδάρη, οι δύο πρώτες που εξελέγησαν όταν οι γυναίκες ψήφισαν πανελλαδικά και όχι τοπικά, όπως είχε συμβεί τον Ιανουάριο του 1953, όταν εξελέγη σε επαναληπτικές εκλογές στη Θεσσαλονίκη η Ελένη Σκούρα, η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής.4
Από την πρώτη επίσκεψη του Σοβιετικού υπουργού Εξωτερικών Ντμίτρι Σεπίλσφ τον Ιούνιο του 1956
Μετά την εκλογή της, μέσα στα κύρια καθήκοντά της ήταν η προώθηση των γυναικείων ζητημάτων, γι’ αυτό στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΕΔΑ, τον Ιούλιο του 1956, υπήρξε εισηγήτρια με θέμα: «Η θέση της γυναίκας και ο ρόλος της στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας μας».5 Τον Νοέμβριο του 1956 ταξίδεψε με αντιπροσωπία γυναικών από την Ελλάδα στη Σοβιετική 'Ενωση, όπου παρέμειναν στη Μόσχα, στο Λένινγκραντ, στην Τιφλίδα και σε άλλα μέρη και επισκέφθηκαν εργοστάσια, σχολεία, μουσεία, νοσοκομεία, την αγροτοβιομηχανική έκθεση της Μόσχας, το Κρεμλίνο, το μουσείο Ερμιτάζ κ.ά.
Στις εκλογές της 11ης Μαΐου του 1958, όταν η ΕΔΑ έκανε την έκπληξη και αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση, εξελέγη για δεύτερη συνεχόμενη φορά στη Φθιώτιδα, στον τόπο καταγωγής του συζύγου της. Μαζί με τη Βάσω Θανασέκου μπήκαν τότε στη Βουλή άλλες δύο γυναίκες της Αριστερός: η Ελένη Μπενά στον Πειραιά, όπου η ΕΔΑ πήρε απίστευτα ποσοστά (πρώτο κόμμα στη Β' Πειραιά με 60,8%!), και η Μαρία Σβώλου στην Αθήνα.
Αυτές οι τρεις βουλευτίνες μετέφεραν στη Βουλή τα γυναικεία ζητήματα και διεκδίκησαν τη λήψη μέτρων ισότητας, συμβάλλοντας με τις παρεμβάσεις τους στην κατεδάφιση των ανδρικών ταμπού στον χώρο της εργασίας (τη δεκαετία του 1950 είχαν αρχίσει να ανοίγουν σιγά σιγά τα κλειστά ανδρικά επαγγέλματα όπως η συμβολαιογραφία, το δικαστικό σώμα, το πανεπιστήμιο κ.ά.).
Τα χρόνια εκείνα ήταν δύσκολα για έναν υποψήφιο της Αριστεράς, και ακόμη δυσκολότερα για μια γυναίκα, αφού λειτουργούσαν οι μηχανισμοί τρομοκράτησης και βιασμού της λαϊκής θέλησης από το παρακράτος της Δεξιάς. Η Βάσω Θανασέκου το ένιωσε στο πετσί της, όταν σε μια ομιλία της στο χωριό Ρεγγίνα της Φθιώτιδας τραυματίστηκε στο πρόσωπο από καρέκλα που της πέταξε κάποιος από τους παρακρατικούς που είχαν αναλάβει τον εκφοβισμό των δημοκρατικών υποψηφίων και ψηφοφόρων.
Το 1959, στο 1ο Συνέδριο της ΕΔΑ, η οποία ήταν πλέον η ενιαία έκφραση της Αριστερός, αφού είχε απορροφήσει τις παράνομες οργανώσεις που διαλύθηκαν με εντολή της ηγεσίας του ΚΚΕ, εξελέγη μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής μαζί με τη Μαρία Σβώλου, την Ελένη Μπενά και την Ασημίνα Γιάννου. Τον Οκτώβριο του 1961, στις εκλογές της «βίας και της νοθείας», εκτέθηκε στην εκλογική περιφέρεια της Μαγνησίας με το ψηφοδέλτιο του ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος), το οποίο αντιπροσώπευε την ΕΔΑ και το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα (ΕΑΚ) των Ασημάκη Φωτήλα και Θεόδωρου Γιαννόπουλου.6
Η Θανασέκου σε δεξίωση της Σοβιετικής Πρεσβείας, δεξιά της με το λευκό σακάκι ο Σοβιετικός πρέσβης Μιχαήλ Σεργκέγιεφ.
Στις αρχές Ιουλίου του 1963 πήρε μέρος στο Παγκόσμιο Συνέδριο Γυναικών, που διεξήχθη στη Μόσχα και διοργανώθηκε από τη Διεθνή Ομοσπονδία Δημοκρατικών Γυναικών. Λίγες ημέρες πριν από εκείνο το συνέδριο είχε πραγματοποιηθεί η ιστορική επιτυχημένη πτήση στο Διάστημα από την Βαλεντίνα Τερέσκοβα, την πρώτη γυναίκα αστροναύτη της Ιστορίας. Το κατόρθωμα της Τερέσκοβα είχε συνδυαστεί με τα δικαιώματα των γυναικών και αποτέλεσε διεθνή είδηση υπεροχής του καθεστώτος Χρουστσόφ στον ανταγωνισμό ΗΠΑ-ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Στην τρίτη σειρά στο Παγκόσμιο Συνέδριο Γυναικών στη Μόσχα το 1963.
Η περίοδος 1967-1974
Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974) συνελήφθη στο σπίτι της στον Χολαργό και παρέμεινε για μεγάλο διάστημα πρώτα στη Γυάρο μαζί με τον σύζυγό της και ύστερα στην Αλικαρνασσό της Κρήτης σε φυλακή που ήταν μόνο γυναίκες.
Στη συνέχεια, από το 1969 ως το 1972, ήταν κρατούμενη στον Ωρωπό, ενώ τα επόμενα δύο χρόνια παρέμεινε σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Ζαχάρω Ηλείας μαζί με τη Μίνα Γιάννου. Στη Ζαχάρω, λόγω της αστυνομοκρατίας που είχε επιβάλει το δικτατορικό καθεστώς, δεν τις πλησίαζαν εύκολα οι ντόπιοι, αλλά υπήρχαν και αντιχουντικοί πολίτες που τους άφηναν με διακριτικό τρόπο καλάθια με φρούτα, γλυκά κ.λπ. έξω από την πόρτα του σπιτιού όπου κρατούνταν.
Κάποτε, μαζί με τα καλαθάκια με τα φρούτα, βρήκε και ένα γράμμα από έναν μικρό που ήταν γεννημένος εκεί. Ο μικρός αυτός ήταν ο μετέπειτα βουλευτής και υπουργός του ΠΑΣΟΚ Γιάννης Ζαφειρόπουλος, ο οποίος είχε γράψει ένα ποίημα για συμπαράσταση, θέλοντας να εκφράσει τον θαυμασμό του και την ευγνωμοσύνη του για τους αγώνες τους.
Το 1974, στις πρώτες εκλογές μετά την κατάρρευση της δικτατορίας των συνταγματαρχών, πήρε μέρος με το ψηφοδέλτιο της Ενωμένης Αριστεράς στην εκλογική περιφέρεια της Φθιώτιδας, που ήταν και η τελευταία συμμετοχή της σε εκλογική αναμέτρηση.
Υπήρξε εκδότρια της εφημερίδας Ρούμελη, η οποία έκλεισε δύο φορές, από τις δικτατορίες του Μεταξά το 1936 και των συνταγματαρχών το 1968. Έχει τιμηθεί με το μετάλλιο της Εθνικής Αντίστασης 1941-1945 από την Ελληνική Δημοκρατία.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Στο ψηφοδέλτιο της Δημοκρατικής 'Ενωσης, μαζί με την ΕΔΑ που είχε αρχηγό τον Ιωάννη Πασαλίδη, συστεγάζονταν άλλα έξι κόμματα: Κόμμα Φιλελευθέρων - Γεώργιος Παπανδρέου, Φιλελεύθερα Δημοκρατική Ένωσις - Σοφοκλής Βενιζέλος, Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού - Γεώργιος Καρτάλης, Εθνική Πολιτική Ένωσις Κέντρου - Σάββας Παπαπολίτης, Λαϊκό Κόμμα -Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων - Αλέξανδρος Μπαλτατζής. Την ηγεσία του συνασπισμού είχε απαιτήσει και είχε πάρει ο Γεώργιος Παπανδρέου για να γίνει πρωθυπουργός, αφού θεωρούσε σίγουρη τη νίκη. Η ΕΔΑ είχε αποδεχθεί να κατεβάσει μόνο 18 υποψηφίους και σε εννέα μόνο περιφέρειες (Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Μυτιλήνη, Κέρκυρα, Βόλο, Καβάλα, Λάρισα και Λέσβο).
2 Η ΕΡΕ συγκέντρωσε 47,38% και πήρε 165 έδρες, ενώ η Δημοκρατική Ένωσις με 48,15% κατέλαβε 132 έδρες!
3 Μεγάλη συζήτηση είχε γίνει για να βρεθεί ο σωστός όρος με τον οποίο θα αποκαλούσαν τις εκλεγμένες γυναίκες στη Βουλή, ήδη από τον Γενάρη του 1953 όταν πρωτοεμφανίστηκε η Ελένη Σκούρα. Κάποιοι πρότειναν «βουλευτίς», άλλοι «βουλευτίνα» που εθεωρείτο για τις φεμινίστριες απότοκο του αρσενικού βουλευτής, σε αντίθεση με το επιβλητικό «βουλεύτρια» τα οποίο όμως δεν επικράτησε. Πάντως, σε Ειδικόν Υπηρεσιακόν Διαβατήριον που της είχε δοθεί τον Μάιο του 1958 για να ταξιδέψει στη Ρώμη η Βάσω Θανασέκου αποκαλείται στην αιτιατική πτώση «βουλευτίδα».
4 Η Ελένη Σκούρα εξελέγη τον Ιανουάριο του 1953 με το ψηφοδέλτιο του Ελληνικού Συναγερμού, σε επαναληπτικές εκλογές που διεξήχθησαν στη Θεσσαλονίκη για την αντικατάσταση του αποθανόντα βουλευτή Β. Μπακονίκα.
5 Η Α' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΕΔΑ άρχισε την Κυριακή της 15ης Ιουλίου του 1956, στο θέατρο Μουσούρη, με τη συμμετοχή 350 αντιπροσώπων από όλη την Ελλάδα και διήρκεσε τρεις ημέρες. Η Βάσω Θανασέκου, μαζί με τη Ρόζα Ιμβριώτη και τη Μαρία Σβώλου, ήταν οι τρεις γυναίκες που εξελέγησαν μέλη της 21μελούς Διοικούσας Επιτροπής.
6 Στις εκλογές του 1961 η ΕΔΑ με 14,63% έχασε σχεδόν το 10% της δύναμης που είχε το 1958, όταν με 24,42% είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση. Εν τω μεταξύ είχε υποστεί ανελέητο κυνηγητό και τρομοκρατία από το παρακράτος και τον ξένο παράγοντα. Η βία είχε τέτοια ένταση ώστε τρεις ημέρες πριν από τις εκλογές, ανήμερα του Αγίου Δημητρίου, δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη ο νεολαίος της ΕΔΑ Στέφανος Βελδεμίρης από σφαίρα αστυνομικού, ενώ στο Δεμίρι Αρκαδίας είχε δολοφονηθεί και ο 24χρονος στρατιώτης Διονύσιος Κερπινιώτης, στέλεχος της ΕΔΑ. Μια τρίτη δολοφονία, από φερόμενους ως δράστες-μέλη των τοπικών TEA, ήταν του Γρ. Ζιγκυρόπουλου στην Κατερίνη, όπως αναφέρεται και στο εκτενές άρθρο του Γιάννη Ράγκου «Η άγνωστη ιστορία των ΜΕΑ/ΤΕΑ»,
Πηγή: Δημήτρης Ταταρούνης, δημοσιογράφος - "Αγορά"
Στις πλάτες της κουβαλάει 97 χρόνια με εξορίες και φυλακίσεις που φορτώθηκε από τους αγώνες της για τη δημοκρατία και για τα δικαιώματα των γυναικών. Η Βάσω Θανασέκου, η πρώτη εκλεγμένη βουλευτής της Αριστεράς, είναι μια ευγενική ψυχή που ακολούθησε τον δρόμο της καρδιάς της.
Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 5 Ιουνίου του 1917. Στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του 1930, αν και ευκατάστατη μεγαλοαστή, εντάχθηκε στο πλευρό όσων αγωνίζονταν για τα κοινωνικά δικαιώματα και τη δημοκρατία.
Είναι κόρη του Δημήτρη Σαραβάνου από την Άνδρο, ενός εύπορου πιλοποιού που είχε εργοστάσιο στο Μεταξουργείο, στην οδό Μυλλέρου. Ασχολήθηκε με την πολιτική από μικρή, με την παρότρυνση του συζύγου της Γιώργου Θανασέκου, με τον οποίο είχαν μεγάλη διαφορά ηλικίας, αλλά ήταν σφοδρά ερωτευμένοι.
Ο Γιώργος Θανασέκος είχε καταγωγή από την Άνω Τιθωρέα της Φθιώτιδας, ήταν πολύ καλός μαθητής και είχε αποφοιτήσει από τη Σχολή Ευελπίδων. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του είχε διαβάσει κρυφά μαζί με άλλους συμφοιτητές του το Κεφάλαιο του Κάρολου Μαρξ, ενώ παράλληλα είχε εντυπωσιαστεί από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ως λοχαγός του ιππικού είχε πάρει μέρος στην πρώτη γραμμή στη Μικρασιατική Εκστρατεία.
Στη συνέχεια παραιτήθηκε από το στράτευμα και πολιτεύτηκε με το Αγροτοεργατικό Κόμμα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου στη Φθιώτιδα εξασφαλίζοντας, σύμφωνα με τον ισχύοντα τότε νόμο, ισόβια σύνταξη.
Οι εξορίες και οι φυλακίσεις
Μόλις
19 ετών, το 1936, η Βάσω Θανασέκου και ο σύζυγός της εξορίστηκαν για
την αντιφασιστική τους δράση στη Σίφνο από τη δικτατορία του Ιωάννη
Μεταξά και όταν αφέθηκαν ελεύθεροι,το 1938, έφυγαν μαζί για το Παρίσι.
Στο Παρίσι άρχισε σπουδές στην Κοινωνιολογία και εντάχθηκε στο «Αντιδικτατορικό Μέτωπο», οργάνωση που είχαν ιδρύσει οι εξόριστοι αντιφασίστες που διέμεναν στη γαλλική πρωτεύουσα. Ο σύζυγος της, ο οποίος πίστευε πολύ στην κοινωνική αποστολή και στη δύναμη του Τύπου, είχε ιδρύσει τότε την εφημερίδα Ελευθερία.
Πριν από τη γερμανική εισβολή στη χώρα μας επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου υπήρξε ενεργό στέλεχος του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Βρέθηκε στην πρώτη γραμμή στο βουνό και συμμετείχε στις διεργασίες της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας, όπου ο σύζυγός της εξελέγη εθνοσύμβουλος Λοκρίδας.
Η επιστροφή της στην Ελλάδα μαζί με τον σύζυγό της και τον πρωτότοκο γιο της, τον Λουκά, ο οποίος είχε εν τω μεταξύ γεννηθεί στη γαλλική πρωτεύουσα, ήταν περιπετειώδης. Είχαν βρεθεί και οι τρεις, ύστερα από πολλές ταλαιπωρίες, στον σιδηροδρομικό σταθμό του Βελιγραδιού περιμένοντας κάποιο τρένο για να τους μεταφέρει στη Θεσσαλονίκη.
Τέτοιο δρομολόγιο όμως με στάση στο Βελιγράδι και προορισμό τη Θεσσαλονίκη δεν υπήρχε. Και τότε μίλησε η τύχη: Η γυναίκα του σταθμάρχη, η οποία είχε ξετρελαθεί με τον μικρό Λουκά, έπεισε τον άνδρα της να αναγκάσει το τρένο που θα περνούσε από το Βελιγράδι να κόψει ταχύτητα ώστε να προλάβει, εν κινήσει, να ανέβει επάνω η οικογένεια Θανασέκου.
Έτσι κι έγινε. Ανέβηκαν στο τρένο και οι τρεις, αλλά και κάποιοι άλλοι που εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία, ενώ το τρένο περνούσε με αργή κίνηση. Όταν έφθασαν στη Θεσσαλονίκη, αισθάνθηκαν ένα ρίγος να διαπερνά το κορμί τους, αφού έμαθαν ότι ο σταθμός του Βελιγραδιού είχε εν τω μεταξύ βομβαρδιστεί και ισοπεδωθεί από τη Λούφτβαφε, τη ναζιστική αεροπορία.
Το
1947, στα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου, συνελήφθη και παραπέμφθηκε σε
έκτακτο στρατοδικείο το οποίο την καταδίκασε δις εις θάνατον.Το 1948, ενώ την είχαν ετοιμάσει για το εκτελεστικό απόσπασμα, γλύτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή και η ποινή της μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά.
Φυλακίστηκε για έξι χρόνια στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας και απελευθερώθηκε το 1952, επί Πλαστήρα, έπειτα από αναθεώρηση της δίκης της. Την περίοδο εκείνη δεχόταν στη φυλακή τις συχνές επισκέψεις του μικρού της γιου, του Δημήτρη.
Ο Δημήτρης, ο οποίος ζει σήμερα στο Παρίσι με την οικογένεια του, ήταν ο αγγελιοφόρος για τη μητέρα του αλλά και για τις άλλες συγκροτούμενες που χαίρονταν να τον βλέπουν και τον αγαπούσαν πάρα πολύ. Παρότι τότε ήταν μικρό παιδί και φορούσε κοντά παντελόνια, οι δεσμοφύλακες τον υποχρέωναν σε ενοχλητική σωματική έρευνα προτού τον αφήσουν να δει τη μητέρα του και να βρεθεί κοντά με τις άλλες συγκροτούμενες.
Μια άλλη «σπάνια ταλαιπωρία» που δεν πρόκειται να ξεχάσει ποτέ ο δευτερότοκος γιος της Βάσως Θανασέκου είναι η βάπτισή του. Εκείνα τα «πέτρινα χρόνια», έχοντας και τους δύο γονιούς του κρατούμενους, αναγκάστηκε να βαπτιστεί στον Αϊ-Στράτη για να μπορέσει να εγγραφεί στην πρώτη τάξη του δημοτικού και να πάει στο σχολείο.
Τον Ιούνιο του 1952, με ειδική άδεια, πήγε στον Αϊ-Στράτη όπου ήταν εκτοπισμένος ο πατέρας του και βαπτίστηκε με νονό έναν «τυχερό» που προέκυψε από κλήρωση μεταξύ των εξόριστων. Εκεί, στον Αϊ-Στράτη, δίπλα στον πατέρα του βρισκόταν και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος ο οποίος είχε φιλοτεχνήσει σκίτσα του αδελφού του που φυλάσσονται ως πολύτιμα οικογενειακά ενθύμια.
Οι τρεις βουλευτίνες της ΕΔΑ το 1958, από αριστερά: Μαρία Σβώλου, Ελένη Μπε-νά και Βάσω Θανασέκου.
Οι εκλογικές αναμετρήσεις
Τρία χρόνια και περίπου τέσσερεις μήνες μετά την απελευθέρωσή της από τις φυλακές Αβέρωφ, στις εκλογές της 19ης Φεβρουάριου του 1956, η Βάσω Θανασέκου εξελέγη βουλευτής Αθηνών ως μέλος της ΕΔΑ με το ψηφοδέλτιο της Δημοκρατικής Ένωσης. Η Δημοκρατική Ένωση αποτέλεσε τότε το ψηφοδέλτιο ενός συνασπισμού της αντιπολίτευσης απέναντι στο ψηφοδέλτιο της ΕΡΕ, που πρωτοεμφανιζόταν στις εκλογές με ηγέτη τον ιδρυτή της, Κωνσταντίνο Καραμανλή.1
Η Βάσω Θανασέκου, ο άνδρας της και ο πρωτότοκος γιος της στο Παρίσι
Οι εκλογές εκείνες, στις οποίες είχαν ψηφίσει για πρώτη φορά πανελλαδικά οι γυναίκες, είχαν διεξαχθεί με το λεγόμενο «τριφασικό σύστημα».
Επρόκειτο για ένα καλπονοθευτικό κατασκεύασμα, τριών παραλλαγών, που άλλαζε ανάλογα με την περιφέρεια και είχε ως αποτέλεσμα να κερδίσει η ΕΡΕ σε έδρες και να σχηματίσει κυβέρνηση, παρότι έχασε σε ποσοστό ψήφων!2Μόνο δύο γυναίκες είχαν καταφέρει να εκλεγούν το 1956: η Βάσω Θανασέκου από την Αριστερά και η Λίνα Τσαλδάρη, η οποία αργότερα έγινε και η πρώτη Ελληνίδα υπουργός, από τη Δεξιά.
Δίπλα στον πρόεδρο της ΕΔΑ, Γιάννη Πασαλίδη, με την Κοινοβουλευτική Ομάδα του 1956
Στην πρώτη συνεδρίαση της Βουλής οι δύο αυτές γυναίκες ανταμείφθηκαν με ένα παρατεταμένο χειροκρότημα, που γέμισε με υπερηφάνεια τον πατέρα της Βάσως ο οποίος βρισκόταν στα θεωρεία για να καμαρώσει η μοναχοκόρη του. Με την εκλογή της τον Φεβρουάριο του 1956 καταγράφηκε στην Ιστορία ως η πρώτη γυναίκα βουλευτής της Αριστερός.3
Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ψηφοφόροι, και λογικά οι γυναίκες που ψήφιζαν για πρώτη φορά, την τίμησαν ιδιαίτερα αφού, όπως φαίνεται στο ρεπορτάζ της Αυγής, με καταμετρημένο περίπου το 80% των ψήφων βρίσκεται με 10.095 σταυρούς στην τέταρτη θέση, πίσω από τους πανεπιστημιακούς Νίκο Κιτσίκη, Γιώργο Σπηλιόπουλο και τον στρατηγό Γεράσιμο Αυγερόπουλο, αλλά μπροστά από τον επιφανή πολιτικό ηγέτη του Κέντρου Γεώργιο Μαύρο. Είναι, επίσης, μαζί με τη Λίνα Τσαλδάρη, οι δύο πρώτες που εξελέγησαν όταν οι γυναίκες ψήφισαν πανελλαδικά και όχι τοπικά, όπως είχε συμβεί τον Ιανουάριο του 1953, όταν εξελέγη σε επαναληπτικές εκλογές στη Θεσσαλονίκη η Ελένη Σκούρα, η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής.4
Από την πρώτη επίσκεψη του Σοβιετικού υπουργού Εξωτερικών Ντμίτρι Σεπίλσφ τον Ιούνιο του 1956
Μετά την εκλογή της, μέσα στα κύρια καθήκοντά της ήταν η προώθηση των γυναικείων ζητημάτων, γι’ αυτό στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΕΔΑ, τον Ιούλιο του 1956, υπήρξε εισηγήτρια με θέμα: «Η θέση της γυναίκας και ο ρόλος της στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας μας».5 Τον Νοέμβριο του 1956 ταξίδεψε με αντιπροσωπία γυναικών από την Ελλάδα στη Σοβιετική 'Ενωση, όπου παρέμειναν στη Μόσχα, στο Λένινγκραντ, στην Τιφλίδα και σε άλλα μέρη και επισκέφθηκαν εργοστάσια, σχολεία, μουσεία, νοσοκομεία, την αγροτοβιομηχανική έκθεση της Μόσχας, το Κρεμλίνο, το μουσείο Ερμιτάζ κ.ά.
Στις εκλογές της 11ης Μαΐου του 1958, όταν η ΕΔΑ έκανε την έκπληξη και αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση, εξελέγη για δεύτερη συνεχόμενη φορά στη Φθιώτιδα, στον τόπο καταγωγής του συζύγου της. Μαζί με τη Βάσω Θανασέκου μπήκαν τότε στη Βουλή άλλες δύο γυναίκες της Αριστερός: η Ελένη Μπενά στον Πειραιά, όπου η ΕΔΑ πήρε απίστευτα ποσοστά (πρώτο κόμμα στη Β' Πειραιά με 60,8%!), και η Μαρία Σβώλου στην Αθήνα.
Αυτές οι τρεις βουλευτίνες μετέφεραν στη Βουλή τα γυναικεία ζητήματα και διεκδίκησαν τη λήψη μέτρων ισότητας, συμβάλλοντας με τις παρεμβάσεις τους στην κατεδάφιση των ανδρικών ταμπού στον χώρο της εργασίας (τη δεκαετία του 1950 είχαν αρχίσει να ανοίγουν σιγά σιγά τα κλειστά ανδρικά επαγγέλματα όπως η συμβολαιογραφία, το δικαστικό σώμα, το πανεπιστήμιο κ.ά.).
Τα χρόνια εκείνα ήταν δύσκολα για έναν υποψήφιο της Αριστεράς, και ακόμη δυσκολότερα για μια γυναίκα, αφού λειτουργούσαν οι μηχανισμοί τρομοκράτησης και βιασμού της λαϊκής θέλησης από το παρακράτος της Δεξιάς. Η Βάσω Θανασέκου το ένιωσε στο πετσί της, όταν σε μια ομιλία της στο χωριό Ρεγγίνα της Φθιώτιδας τραυματίστηκε στο πρόσωπο από καρέκλα που της πέταξε κάποιος από τους παρακρατικούς που είχαν αναλάβει τον εκφοβισμό των δημοκρατικών υποψηφίων και ψηφοφόρων.
Το 1959, στο 1ο Συνέδριο της ΕΔΑ, η οποία ήταν πλέον η ενιαία έκφραση της Αριστερός, αφού είχε απορροφήσει τις παράνομες οργανώσεις που διαλύθηκαν με εντολή της ηγεσίας του ΚΚΕ, εξελέγη μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής μαζί με τη Μαρία Σβώλου, την Ελένη Μπενά και την Ασημίνα Γιάννου. Τον Οκτώβριο του 1961, στις εκλογές της «βίας και της νοθείας», εκτέθηκε στην εκλογική περιφέρεια της Μαγνησίας με το ψηφοδέλτιο του ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος), το οποίο αντιπροσώπευε την ΕΔΑ και το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα (ΕΑΚ) των Ασημάκη Φωτήλα και Θεόδωρου Γιαννόπουλου.6
Η Θανασέκου σε δεξίωση της Σοβιετικής Πρεσβείας, δεξιά της με το λευκό σακάκι ο Σοβιετικός πρέσβης Μιχαήλ Σεργκέγιεφ.
Στις αρχές Ιουλίου του 1963 πήρε μέρος στο Παγκόσμιο Συνέδριο Γυναικών, που διεξήχθη στη Μόσχα και διοργανώθηκε από τη Διεθνή Ομοσπονδία Δημοκρατικών Γυναικών. Λίγες ημέρες πριν από εκείνο το συνέδριο είχε πραγματοποιηθεί η ιστορική επιτυχημένη πτήση στο Διάστημα από την Βαλεντίνα Τερέσκοβα, την πρώτη γυναίκα αστροναύτη της Ιστορίας. Το κατόρθωμα της Τερέσκοβα είχε συνδυαστεί με τα δικαιώματα των γυναικών και αποτέλεσε διεθνή είδηση υπεροχής του καθεστώτος Χρουστσόφ στον ανταγωνισμό ΗΠΑ-ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Στην τρίτη σειρά στο Παγκόσμιο Συνέδριο Γυναικών στη Μόσχα το 1963.
Η περίοδος 1967-1974
Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974) συνελήφθη στο σπίτι της στον Χολαργό και παρέμεινε για μεγάλο διάστημα πρώτα στη Γυάρο μαζί με τον σύζυγό της και ύστερα στην Αλικαρνασσό της Κρήτης σε φυλακή που ήταν μόνο γυναίκες.
Στη συνέχεια, από το 1969 ως το 1972, ήταν κρατούμενη στον Ωρωπό, ενώ τα επόμενα δύο χρόνια παρέμεινε σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Ζαχάρω Ηλείας μαζί με τη Μίνα Γιάννου. Στη Ζαχάρω, λόγω της αστυνομοκρατίας που είχε επιβάλει το δικτατορικό καθεστώς, δεν τις πλησίαζαν εύκολα οι ντόπιοι, αλλά υπήρχαν και αντιχουντικοί πολίτες που τους άφηναν με διακριτικό τρόπο καλάθια με φρούτα, γλυκά κ.λπ. έξω από την πόρτα του σπιτιού όπου κρατούνταν.
Κάποτε, μαζί με τα καλαθάκια με τα φρούτα, βρήκε και ένα γράμμα από έναν μικρό που ήταν γεννημένος εκεί. Ο μικρός αυτός ήταν ο μετέπειτα βουλευτής και υπουργός του ΠΑΣΟΚ Γιάννης Ζαφειρόπουλος, ο οποίος είχε γράψει ένα ποίημα για συμπαράσταση, θέλοντας να εκφράσει τον θαυμασμό του και την ευγνωμοσύνη του για τους αγώνες τους.
Το 1974, στις πρώτες εκλογές μετά την κατάρρευση της δικτατορίας των συνταγματαρχών, πήρε μέρος με το ψηφοδέλτιο της Ενωμένης Αριστεράς στην εκλογική περιφέρεια της Φθιώτιδας, που ήταν και η τελευταία συμμετοχή της σε εκλογική αναμέτρηση.
Υπήρξε εκδότρια της εφημερίδας Ρούμελη, η οποία έκλεισε δύο φορές, από τις δικτατορίες του Μεταξά το 1936 και των συνταγματαρχών το 1968. Έχει τιμηθεί με το μετάλλιο της Εθνικής Αντίστασης 1941-1945 από την Ελληνική Δημοκρατία.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Στο ψηφοδέλτιο της Δημοκρατικής 'Ενωσης, μαζί με την ΕΔΑ που είχε αρχηγό τον Ιωάννη Πασαλίδη, συστεγάζονταν άλλα έξι κόμματα: Κόμμα Φιλελευθέρων - Γεώργιος Παπανδρέου, Φιλελεύθερα Δημοκρατική Ένωσις - Σοφοκλής Βενιζέλος, Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού - Γεώργιος Καρτάλης, Εθνική Πολιτική Ένωσις Κέντρου - Σάββας Παπαπολίτης, Λαϊκό Κόμμα -Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων - Αλέξανδρος Μπαλτατζής. Την ηγεσία του συνασπισμού είχε απαιτήσει και είχε πάρει ο Γεώργιος Παπανδρέου για να γίνει πρωθυπουργός, αφού θεωρούσε σίγουρη τη νίκη. Η ΕΔΑ είχε αποδεχθεί να κατεβάσει μόνο 18 υποψηφίους και σε εννέα μόνο περιφέρειες (Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Μυτιλήνη, Κέρκυρα, Βόλο, Καβάλα, Λάρισα και Λέσβο).
2 Η ΕΡΕ συγκέντρωσε 47,38% και πήρε 165 έδρες, ενώ η Δημοκρατική Ένωσις με 48,15% κατέλαβε 132 έδρες!
3 Μεγάλη συζήτηση είχε γίνει για να βρεθεί ο σωστός όρος με τον οποίο θα αποκαλούσαν τις εκλεγμένες γυναίκες στη Βουλή, ήδη από τον Γενάρη του 1953 όταν πρωτοεμφανίστηκε η Ελένη Σκούρα. Κάποιοι πρότειναν «βουλευτίς», άλλοι «βουλευτίνα» που εθεωρείτο για τις φεμινίστριες απότοκο του αρσενικού βουλευτής, σε αντίθεση με το επιβλητικό «βουλεύτρια» τα οποίο όμως δεν επικράτησε. Πάντως, σε Ειδικόν Υπηρεσιακόν Διαβατήριον που της είχε δοθεί τον Μάιο του 1958 για να ταξιδέψει στη Ρώμη η Βάσω Θανασέκου αποκαλείται στην αιτιατική πτώση «βουλευτίδα».
4 Η Ελένη Σκούρα εξελέγη τον Ιανουάριο του 1953 με το ψηφοδέλτιο του Ελληνικού Συναγερμού, σε επαναληπτικές εκλογές που διεξήχθησαν στη Θεσσαλονίκη για την αντικατάσταση του αποθανόντα βουλευτή Β. Μπακονίκα.
5 Η Α' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΕΔΑ άρχισε την Κυριακή της 15ης Ιουλίου του 1956, στο θέατρο Μουσούρη, με τη συμμετοχή 350 αντιπροσώπων από όλη την Ελλάδα και διήρκεσε τρεις ημέρες. Η Βάσω Θανασέκου, μαζί με τη Ρόζα Ιμβριώτη και τη Μαρία Σβώλου, ήταν οι τρεις γυναίκες που εξελέγησαν μέλη της 21μελούς Διοικούσας Επιτροπής.
6 Στις εκλογές του 1961 η ΕΔΑ με 14,63% έχασε σχεδόν το 10% της δύναμης που είχε το 1958, όταν με 24,42% είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση. Εν τω μεταξύ είχε υποστεί ανελέητο κυνηγητό και τρομοκρατία από το παρακράτος και τον ξένο παράγοντα. Η βία είχε τέτοια ένταση ώστε τρεις ημέρες πριν από τις εκλογές, ανήμερα του Αγίου Δημητρίου, δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη ο νεολαίος της ΕΔΑ Στέφανος Βελδεμίρης από σφαίρα αστυνομικού, ενώ στο Δεμίρι Αρκαδίας είχε δολοφονηθεί και ο 24χρονος στρατιώτης Διονύσιος Κερπινιώτης, στέλεχος της ΕΔΑ. Μια τρίτη δολοφονία, από φερόμενους ως δράστες-μέλη των τοπικών TEA, ήταν του Γρ. Ζιγκυρόπουλου στην Κατερίνη, όπως αναφέρεται και στο εκτενές άρθρο του Γιάννη Ράγκου «Η άγνωστη ιστορία των ΜΕΑ/ΤΕΑ»,
Πηγή: Δημήτρης Ταταρούνης, δημοσιογράφος - "Αγορά"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου