Οι δύο κυρίαρχες (δυστυχώς) θεωρήσεις της σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας (νεοφιλελευθερισμός, εθνολαϊκισμός) μπορεί να καταλήγουν σε αντίθετο συμπέρασμα, αλλά εκκινούν από την ίδια αφετηρία όσον αφορά το ζήτημα της σχέσης παγκοσμιοποίησης-δημοκρατίας. Και οι δύο προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν ανταγωνιστικά την παγκοσμιοποίηση και τη δημοκρατία, δίνοντας προβάδισμα στη μία ή την άλλη κατεύθυνση αντίστοιχα.
Ο πολιτικός φιλελευθερισμός του 19ου αιώνα, σε μεγάλο βαθμό, υιοθετούσε μια συσταλτική έννοια της πολιτικής ελευθερίας και της δημοκρατίας, ταυτίζοντάς τες με τη συμμετοχή του πολίτη στις περιοδικά διεξαγόμενες εκλογικές αναμετρήσεις.
Τουλάχιστον, προσέγγιζε τις εκλογές ως μέσο νομιμοποίησης της πολιτικής εξουσίας.
Ο ιδεολογικός μέντορας του νεοφιλελευθερισμού, Hayek, προτάσσοντας την οικονομική ελευθερία των ατόμων και την αγοραία τάξη του σύμπαντος, πίστευε πως η οικονομική ελευθερία οδηγεί νομοτελειακά στην εμπέδωση της πολιτικής ελευθερίας και των δημοκρατικών θεσμών. Ωστόσο, σχετικοποίησε τη δημοκρατία ως πολίτευμα, παραδεχόμενος ότι προτιμά ως προσωρινή λύση μια «φιλελεύθερη δικτατορία από μια αντιφιλελεύθερη δημοκρατία» (από συνέντευξη-απολογία υπέρ του «νεοφιλελεύθερου δικτάτορα» Πινοσέτ στη χιλιανή εφημερίδα El Mercurio, 12.4.1981). Στις μέρες μας, ο μετα-δημοκρατικός καπιταλισμός πηγαίνει ένα ακόμα βήμα πίσω όσον αφορά τη σημασία που αποδίδει στους δημοκρατικούς θεσμούς.
Η δημοκρατία περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο στη συμμετοχή του πολίτη στις εκλογές (όπως στον θετικιστικό πολιτικό φιλελευθερισμό), ωστόσο επανέρχεται στο προσκήνιο ο φόβος της εισόδου των –χειραγωγούμενων από τους δημαγωγούς- μαζών στην πολιτική ζωή. Πλέον, οι εκλογές αφεαυτές δεν εγγυώνται τη νομιμοποίηση της πολιτικής εξουσίας, αλλά το ίδιο το εκλογικό αποτέλεσμα σχετικοποιείται. Το εκλογικό αποτέλεσμα κρίνεται ως καλό ή κακό, άρα η ίδια η δημοκρατία σταθμίζεται ad hoc ως καλό ή κακό πολίτευμα ανάλογα με το αν προάγεται ή όχι η οικονομική αποτελεσματικότητα.
Από την άλλη πλευρά, τα εθνολαϊκιστικά μορφώματα, ιδίως της Άκρας Δεξιάς, χωρίς δυστυχώς να λείπουν εθνολαϊκιστικές εκδοχές της Αριστεράς, αντιμετωπίζουν τη δημοκρατία ως αυτοσκοπό και όχι ως το κατάλληλο μέσο-εχέγγυο κατοχύρωσης ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και πραγμάτωσης των ιδεατών αρχών δικαιοσύνης του νεωτερικού κόσμου (ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη). Έτσι, ο κάθε λαός-έθνος θεωρείται a priori «σοφός», άρα μπορεί να αποφασίζει ό, τι και όπως θέλει. Αυτή η υπερ-δημοκρατική, αλλά αντι-φιλελεύθερη (σε βάρος της προσωπικής και συλλογικής αυτονομίας) προσέγγιση υποκρύπτει επίσης μια επικίνδυνη εργαλειοποίηση-σχετικοποίηση των δημοκρατικών θεσμών.
Με το να λησμονείται η δημιουργική, ενεργητική, χειραφετητική διάσταση της δημοκρατίας (κοινή πολιτική ζωή αυτόνομων και αλληλέγγυων ανθρώπων), η δημοκρατία καταπίπτει σε μέσο (αυτό)δικαίωσης μιας προαιώνιας, μεταφυσικής και παρελθοντολαγνικής εθνικής ταυτότητας.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η λύση στη δυσεπίλυτη εξίσωση μεταξύ οικονομικής παγκοσμιοποίησης των λίγων και -δημοψηφισματικού τύπου- δημοκρατίας της «ανάθεσης» μπορεί να προκύψει όχι μέσα από τον αλληλοαποκλεισμό, αλλά από την ανανοηματοδότηση και διαλεκτική σύνθεση των δύο εννοιών. Η παγκοσμιοποίηση, εφόσον ιδωθεί πέρα και κόντρα από το τεχνοκρατικό-οικονομικίστικο περιεχόμενό της, συνιστά μια απελευθερωτική προοπτική για τα άτομα, τους λαούς και τις κοινωνίες σε σχέση με την εθνικιστική αναδίπλωση και αναψηλάφηση των ολέθριων μεσοπολεμικών διχασμών.
Η δημοκρατία, με τη σειρά της, στη συμμετοχική της διάσταση (άμεση και αντιπροσωπευτική) είναι ο ιδεότυπος του ελεύθερου και υπεύθυνου πολίτη που καθίσταται συννομοθέτης του κοινού παρόντος και μέλλοντος παίρνοντας επ’ ώμου και το βάρος των συνεπειών των αποφάσεών του.
Η οικοδόμηση ενός «από τα κάτω» «μετα-εθνικού αστερισμού» περνάει καταλυτικά μέσα από:
α) τη διεθνοποίηση-χειραφέτηση των κοινωνικών κινημάτων (αντί για τη διεθνοποίηση-απελευθέρωση των αγορών),
β) την επαναπολιτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας (αντί για την υποταγή της στην τεχνοκρατική, βιοπολιτική διαχείριση της καθημερινότητας),
γ) τη δημοκρατική διαβούλευση σε επίπεδο υπερεθνικών θεσμών (αντί για το εγγενές δημοκρατικό έλλειμμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ή των συμφωνιών διατλαντικού εμπορίου) και
δ) την ορθολογικοποίηση της πολιτικής και ταξικής αντιπαράθεσης (αντί για την προκατειλημμένη αποθέωση ή δαιμονοποίηση της συναίνεσης ή της σύγκρουσης).
Υπό την παραπάνω οπτική, καθίσταται δυνατή η διαλεκτική συμπόρευση μεταξύ παγκοσμιοποίησης και δημοκρατίας, χωρίς φυσικά να παραγνωρίζονται οι (ταξικά μεροληπτικές) εστίες πρόκλησης εξόφθαλμων κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων στην παραγωγή και διανομή των πόρων. Σε τελική ανάλυση, η συμμετοχική δημοκρατία είναι το σημείο συνάντησης της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης (οικουμενικών αξιών της νεωτερικότητας), δηλαδή των υλικών, θεσμικών και πολιτισμικών όρων ύπαρξής μας.
nostimonimar.gr
Ο πολιτικός φιλελευθερισμός του 19ου αιώνα, σε μεγάλο βαθμό, υιοθετούσε μια συσταλτική έννοια της πολιτικής ελευθερίας και της δημοκρατίας, ταυτίζοντάς τες με τη συμμετοχή του πολίτη στις περιοδικά διεξαγόμενες εκλογικές αναμετρήσεις.
Τουλάχιστον, προσέγγιζε τις εκλογές ως μέσο νομιμοποίησης της πολιτικής εξουσίας.
Ο ιδεολογικός μέντορας του νεοφιλελευθερισμού, Hayek, προτάσσοντας την οικονομική ελευθερία των ατόμων και την αγοραία τάξη του σύμπαντος, πίστευε πως η οικονομική ελευθερία οδηγεί νομοτελειακά στην εμπέδωση της πολιτικής ελευθερίας και των δημοκρατικών θεσμών. Ωστόσο, σχετικοποίησε τη δημοκρατία ως πολίτευμα, παραδεχόμενος ότι προτιμά ως προσωρινή λύση μια «φιλελεύθερη δικτατορία από μια αντιφιλελεύθερη δημοκρατία» (από συνέντευξη-απολογία υπέρ του «νεοφιλελεύθερου δικτάτορα» Πινοσέτ στη χιλιανή εφημερίδα El Mercurio, 12.4.1981). Στις μέρες μας, ο μετα-δημοκρατικός καπιταλισμός πηγαίνει ένα ακόμα βήμα πίσω όσον αφορά τη σημασία που αποδίδει στους δημοκρατικούς θεσμούς.
Η δημοκρατία περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο στη συμμετοχή του πολίτη στις εκλογές (όπως στον θετικιστικό πολιτικό φιλελευθερισμό), ωστόσο επανέρχεται στο προσκήνιο ο φόβος της εισόδου των –χειραγωγούμενων από τους δημαγωγούς- μαζών στην πολιτική ζωή. Πλέον, οι εκλογές αφεαυτές δεν εγγυώνται τη νομιμοποίηση της πολιτικής εξουσίας, αλλά το ίδιο το εκλογικό αποτέλεσμα σχετικοποιείται. Το εκλογικό αποτέλεσμα κρίνεται ως καλό ή κακό, άρα η ίδια η δημοκρατία σταθμίζεται ad hoc ως καλό ή κακό πολίτευμα ανάλογα με το αν προάγεται ή όχι η οικονομική αποτελεσματικότητα.
Από την άλλη πλευρά, τα εθνολαϊκιστικά μορφώματα, ιδίως της Άκρας Δεξιάς, χωρίς δυστυχώς να λείπουν εθνολαϊκιστικές εκδοχές της Αριστεράς, αντιμετωπίζουν τη δημοκρατία ως αυτοσκοπό και όχι ως το κατάλληλο μέσο-εχέγγυο κατοχύρωσης ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και πραγμάτωσης των ιδεατών αρχών δικαιοσύνης του νεωτερικού κόσμου (ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη). Έτσι, ο κάθε λαός-έθνος θεωρείται a priori «σοφός», άρα μπορεί να αποφασίζει ό, τι και όπως θέλει. Αυτή η υπερ-δημοκρατική, αλλά αντι-φιλελεύθερη (σε βάρος της προσωπικής και συλλογικής αυτονομίας) προσέγγιση υποκρύπτει επίσης μια επικίνδυνη εργαλειοποίηση-σχετικοποίηση των δημοκρατικών θεσμών.
Με το να λησμονείται η δημιουργική, ενεργητική, χειραφετητική διάσταση της δημοκρατίας (κοινή πολιτική ζωή αυτόνομων και αλληλέγγυων ανθρώπων), η δημοκρατία καταπίπτει σε μέσο (αυτό)δικαίωσης μιας προαιώνιας, μεταφυσικής και παρελθοντολαγνικής εθνικής ταυτότητας.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η λύση στη δυσεπίλυτη εξίσωση μεταξύ οικονομικής παγκοσμιοποίησης των λίγων και -δημοψηφισματικού τύπου- δημοκρατίας της «ανάθεσης» μπορεί να προκύψει όχι μέσα από τον αλληλοαποκλεισμό, αλλά από την ανανοηματοδότηση και διαλεκτική σύνθεση των δύο εννοιών. Η παγκοσμιοποίηση, εφόσον ιδωθεί πέρα και κόντρα από το τεχνοκρατικό-οικονομικίστικο περιεχόμενό της, συνιστά μια απελευθερωτική προοπτική για τα άτομα, τους λαούς και τις κοινωνίες σε σχέση με την εθνικιστική αναδίπλωση και αναψηλάφηση των ολέθριων μεσοπολεμικών διχασμών.
Η δημοκρατία, με τη σειρά της, στη συμμετοχική της διάσταση (άμεση και αντιπροσωπευτική) είναι ο ιδεότυπος του ελεύθερου και υπεύθυνου πολίτη που καθίσταται συννομοθέτης του κοινού παρόντος και μέλλοντος παίρνοντας επ’ ώμου και το βάρος των συνεπειών των αποφάσεών του.
Η οικοδόμηση ενός «από τα κάτω» «μετα-εθνικού αστερισμού» περνάει καταλυτικά μέσα από:
α) τη διεθνοποίηση-χειραφέτηση των κοινωνικών κινημάτων (αντί για τη διεθνοποίηση-απελευθέρωση των αγορών),
β) την επαναπολιτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας (αντί για την υποταγή της στην τεχνοκρατική, βιοπολιτική διαχείριση της καθημερινότητας),
γ) τη δημοκρατική διαβούλευση σε επίπεδο υπερεθνικών θεσμών (αντί για το εγγενές δημοκρατικό έλλειμμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ή των συμφωνιών διατλαντικού εμπορίου) και
δ) την ορθολογικοποίηση της πολιτικής και ταξικής αντιπαράθεσης (αντί για την προκατειλημμένη αποθέωση ή δαιμονοποίηση της συναίνεσης ή της σύγκρουσης).
Υπό την παραπάνω οπτική, καθίσταται δυνατή η διαλεκτική συμπόρευση μεταξύ παγκοσμιοποίησης και δημοκρατίας, χωρίς φυσικά να παραγνωρίζονται οι (ταξικά μεροληπτικές) εστίες πρόκλησης εξόφθαλμων κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων στην παραγωγή και διανομή των πόρων. Σε τελική ανάλυση, η συμμετοχική δημοκρατία είναι το σημείο συνάντησης της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης (οικουμενικών αξιών της νεωτερικότητας), δηλαδή των υλικών, θεσμικών και πολιτισμικών όρων ύπαρξής μας.
nostimonimar.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου