Η κρίση του πολιτισμού κρίση του ανθρωπολογικού μοντέλου (και του ανθρώπινου είδους;)

  anhsyxia.wordpress.com

 

Από τον Δημήτρη Φασόλη

Ο άνθρωπος, αυτός που θεώρησε τον εαυτό του βασιλιά της ζωής και της ίδιας της κτήσης και του σύμπαντος, φαίνεται σήμερα μετέωρος, μπερδεμένος,  να αιωρείται αβέβαιος και ανασφαλής πάνω στο πανύψηλο αλλά σαθρό και χάρτινο, τελικά, βάθρο του. Επάνω και μέσα στο χάρτινο κάστρο του, πάνω σ’ ένα βουνό άμμου. Το οποίο σείεται από τους τεκτονικούς σεισμούς και αποσαθρώνεται από τους θυελλώδεις ανέμους που προκαλεί η βαθιά και ολική κρίση του σύγχρονου πολιτισμού. Και καθώς ο ψεύτικος θρόνος του καταρρέει, πέφτει και ο ίδιος ο άνθρωπος σε βαθιά υπαρξιακή, ηθική και ψυχολογική κατάπτωση. Δεν έχει πλέον πού να στηριχτεί. Τα δεκανίκια της επιστήμης, της θρησκείας αλλά και τα επιτεύγματα του πολιτισμού του, έχουν πια ξεθωριάσει, δεν τα εμπιστεύεται πλέον, είναι ακατάλληλα και άχρηστα για να τον εμψυχώσουν και να τον ενδυναμώσουν στη ζωή του. Παρά την πανθομολογούμενη πρόοδο, ο ίδιος έχει περιέλθει σε αδιέξοδο, σε κατάθλιψη, σε πλήρη παραίτηση. Η σκέψη του μοιάζει καθηλωμένη στην παλαιολιθική εποχή. Καθορίζουν τη ζωή του προκαταλήψεις και στερεοτυπικές νοοτροπίες, οι δεισιδαιμονίες, παρόλο που έχουν αποδυναμωθεί, δεν έχουν εξαλειφθεί, ενώ ο ιδεολογικός συντηρητισμός και οι ακροδεξιές ιδέες  αναβιώνουν , με συνέπεια να γυρίζουν πίσω στο παρελθόν την ανθρώπινη αντίληψη και σκέψη.

Οι ψυχολόγοι, οι νευροεπιστήμονες και οι φιλόσοφοι μιλούν για το κατώτερο-ζωικό τμήμα του ανθρώπινου εγκεφάλου, το οποίο αποτελεί εμπόδιο στην προοδευτική εξέλιξη και αυτοβελτίωσή του. Ο φλοιός και η φαιά ουσία, είναι πρόσφατες εξελικτικά βιολογικές δομές που «αγωνίζονται», ακόμα, να αναλάβουν τον νέο, επαναστατικό ρόλο τους. Όμως οι πολιτισμικές αλλά και οι κοινωνικές και οικονομικές αγκυλώσεις λειτουργούν αποτρεπτικά σε μια τέτοια προοπτική. Εκτός βέβαια φωτεινών εξαιρέσεων, συνειδήσεις που είναι πολύ πάνω από τον μέσο ανθρώπινο όρο, πολύ μπροστά από την εποχή τους και τους συγχρόνους τους. Αν όμως ο άνθρωπος μπορεί να παράγει ζωή στο εργαστήριο, είτε με τη μορφή τεχνητής ζωής είτε με την προσομοίωση πρωταρχικών συνθηκών, οι οποίες επικράτησαν πριν από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια και προκάλεσαν τη δημιουργία ζωής μέσα από καθαρά χημικές (ή ηλεκροχημικές) και στη συνέχεια βιοχημικές διεργασίες, αυτό συνεπάγεται ότι η ζωή μπορεί να δημιουργηθεί από τη μη ζωή. Επίσης ίσως εξηγεί την εξέλιξη και την κατάσταση του ανθρώπινου είδους (και άρα και την παρουσία του στη Γη). Ίσως τελικά το σύμπαν χρειάζεται τη ζωή και κατ’ επέκταση τη συνείδηση – τον νου – για την παραπέρα αυτοεξέλιξη και αυτοβελτίωσή του, όπως δηλώνει μια σοβαρή εκδοχή της κβαντικής ερμηνείας. Την οποία εξάλλου υποστηρίζει σε κείμενά του και ο Νώντας Κούκας*, και με αφορμή τα γραφόμενά του γράφονται αυτές οι αράδες, ως ερωτήματα, απορίες, σχόλια, σκέψεις.

Αν όμως ισχύει αυτή η κβαντική ερμηνεία (και υπάρχουν κατά πώς φαίνεται πολλά επιχειρήματα υπέρ της), τότε γιατί να μην υποβοηθείται ή να μην υποκαθοδηγείται έμμεσα η εξέλιξη στο σύμπαν, από κάποιες ανώτερες πνευματικά και πολιτισμικά οντότητες; Αφού και η ίδια η φύση, καθώς ως σύστημα «επικοινωνεί» και να συνδέεται με όλο το σύμπαν, είναι σα να «επιλέγει» τους κατάλληλους κάθε φορά παρατηρητές-συνειδήσεις και να «απορρίπτει» άλλους. Κάνει δηλαδή δοκιμές, ακριβώς ωσάν να είναι η ίδια ένα τεράστιο και πρωτοποριακό εργαστήριο. Για παράδειγμα, οι δεινόσαυροι: ενώ αρχικά «επιλέχθηκαν» ως πιο επαρκείς και ικανές συνειδήσεις, κάποια στιγμή ξέφυγαν από την επιθυμητή πορεία τους, άρχισαν να είναι ανοικονόμητοι, να καταστρέφουν τα πάντα στη φύση για να κυριαρχήσουν. Οδηγώντας έτσι σε ανισορροπία το ολικό οικοσύστημα της πλανητόσφαιρας και σε αδιέξοδο την ίδια την εξέλιξη και το μέλλον της ζωής στο σύμπαν. Η «τυχαία» εξαφάνισή τους ήταν σωτήρια για τη φύση και την οικόσφαιρα. Ενώ έδωσε ευκαιρίες για την ανάδειξη ή και εμφάνιση νέων ειδών, νέων εγκεφάλων και συνειδήσεων. Όπως την εξάπλωση των θηλαστικών και τελικά του ανθρώπου.

Στο βαθμό λοιπόν που η επιστήμη έχει φτάσει στο σημείο να έχει τη δύναμη να δημιουργεί ζωή, τότε γιατί να μην γίνεται και πάνω στη Γη ένα ανάλογο, αλλά πολύ πιο προωθημένο και επαναστατικό πείραμα για την εξέλιξη της συνείδησης και της «νοόσφαιρας» (βλ. Νώντα Κούκα); Ο άνθρωπος είτε «επιλέχτηκε» από τις διαδικασίες και τις διεργασίες της φύσης είτε είναι προϊόν επιστημονικού πειράματος ενός ασύλληπτα προηγμένου πολιτισμού, είναι σε ένα κρίσιμο σημείο, σε ένα κομβικό σημείο καμπή για το είδος του και τη διαιώνισή του: ή θα εξελιχθεί με επαναστατικό άλμα ως ύπαρξη και συνείδηση, ως αταξικός, άναρχος και ανώτερος πνευματικός πολιτισμός, ή θα καταστεί άχρηστος και επιζήμιος για τον πλανήτη – και φυσικά για το ίδιο το σύμπαν και την εγγενή «ανάγκη» αυτοεξέλιξής του. Το «πείραμα» ίσως αρχικά φάνηκε να πηγαίνει καλά. Ένα νέο είδος αναλαμβάνει τα ηνία της εξέλιξης και της προόδου. Μια νέα συνείδηση εμφανίζεται, εξελίσσεται και εξαπλώνεται. Κατανοεί τον κόσμο και δημιουργεί μια εικόνα του. Όλα αυτά, σε ένα πρωτόλειο στάδιο. Μάλιστα αυτό που θεωρείται σήμερα πρωτόγονο και υπανάπτυκτο ίσως να ήταν πολύ ανώτερο και ολοκληρωμένο πνευματικά και υπαρξιακά. Οι μυθικές κοινωνίες ίσως ήταν πιο κοντά στη φύση και στην ουσία-νόημα της ύπαρξης και του πνεύματος. Η φαντασία ήταν κυρίαρχη, απεριόριστη θα λέγαμε, και η ταύτιση με τον κόσμο και την πραγματικότητα πολύ πιο αληθινή.

Κάπου εκεί όμως έγινε ένα λάθος, απρόβλεπτο ίσως, που όμως ενυπήρχε εγγενώς στη «φύση» του ανθρώπου. Η έννοια «φύση» εδώ έχει την έννοια της εκδήλωσης σε εμπειρικό επίπεδο, στο επίπεδο της αισθητής πραγματικότητας, μιας πληροφορίας ή μιας ουσίας-ύπαρξης που υφίσταται σε ένα άλλο οντολογικό επίπεδο, η οποία είναι «αιθέρια», «φανταστική». Εντοπίζεται, έτσι, στον άυλο και αόρατο χώρο της «Φαντασίας». Έτσι, η πραγμάτωση του ανθρώπου εμπεριείχε μια εγγενή ιδιορρυθμία που θα οδηγούσε πιθανώς σε «ατυχήματα». Η εκδήλωση και η πραγμάτωση του φαντασιακού του στις τρεις και μία διαστάσεις, στον εκδηλωμένο χωρόχρονο και στην κατεύθυνση του βέλους του χρόνου, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του εγωιστικού φαντασιακού, δηλαδή του «συγκεκριμένου ατομικού κέρδους». Αυτό οδήγησε στη δημιουργία ταξικών-εξουσιαστικών-ιεραρχικών κοινωνιών. Αν έγινε κάποια «παρέμβαση», θα πρέπει να έγινε όταν πήρε άσχημη τροπή το εν λόγω «πείραμα». Το πρωτόγονο ζωικό τμήμα του εγκεφάλου του ανθρώπου ήταν ένα εμπόδιο. Τον εγκλώβιζε σε αισθήματα και αντιλήψεις-πρακτικές ανταγωνισμού, επιβολής, κυριαρχίας, εκμετάλλευσης, πολέμων και καταστροφής της φύσης. Το να καταργηθεί ήταν αδύνατον: θα κατέλυε την ίδια τη ζωή του ανθρώπινου είδους. Έπρεπε λοιπόν να «εμφυτευτεί» ή να αναπτυχθεί πάνω στο παλιό τμήμα ένα καινούριο: ο εγκεφαλικός φλοιός. Η φαιά ουσία ήταν η βιολογική και ενεργειακή-πληροφοριακή δομή που θα οδηγούσε στον ορθολογισμό, στη σύγχρονη επιστήμη, σε επαναστατικές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές ιδέες, στην ίδια την ιδέα της επανάστασης, του σοσιαλισμού-κομμουνισμού, της αναρχίας.

Το ορθολογικό στοιχείο όμως τελικά οδήγησε παράλληλα και στον εξορθολογισμό της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης και του πολέμου ενάντια στον άνθρωπο και στη φύση. Επέφερε την απόλυτη κυριαρχία, με επιστημονικό τρόπο,  πάνω στον πλανήτη. Πάλι το «πείραμα» ξέφυγε από την πορεία του. Ποιο θα είναι το μέλλον του, άραγε, το οποίο του επιφυλάσσουν είτε η φύση στο εργαστήριό της είτε οι συμπαντικοί-κοσμικοί πειραματιστές-παρατηρητές, με τις ανώτερες και πολύ εξελιγμένες συνειδήσεις τους;  Θα το αφήσουν να εξελιχθεί ως έχει; Θα κάνουν κάποια νέα επαναστατική «παρέμβαση»;  Ή θα το ακυρώσουν; …

Αναγκαίως, κάπου εδώ υπεισέρχεται και η κβαντική απροσδιοριστία, η «προκαθορισμένη τυχαιότητα», η υπέρθεση, με λίγα λόγια, το «είναι και δεν είναι» ταυτόχρονα ως εγγενές χαρακτηριστικό των πραγμάτων και των γεγονότων. Τι σημαίνει όμως ότι «ο αποκλειόμενος τρίτος είναι τελικά η πηγή και η μήτρα της πραγματικότητας που γεννά την ύπαρξη»;   Μήπως είναι όλα τα παραπάνω; Η υπέρβαση της θέσης-αντίθεσης, ως δυϊσμού; Η υπέρβαση της κλασικής αριστοτελικής και φυσικής αιτιότητας; Είναι η δημιουργική αρχή των πάντων, της ζωής και της ύπαρξης; Νομίζω ότι αυτό πάνω-κάτω υπονοεί το κείμενο του Νώντα Κούκα, αυτό εκλαμβάνω εγώ τουλάχιστον ως μια πτυχή, ως ένα ψήγμα ή ίχνος νοήματος…

Όσο για την πέμπτη διάσταση; ακατανόητα εν πολλοίς πράγματα! Πιστεύω όμως ότι και αυτό το ζήτημα σχετίζεται με τον «αποκλειόμενο τρίτο» και την παραβίαση της κοινής λογικής χρόνου-αιτιότητας. Το «Δύο» της πραγματικότητας και του σύμπαντος ίσως είναι ακριβώς αυτή η μη-ταυτότητα, η ταυτόχρονη, εσωτερική και εγγενής δυαδικότητα (ή και πολλαπλότητα, κατ’ επέκταση) από την οποία διέπεται η πραγματική πραγματικότητα.  Είναι η κρυφή ποιότητα ή υπόσταση της πραγματικότητας που, όταν είναι «διπλωμένη» μέσα στις γνωστές διαστάσεις δίνει μια στρεβλή και ψευδή εικόνα της πραγματικότητας, μας εξαπατά με λίγα λόγια. Όταν όμως ξεδιπλώνεται, τότε αποκαλύπτεται η πραγματική φύση και υφή της πραγματικότητας που υπερβαίνει τη λογική, την αντίληψη και τις αισθήσεις του ανθρώπου. Μια πραγματικά νέα και ανατρεπτική «εικόνα»-διάσταση-ουσία της πραγματικότητας.

• Αφόρμηση για τις γραμμές αυτές ήταν το κείμενο του Νώντα Κούκα «Χαραυγή στη Φωλιά του Κούκκου».

https://iamarevi.wordpress.com