Σαν σήμερα 23 Σεπτεμβρίου 1939 πέθανε ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ

Αυστριακός νευρολόγος και ψυχίατρος, θεμελιωτής της ψυχανάλυσης, η οποία ήταν ταυτόχρονα μια θεωρία της ανθρώπινης ψυχής, μια θεραπευτική μέθοδος για την ανακούφιση από τις ασθένειές της, αλλά και μια οπτική για την ερμηνεία του πολιτισμού και της κοινωνίας.

Ανακαλύπτοντας το υποσυνείδητο το 1896, ξεκίνησε μία επανάσταση που σφράγισε τον 20ό αιώνα. Λίγες προσεγγίσεις έχουν προκαλέσει τόσο πολλές αντιδράσεις όσο η ψυχανάλυση, ίσως διότι ήταν η τρίτη μεγάλη ανατροπή στην αντίληψη του ανθρώπου για τον εαυτό του. Μετά τον Κοπέρνικο που έδειξε ότι η Γη δεν είναι το κέντρο του Σύμπαντος, μετά τον Δαρβίνο που ανακάλυψε ότι ο άνθρωπος δεν είναι παρά άλλος ένας κρίκος στην εξέλιξη των ζώων, ο Φρόιντ αποκάλυψε το υποσυνείδητο που, κρυμμένο στα βάθη της ψυχής, ενεργεί εν αγνοία μας.

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ γεννήθηκε στις 6 Μαΐου 1856 στο Φράιμπεργκ της Μοραβίας (σημερινό Πρζίμπορ Τσεχίας), τότε τμήμα της Αυστροουγγαρίας των Αψβούργων, από γονείς εβραϊκής καταγωγής. Ο πατέρας του Γιάκομπ Φρόιντ – μία μάλλον απόμακρη και αυταρχική μορφή για τον γιο του – ήταν έμπορος υφασμάτων και η μητέρα του Αμαλία Νάτανσον φρόντιζε τα του οίκου. Το 1859 η οικογένεια Φρόιντ για οικονομικούς λόγους εγκαταστάθηκε στη Λειψία κι ένα χρόνο αργότερα στη Βιέννη.

Μετά τις γυμνασιακές του σπουδές και επηρεασμένος από ένα δοκίμιο του Γκέτε, αποφασίζει να ασχοληθεί με την ιατρική. Εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και μετά την αποφοίτησή του εργάζεται ως κλινικός βοηθός στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης, όπου ειδικεύεται στην ψυχιατρική και την παθολογία. Το 1885, αφού ολοκλήρωσε μία μελέτη για τον μυελό του εγκεφάλου, διορίζεται λέκτωρ νευροπαθολογίας.

Την εποχή αυτή αναπτύχθηκε, επίσης, το ενδιαφέρον του για τις φαρμακευτικές ιδιότητες της κοκαΐνης, τις οποίες εξακολούθησε να ερευνά τα επόμενα χρόνια. Η συνηγορία του υπέρ της κοκαΐνης οδήγησε στη θανάσιμη εξάρτηση του στενού του φίλου Ερνστ φον Μάρξοφ και αμαύρωσε την ιατρική φήμη του για ένα διάστημα.

Τον Οκτώβριο 1885, αναχωρεί για το Παρίσι, προκειμένου να συνεχίσει τις μελέτες του στη νευροπαθολογία στο νοσοκομείο Σαλπετριέρ, όπου εργάζεται υπό την καθοδήγηση του σπουδαίου νευρολόγου Ζαν – Μαρτέν Σαρκό, που θεωρείται ο εισηγητής της σύγχρονης νευρολογίας. Ο Σαρκό χρησιμοποιούσε την ύπνωση ως θεραπεία της υστερίας, μία μέθοδος που αποδείχθηκε κρίσιμη για την επιστημονική εξέλιξη του νεαρού γιατρού, ο οποίος αποφασίζει να εγκαταλείψει τη νευρολογία και να ασχοληθεί με την ψυχιατρική.

Έχοντας ήδη εντοπίσει τη σχέση μεταξύ υστερίας και καταπιεσμένης σεξουαλικότητας, ο Φρόιντ επιστρέφει στη Βιέννη το 1886 και αναλαμβάνει την πρώτη ασθενή του, την Μπέρτα Παπεγχάιμ, γνωστή στη βιβλιογραφία ως «Άννα Ο». Αφηγούμενη τις τραυματικές εμπειρίες της, η νεαρή κοπέλα απαλλάσσεται σιγά -σιγά από τα συμπτώματα της αρρώστιας της (παράλυση, παραισθήσεις). Με τη μέθοδο του ελεύθερου συνειρμού, ο λόγος μπορεί να εξερευνήσει τα βάθη του ασυνειδήτου του ανθρώπου, το οποίο, σύμφωνα με τον Φρόιντ, κυριαρχείται από τις ορμές που σχηματίζονται στην παιδική ηλικία και η συζήτηση για τις απωθημένες επιθυμίες οδηγεί στην εκτόνωση της ψυχικής πίεσης και στη θεραπεία. Από την «κλασική» μέθοδο της ύπνωσης του ασθενούς εκείνος κρατάει τελικά μόνο το ανάκλιντρο, το γνωστό «ψυχαναλυτικό ντιβάνι».

Έτσι γεννήθηκε η ψυχανάλυση ως θεωρία και θεραπεία για την ανακούφιση της ανθρώπινης ψυχής. Ο Φρόιντ έγραψε ότι η libido, η σεξουαλικότητα μας, φιλτράρει τα πάντα από την παιδική ηλικία ακόμη. Μίλησε για το μικρό αγοράκι που επιθυμεί να σκοτώσει τον πατέρα του και να κοιμηθεί με τη μητέρα του (οιδιπόδειο σύμπλεγμα) και για τις ανεξέλεγκτες ορμές (id) από τις οποίες κυριαρχείται ο άνθρωπος. Πριν από τον Φρόιντ κανένας δεν είχε περιγράψει με αυτό τον τρόπο την ανθρώπινη κατάσταση.

Ο 20ος αιώνας ανοίγει για τον Φρόιντ με την έκδοση της «Ερμηνείας των Ονείρων», το βιβλίο στο οποίο ο Φρόιντ υποστηρίζει ότι «τα όνειρα είναι ο βασιλικός δρόμος προς το υποσυνείδητο». Περιγράφοντας το υποσυνείδητο σαν ένα πνευματικό πηγάδι γεμάτο από καταπιεσμένα τραύματα, ορμές και άγχη που, χωρίς να το ξέρουμε, επηρεάζουν την καθημερινή μας συμπεριφορά, ο Φρόιντ θεωρεί ότι ο ασθενής πρέπει να «ανασύρει από τα βάθη» τις παιδικές μνήμες, χρησιμοποιώντας τα όνειρα και τον ελεύθερο συνειρμό σαν γέφυρα με αυτόν τον ξεχασμένο κόσμο.

Μέσα στη φρίκη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, αναπτύσσει τη θεωρία του για το ρόλο τού Υπερεγώ, το οποίο «παράγει αισθήματα ενοχής», ενώ συμπληρώνει τη γενική θεωρία του επιχειρώντας να εξηγήσει «αυτή την ατελείωτη σειρά των συγκρούσεων που σημάδεψαν την παγκόσμια ιστορία». Στο ένστικτο της ζωής (Eros) αντιπαραθέτει την ορμή του μίσους και της καταστροφής (ένστικτο του θανάτου – Thanatos). Είδε τους φόβους του για «το παράλογο πίσω από τη βιτρίνα του πολιτισμού» να επαληθεύονται δύο δεκαετίες αργότερα, όταν οι ναζιστές έκαψαν τα βιβλία του το 1933, ως «καρπούς της εβραϊκής επιστήμης».

Το 1938, όταν ναζιστές προσαρτούν την Αυστρία, ο Σίγκμουντ Φρόιντ μεταναστεύει στη Μεγάλη Βρετανία μαζί με την κόρη του Άννα, η οποία είχε αρχίσει να ασχολείται με την παιδοψυχολογία. Ένα χρόνο αργότερα, στις 23 Σεπτεμβρίου 1939, ο κορυφαίος αυστριακός επιστήμονας θα αφήσει την τελευταία του πνοή στο Λονδίνο, χτυπημένος από τον καρκίνο.

Ο Φρόιντ ήταν παντρεμένος από το 1886 με την ομόθρησκή του Μάρτα Μπέρναϊς, με την οποία απέκτησε έξι παιδιά, ένα από τα οποία η Άννα Φρόυντ επρόκειτο να διαπρέψει και η ίδια ως ψυχαναλύτρια.

Η ψυχανάλυση, το δημιούργημα του Φρόιντ, εξακολουθεί να διχάζει μέχρι σήμερα. Οι υποστηρικτές της τη θεωρούν «τη σημαντικότερη θεωρητική εξέλιξη του 20ού αιώνα». Οι επικριτές της υποστηρίζουν ότι είναι περισσότερο θεωρία παρά επιστήμη. Γεγονός είναι ότι όπως γράφει ο γάλλος συγγραφέας και ψυχαναλυτής Μισέλ Πλον, «δεν μπορούμε πλέον να σκεφθούμε με τον ίδιο τρόπο μετά τον Φρόιντ. Αυτή η θεραπευτική μέθοδος άλλαξε τον κόσμο».

 sansimera.gr