Μαξ Στίρνερ – Οι τρεις ηλικίες του ανθρώπου

Ο Μαξ Στίρνερ χωρίζει τόσο την ανθρώπινη ζωή όσο και την ιστορία της ανθρωπινότητας σε τρεις διαδοχικές περιόδους, τον ρεαλισμό, τον ιδεαλισμό και τον εγωισμό. Όπως περνά ο άνθρωπος από την παιδική ηλικία, την εφηβεία και την ενηλικιότητα, έτσι και η ανθρωπινότητα αποτελείται από αρχαίους, νεότερους (των οποίων τελευταίοι κληρονόμοι είναι οι «Ελεύθεροι Άνθρωποι») και εγωιστές.

Καθώς πρόκειται για μια διαλεκτική τριάδα εμπνευσμένη από τον Χέγκελ, το κέντρο βάρους από το οποίο εξαρτάται ολόκληρη η εξέλιξη βρίσκεται στο επίπεδο της άρνησης, δηλαδή του ιδεαλισμού. Ο μοναδικός και η ιδιοκτησία του πρέπει να κάνει τον ιδεαλισμό, που έχει αγγίσει τον πυθμένα με τον Λούντβιχ Φόυερμπαχ και τον Μπρούνο Μπάουερ, να μεταπηδήσει προς τον εγωισμό του οποίου απόστολος είναι ο Στίρνερ.

Ο ιδεαλισμός στηρίζεται στα πρωτεία του Πνεύματος.

Αυτό εδώ εδραιώνεται από τον Χέγκελ υπό τη μορφή ενός απόλυτου πνεύματος, ανεξάρτητου από κάθε γήινο στοιχείο και ταυτόσημου με το θεϊκό πνεύμα που θεωρείται ιδεώδες όλον. Η σταθερή πρόοδος του Πνεύματος διαμέσου των αιώνων που κυριαρχούνται από τη γερμανική και χριστιανική επιρροή αποτελεί το κυριότερο θέμα της Φιλοσοφίας της ιστορίας του Χέγκελ, Ο προτεσταντισμός και ο απόλυτος ιδεαλισμός εξασφαλίζουν, κατά τον Χέγκελ, τον τελικό θρίαμβο του Πνεύματος αυτού.

Ο Στίρνερ ακολουθεί βήμα βήμα αυτή την εγελιανή απόδειξη, αλλά, αντί να την προσυπογράφει, μετατρέπει αυτό το αισιόδοξο όραμα μιας ανθρωπινότητας που βαδίζει προς την ολοκλήρωσή της σε ζοφερό πίνακα μιας ολοένα μεγαλύτερης πτώσης. Από απελευθερωτική που ήταν στον Χέγκελ, η κίνηση που φέρει την ανθρωπινότητα προς τον ιδεαλισμό γίνεται καταπιεστική. Η άνοδος του Πνεύματος συνεπάγεται την κάθοδο του Εγώ. Η ελευθερία του Πνεύματος και η δουλεία του Εγώ είναι σύστοιχες.

Το Πνεύμα είναι εξ ορισμού σημαδεμένο από τη σφραγίδα της υπερβατικότητας.

Καθώς το Πνεύμα δεν συγχέεται με το δικό μου πνεύμα (το οποίο ζει μέσα σε ένα συγκεκριμένο κόσμο όπου προσπαθεί να εισχωρήσει και το οποίο βρίσκεται σε σχέση με το σώμα μου και εξαρτάται πολύ απ’ αυτό), δεν μπορεί να βρίσκεται παρά έξω από μένα. Επειδή υπάρχει άβυσσος ανάμεσα σε Μένα και το Πνεύμα, το Πνεύμα κατοικεί αναγκαστικά σε ένα επέκεινα, δηλαδή είναι Θεός. Αυτό το Πνεύμα τώρα λατρεύεται όχι μόνον από εκείνους που πιστεύουν στον Θεό, αλλά κι από εκείνους που περηφανεύονται πως είναι άθεοι. Γιατί αυτοί οι τελευταίοι παραμένουν εχθρικοί προς τον εγωισμό, αν όχι επειδή θεωρούν ότι πρέπει να υπηρετούμε το Πνεύμα παρά να αφιερωνόμαστε σε προσωπικά οφέλη;

Είτε λατρεύει κανείς τον Θεό είτε σέβεται το Πνεύμα, η θρησκευτική αποξένωση παραμένει η ίδια. Αντίθετα, ο εγωιστής αψηφά κάθε ανώτερη δύναμη. «Η διαφορά», γράφει ο Στίρνερ, «έγκειται στο ότι εσύ (δηλαδή εσύ που πιστεύεις στο Πνεύμα) ανάγεις τα πάντα στο Πνεύμα, ενώ εκείνος (δηλαδή ο εγωιστής) ανάγει τα πάντα στον εαυτό του, μ’ άλλα λόγια: εσύ χωρίζεις το Εγώ σου και ανυψώνεις το καθαυτό Εγώ σου, το Πνεύμα, σε ανώτατο αφέντη του υπόλοιπου, που είναι λιγότερο σημαντικό, ενώ εκείνος δεν θέλει να ξέρει τίποτε από έναν τέτοιο χωρισμό και επιδιώκει κατά βούληση τόσο τα πνευματικά όσο και τα υλικά συμφέροντά του.»

Το Εγώ δεν θα μπορούσε λοιπόν να θριαμβεύσει παρά αφού πρώτα παραγκωνίσει το Πνεύμα. Ο ίδιος ο χριστιανισμός χαράζει για μας τον δρόμο της απελευθέρωσης. Για να μας απαλλάξει από τον ντετερμινισμό της φύσης και από τη μανία των ορέξεων, η θρησκεία δεν απαιτεί την απόρριψη των αισθήσεών μας, αρκείται να συστήσει τον έλεγχό τους. Αυτή όμως είναι ακριβώς η στάση που πρέπει να πάρουμε απέναντι στο Πνεύμα. Η κυριαρχία επί των σαρκικών ορέξεων οφείλει να συνοδεύεται από την κυριαρχία επί του Πνεύματος, οι αισθήσεις και το Πνεύμα οφείλουν να ισορροπούν μένοντας στην αποκλειστική διάθεση του Εγώ. Η βασιλεία του Πνεύματος θα πάψει από τη στιγμή που θα ακούσουμε και πάλι την αδικαιολόγητα πνιγμένη φωνή της σάρκας. Το Εγώ αποτελεί μια ολότητα που πρέπει να αναστηλωθεί* η ψυχή και το σώμα οφείλουν να συνυπάρχουν δίχως αμοιβαίες καταπατήσεις.

Καθήκον μιας καλά εννοούμενης εκπαίδευσης είναι να προωθήσει τον ολικό άνθρωπο.

Αν είναι αλήθεια ότι δεν μπορούμε να απομονωθούμε ούτε να αποσπαστούμε από την επιρροή του περιβάλλοντος, υπάρχει μολαταύτα «μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα συναισθήματα και τις σκέψεις που αφυπνίζουν οι άλλοι σε Μένα και στα συναισθήματα και τις σκέψεις που μου δίνουν.» Η εκπαιδευτική αφύπνιση ευνοεί την εκκόλαψη του Εγώ, η εκγύμναση το κουτσουρεύει προκειμένου να το υποτάξει στη θέληση μιας ξένης δύναμης. Στην πρώτη περίπτωση, το Εγώ βρίσκεται συμφιλιωμένο με τον κόσμο των ιδεών, στη δεύτερη μεσολαβεί ένα σχίσμα που σφραγίζει την υποτέλεια του Εγώ. Η σημερινή εκπαίδευση είναι έγκλημα σε βάρος του παιδιού, του εντυπώνει έτοιμα συναισθήματα και πνίγει την πρωτοτυπία του.

*********

Henri Arvon  - Μαξ Στίρνερ* ή η εμπειρία του μηδενός

* Ο Μαξ Στίρνερ ήταν Γερμανός φιλόσοφος (25 Οκτωβρίου 1806 - 25 Ιουνίου 1856). Το πραγματικό του όνομα ήταν Γιόχαν Κάσπαρ Σμιντ.

Αντικλείδι , http://antikleidi.com