«Το γεγονός ότι οι κεφαλαιοκρατικές εταιρείες υπερίσχυσαν του κράτους, στην πραγματικότητα δεν συνιστά επαρκή χαρακτηρισμό της σύγχρονης φάσης. Μολονότι οι υπερεθνικές εταιρείες και τα παγκόσμια δίκτυα παραγωγής και κυκλοφορίας έχουν υπονομεύσει τις εξουσίες των εθνικών κρατών, οι κρατικές λειτουργίες και τα συνταγματικά στοιχεία έχουν ουσιαστικά μετατοπιστεί σε άλλα επίπεδα και τομείς. Πρέπει να ερευνήσουμε πιο διεισδυτικά τον τρόπο με τον οποίο έχει μεταβληθεί η σχέση κράτους και κεφαλαίου. Πρέπει κατ’ αρχάς να αντιληφθούμε την κρίση που διέρχονται οι πολιτικές σχέσεις στο εθνικό πλαίσιο». Michael Hardt-Antonio Negri, Η αυτοκρατορία
Σύμφωνα με το λεξικό Consice Oxford Dictionary, η κρίση «είναι μια κρίσιμη καμπή, μια χρονική περίοδος κινδύνου ή ανησυχίας στην πολιτική ή την οικονομία», ενώ στο ίδιο λήμμα γίνεται αναφορά στην διπλή έννοια του όρου «κρίση» στην κινέζικη γλώσσα, διότι το ιδεόγραμμα, που συμβολίζει την «κρίση» σημαίνει ταυτόχρονα και «ευκαιρία».
Η «κρίση», όμως, ορίζεται και ως εκείνη η διανοητική ενέργεια, που ξεχωρίζει, συγκρίνει τις σχέσεις που δύναται να υπάρχουν ανάμεσα σε έννοιες ή καταστάσεις, με ορθοφροσύνη ή μη, ως διατύπωση διαυγούς, έγκυρης, αλλά και έγκαιρης γνώμης ή το αντίθετο.
Η «κρίση», λοιπόν, καταγράφεται, ορίζεται και ως «ευκαιρία», όπως άλλωστε με κάθε αφορμή τονίζουν οι πάσης φύσεως εκσυγχρονιστές. Μια «ευκαιρία» που προσδιορίζεται ως η έσχατη για να προχωρήσουν μεταρρυθμίσεις, που προηγουμένως θα ήταν αδύνατον να εφαρμοστούν, καθώς ακόμη και η πρόταση για να συζητηθούν θα τύγχανε σφοδρών κοινωνικών αντιδράσεων, οι οποίες θα έβρισκαν την παραδοσιακή πολιτική στήριξη που εκφραζόταν σ’ αυτές τις περιπτώσεις, λόγω της λειτουργίας του λεγόμενου πελατειακού πολιτικού συστήματος.
Η «κρίση», βέβαια, αποτελεί κατά πως φαίνεται και μια ιδανική «ευκαιρία», ώστε ο λεγόμενος πολιτικός εξτρεμισμός, είτε εκφράζεται από την αριστερά ή από την δεξιά, να ενδυναμωθεί και να αναλάβει είτε και αυτή την διαχείριση των κρατικών υποθέσεων είτε τουλάχιστον να θεωρείται καθοριστικός πολιτικός παράγοντας στις όποιες εξελίξεις.
Θεωρούμε αυτονόητο, ότι όσοι αντιμάχονται με ειλικρίνεια κάθε μορφής εξουσίας δεν αναγκάζονται σε καμία περίπτωση να εμπλακούν στην διαδικασία αυτή, δηλαδή δράττοντας της «ευκαιρίας» να διεκδικήσουν τον ρόλο που θεωρούν ότι τους αναλογεί στο πλευρό μιας εξουσιαστικής μερίδας που πλέον διαχειρίζεται την εξουσία που της αναλογεί, λόγω «κρίσεως», από αναβαθμισμένη θέση.
Άλλωστε η φαινομενική ασυμμετρία συμφερόντων μεταξύ των εμφανιζόμενων πολιτικών αντιπάλων και η δήθεν αποφασιστικότητά τους για μια περαιτέρω κλιμάκωση, σχεδόν πάντα δίνει την θέση σε «σοφότερες» πολιτικές επιλογές που αναδεικνύουν ως σημαντικότερο παράγοντα την ισορροπία ισχύος μεταξύ τους.
Σ’ αυτή την περίπτωση ωφελημένοι βγαίνουν οι εξουσιαστές στο σύνολό τους, αφού κατορθώνουν μέσω μιας ψεύτικης διαφοροποίησης να ξεγελούν, να παραποιούν την πραγματικότητα που δεν είναι άλλη από εκείνη της πλήρους ταύτισής τους.
Ένας ερυθρόδερμος αρχηγός, γράφει ο Tocqueville στο βιβλίο Για τη δημοκρατία στην Αμερική, θα προτιμήσει να πεθάνει με τις αναμνήσεις της περασμένης δόξας του και μέσα στην υπερήφανη εξαθλίωσή του, παρά να αρχίσει να καλλιεργεί την γη και να βρεθεί στην τελευταία θέση της κοινωνίας των Λευκών.
Θεωρούμε, λοιπόν, ότι η αντίληψη μιας μη γραμμικής εξέλιξης της ιστορίας, δεν νοείται δίχως την κατανόηση μιας αλληλουχίας ιστορικών γεγονότων και καταστάσεων, την μελέτη των ιδεών, των προσώπων ή της προσπάθειας να μεταβάλλονται οι εξουσιαστικές συνθήκες, οι δομές και οι μηχανισμοί της κυριαρχίας.
Θεωρούμε, επίσης, ότι με την ευρεία έννοια δεν υφίσταται απρόοπτη μεταβολή των υπαρχουσών συνθηκών καταπίεσης και εκμετάλλευσης. Ως εκ τούτου, πόσο αναπόφευκτη αποδεικνύεται μια «κρίση»;
Ποιά είναι η αλληλεπίδραση μιας φάσης πολιτικής ή οικονομικής «ακμής» με εκείνη της «παρακμής», που την διαδέχεται;
Πώς νοείται αυτή η «ακμή» ή «παρακμή» να αφορά και τις μορφές αντίστασης, τις επαναστατικές διαδικασίες, τις κινηματικές δομές και δίκτυα; Πώς οι παραδοσιακές μορφές συνδικαλισμού, ή διεκδικητικών αγώνων σβήνουν, ενώ την ίδια στιγμή οι περιβόητοι εκπρόσωποι της Κοινωνίας των Πολιτών, οι ΜΚΟ, παγκοσμίως πολλαπλασιάζονται, αλλά και δραστηριοποιούνται σε κάθε κοινωνικό τομέα με καταιγιστικό ρυθμό (ήδη από το 1990 είχαν καταμετρηθεί 80.000);
Η παγκόσμια εξουσία στις ημέρες μας μπορεί να συγκριθεί ή να παρομοιαστεί με κάποιου είδους αυτοκρατορικό μοντέλο του παρελθόντος, ή μήπως δεν έχει πραγματικά προηγούμενο, καθώς αναπτύσσεται συγχωνεύοντας τα υπόλοιπα μοντέλα, διατηρώντας ελεγχόμενα ορισμένους κρίκους σε μια κατάσταση «καθυστέρησης», μέχρι να δοθεί το τελικό σινιάλο για την επανένταξή του με την βίαιη και ανελέητη διάλυσή τους (συμπεριλαμβανόμενης της οικονομικής λεηλασίας) είτε με τις γνωστές κάθε είδους βελούδινες επαναστατικές διαδικασίες;
Τα ερωτήματα μπορεί να συνεχιστούν επί μακρόν.
Οι παγκόσμιες ηγεμονικές δυνάμεις διαφεντεύουν ήδη κάθε σημείο του πλανήτη, και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα ή πόσο κοντά βρισκόμαστε σ’ αυτό το σημείο;
Οι πολεμικές δραστηριότητες, η διαστημική τεχνολογία, οι νέοι στρατιωτικοί εξοπλισμοί, που ορίζονται από την ταχύτατη μετακίνηση στρατιωτικών δυνάμεων στα «καυτά» σημεία, στα οποία διαμορφώνονται οι νέοι συσχετισμοί ανάμεσα σε όλους τους συμμετέχοντες στην πλανητική κυριαρχία, ποια σχέση διατηρούν με το παρελθόν και για πόσο ακόμη;
Η πολιτισμική ομοιομορφία, που σαφώς με κάθε τρόπο φαίνεται να επιβάλλεται παγκόσμια, σε ποιο σημείο ακριβώς και με ποια ταχύτητα θα φθάσει τα αμέσως επόμενα χρόνια, σε σχέση πάντα με την συνεχιζόμενη έκρηξη της τεχνολογίας;
Ας δούμε, όμως, ορισμένα παραδείγματα.
Σύμφωνα με τον Πολύβιο, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αντιπροσώπευε το απόγειο της πολιτικής εξέλιξης, γιατί συμπύκνωνε τις τρεις «αγαθές» μορφές εξουσίας: την μοναρχία, την αριστοκρατία και την δημοκρατία, που εκπροσωπούσαν ο αυτοκράτορας, η Σύγκλητος και η λαϊκή comitia, αντίστοιχα.
Το ζητούμενο, σύμφωνα με τον Πολύβιο, δεν ήταν παρά η ενότητα και η συνέχεια της εξουσίας, απέναντι στην φθορά την παρακμή και την διάλυση. Η έκλειψη της εξουσίας της Ρώμης, έφερε στους ρωμαίους αυτοκράτορες της Ανατολής (Κωνσταντινούπολη) την κληρονομιά μιας αυτοκρατορίας, που καρπώθηκαν για τουλάχιστον 1.000 χρόνια· κανένας αυτοκράτορας δεν θεωρούνταν νόμιμος στην Ρώμη ή την Ραβέννα αν δεν είχε αποσταλεί από την Κωνσταντινούπολη, ενώ από το 678 έως το 752, ένδεκα ποντίφηκες στους δεκατρείς θα είναι Έλληνες και θα μιλούν την ελληνική γλώσσα μέσα στα ανάκτορα του Λατερανού.
Το έτος 395, ο Θεοδόσιος διένειμε ανάμεσα στους δύο κληρονόμους του, έναν για την Ανατολή και έναν για τη Δύση, την διαχείριση της αυτοκρατορίας που κατ’ αρχήν παρέμενε αδιαίρετη. Ο καθηγητής ιστορίας Fergus Millar, έγραψε χαρακτηριστικά ότι «θεωρητικά επρόκειτο ακόμα για μια ενοποιημένη αυτοκρατορία, αλλά στην πραγματικότητα υπήρχαν εφεξής δύο δίδυμες αυτοκρατορίες».
Και όμως ο ίσκιος της «παρακμής» μεγάλωνε με το πέρασμα του χρόνου, όσο και εκείνος της επερχόμενης καταστροφής, όπως άλλωστε και στο παρελθόν.
Ο ρήτορας και φιλόσοφος, Δίων ο Προυσαεύς, εκφώνησε δημόσια στον λαό της Ρόδου, γύρω στο έτος 100 (μ.Χ) μια ομιλία ενδεικτική των απόψεων του για την «παρακμή» και την φθορά:
«Στο παρελθόν, η κοινότητά μας κέρδισε την τεράστια φήμη της με τη συμβολή πάρα πολλών», δήλωνε ο Δίων στον επίλογο του λόγου του, «πάρα πολλοί ήταν εκείνοι που συνέβαλαν στη μεγαλοσύνη της Ελλάδας: εσείς οι Ρόδιοι, αλλά και οι Αθηναίοι, οι Λακεδαιμόνιοι, οι Θηβαίοι, οι Κορίνθιοι για μια περίοδο, οι Αργείοι άλλοτε, αλλά σήμερα, κανένας από αυτούς δεν έχει πλέον οποιοδήποτε κύρος: Οι μεν έχουν εκμηδενιστεί και εξαφανίστηκαν· όσο για τους άλλους, έχουν ατιμωθεί με τον τρόπο που ξέρουμε και έχουν απολέσει από κάθε άποψη την αρχαία τους δόξα, πιστεύοντας ηλιθίως πως απολαμβάνουν μια καλή ζωή, ενώ θεωρούν πλεονέκτημα το ότι μπορούν να συμπεριφέρονται άσχημα, χωρίς κανένας να τους εμποδίζει. Έτσι, δεν μένετε πια παρά μόνο εσείς: είστε οι μόνοι που μπορείτε ακόμα να καταδείξετε πως υπήρξατε όντως κάτι σημαντικό και δεν έχετε ακόμα γίνει άξιοι της πιο απόλυτης περιφρόνησης, επειδή, εάν δεν υπήρχαν ακόμα εκείνοι που συνεχίζουν να τιμούν τη γη τους, όπως κάνετε εσείς, οι Έλληνες, εδώ και πολύ καιρό, θα είχαν καταντήσει περισσότερο περιφρονητέοι από τους Φρυγίους και τους Θράκες, όπως, όχι άδικα, υποστηρίζουν κάποιοι. Όταν μια μεγάλη και ακμάζουσα οικογένεια έχει εντελώς καταρρεύσει, και της μένει ένας απόγονος, έστω και εάν είναι απολύτως μόνος του, τα πάντα στηρίζονται σε αυτόν, και εάν συμπεριφέρεται άσχημα, αμαυρώνει όλη τη φήμη της οικογένειάς του, ατιμάζει όλους τους προγόνους του: ιδού, λοιπόν, Ροδίτες, ποια είναι η σημερινή ευθύνη σας απέναντι στον ελληνισμό».
Κάνοντας πάλι ένα άλμα, θα δούμε την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 να φέρνει στο προσκήνιο τους (οθωμανούς) νέους αυτοκράτορες κατακτητές, οι οποίοι τα επόμενα 200 χρόνια θα φθάσουν ως τις πύλες της Βιέννης δύο φορές, το 1529 και το 1683.
Δεν υπάρχει ιστορικός, θεωρία, ή μελέτη ανεξάρτητου, που να αρνείται ότι η πτώση μιας αυτοκρατορίας, η διάλυσή της, ήρθε σε κάθε περίπτωση ξαφνικά, σαν ένα καταστροφικό φυσικό φαινόμενο που ισοπέδωσε τα πάντα από την μια στιγμή στην άλλη. Η χαρισματική για τόσες και τόσες αυτοκρατορίες συνένωση εδαφών, η εκατονταετής ή και χιλιετής διοίκηση τόσο σε στρατιωτικό, όσο και σε πολιτικό ή οικονομικό επίπεδο με την παραχώρηση προνομίων σε τοπικούς προύχοντες, θρησκευτικούς ηγέτες ή εμπόρους, σε καμία περίπτωση δεν έδωσε την θέση της στην πλήρη διάλυση για κάποιον ανεξήγητο λόγο ή περίσταση.
Η συχνή εναλλαγή στους αυτοκρατορικούς θώκους, η στρατιωτικοποίηση της επαρχιακής διοίκησης, οι στρατιωτικές ήττες σε κρίσιμες στιγμές και χώρους, η ατυχής διάκριση ή συνένωση πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας, η κοινωνική δυσφορία, οι αβάστακτοι φόροι και η άγρια επιβολή της καταστολής από μισθοφορικούς στρατούς απέναντι σε πληθυσμούς που ξεσηκώνονταν, η αδυναμία της θρησκευτικής εξουσίας να επιβάλλει τον κοινωνικό έλεγχο, έδειχναν ότι η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει.
Οι περίοδοι «παρακμής» δεν σηματοδοτούν, μ’ άλλα λόγια, την απουσία της κυριαρχίας, την αδυναμία της να επιβληθεί στους υπηκόους, αλλά την ένδειξη ότι η ανάγκη διαδοχής πιέζει ασφυκτικά τους εξουσιαστές. Μικρή σημασία έχει για εμάς ποιος θα είναι διάδοχος. Δεν διαλέγουμε τους δεσμώτες μας, δεν επιλέγουμε τους τυράννους, που θα κληρονομήσουν ή θα αποκτήσουν με κάθε τρόπο την «νέα» εξουσία. Τους πολεμούμε χωρίς περίσκεψη. Εναντιωνόμαστε με ειλικρίνεια και ανιδιοτέλεια στους συνεχιστές κάθε εξουσίας, ανεξαρτήτου ιδεολογικής ή άλλης προέλευσης. Και αυτή η θέση δεν παζαρεύεται ούτε νοθεύεται από κανέναν υπολογισμό ή δέλεαρ. Ακόμα και αν αποδεικνύεται ιδιαίτερα μοναχική η υπεράσπισή της…
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 164, Οκτώβριος 2016
Σύμφωνα με το λεξικό Consice Oxford Dictionary, η κρίση «είναι μια κρίσιμη καμπή, μια χρονική περίοδος κινδύνου ή ανησυχίας στην πολιτική ή την οικονομία», ενώ στο ίδιο λήμμα γίνεται αναφορά στην διπλή έννοια του όρου «κρίση» στην κινέζικη γλώσσα, διότι το ιδεόγραμμα, που συμβολίζει την «κρίση» σημαίνει ταυτόχρονα και «ευκαιρία».
Η «κρίση», όμως, ορίζεται και ως εκείνη η διανοητική ενέργεια, που ξεχωρίζει, συγκρίνει τις σχέσεις που δύναται να υπάρχουν ανάμεσα σε έννοιες ή καταστάσεις, με ορθοφροσύνη ή μη, ως διατύπωση διαυγούς, έγκυρης, αλλά και έγκαιρης γνώμης ή το αντίθετο.
Η «κρίση», λοιπόν, καταγράφεται, ορίζεται και ως «ευκαιρία», όπως άλλωστε με κάθε αφορμή τονίζουν οι πάσης φύσεως εκσυγχρονιστές. Μια «ευκαιρία» που προσδιορίζεται ως η έσχατη για να προχωρήσουν μεταρρυθμίσεις, που προηγουμένως θα ήταν αδύνατον να εφαρμοστούν, καθώς ακόμη και η πρόταση για να συζητηθούν θα τύγχανε σφοδρών κοινωνικών αντιδράσεων, οι οποίες θα έβρισκαν την παραδοσιακή πολιτική στήριξη που εκφραζόταν σ’ αυτές τις περιπτώσεις, λόγω της λειτουργίας του λεγόμενου πελατειακού πολιτικού συστήματος.
Η «κρίση», βέβαια, αποτελεί κατά πως φαίνεται και μια ιδανική «ευκαιρία», ώστε ο λεγόμενος πολιτικός εξτρεμισμός, είτε εκφράζεται από την αριστερά ή από την δεξιά, να ενδυναμωθεί και να αναλάβει είτε και αυτή την διαχείριση των κρατικών υποθέσεων είτε τουλάχιστον να θεωρείται καθοριστικός πολιτικός παράγοντας στις όποιες εξελίξεις.
Θεωρούμε αυτονόητο, ότι όσοι αντιμάχονται με ειλικρίνεια κάθε μορφής εξουσίας δεν αναγκάζονται σε καμία περίπτωση να εμπλακούν στην διαδικασία αυτή, δηλαδή δράττοντας της «ευκαιρίας» να διεκδικήσουν τον ρόλο που θεωρούν ότι τους αναλογεί στο πλευρό μιας εξουσιαστικής μερίδας που πλέον διαχειρίζεται την εξουσία που της αναλογεί, λόγω «κρίσεως», από αναβαθμισμένη θέση.
Άλλωστε η φαινομενική ασυμμετρία συμφερόντων μεταξύ των εμφανιζόμενων πολιτικών αντιπάλων και η δήθεν αποφασιστικότητά τους για μια περαιτέρω κλιμάκωση, σχεδόν πάντα δίνει την θέση σε «σοφότερες» πολιτικές επιλογές που αναδεικνύουν ως σημαντικότερο παράγοντα την ισορροπία ισχύος μεταξύ τους.
Σ’ αυτή την περίπτωση ωφελημένοι βγαίνουν οι εξουσιαστές στο σύνολό τους, αφού κατορθώνουν μέσω μιας ψεύτικης διαφοροποίησης να ξεγελούν, να παραποιούν την πραγματικότητα που δεν είναι άλλη από εκείνη της πλήρους ταύτισής τους.
Ένας ερυθρόδερμος αρχηγός, γράφει ο Tocqueville στο βιβλίο Για τη δημοκρατία στην Αμερική, θα προτιμήσει να πεθάνει με τις αναμνήσεις της περασμένης δόξας του και μέσα στην υπερήφανη εξαθλίωσή του, παρά να αρχίσει να καλλιεργεί την γη και να βρεθεί στην τελευταία θέση της κοινωνίας των Λευκών.
Θεωρούμε, λοιπόν, ότι η αντίληψη μιας μη γραμμικής εξέλιξης της ιστορίας, δεν νοείται δίχως την κατανόηση μιας αλληλουχίας ιστορικών γεγονότων και καταστάσεων, την μελέτη των ιδεών, των προσώπων ή της προσπάθειας να μεταβάλλονται οι εξουσιαστικές συνθήκες, οι δομές και οι μηχανισμοί της κυριαρχίας.
Θεωρούμε, επίσης, ότι με την ευρεία έννοια δεν υφίσταται απρόοπτη μεταβολή των υπαρχουσών συνθηκών καταπίεσης και εκμετάλλευσης. Ως εκ τούτου, πόσο αναπόφευκτη αποδεικνύεται μια «κρίση»;
Ποιά είναι η αλληλεπίδραση μιας φάσης πολιτικής ή οικονομικής «ακμής» με εκείνη της «παρακμής», που την διαδέχεται;
Πώς νοείται αυτή η «ακμή» ή «παρακμή» να αφορά και τις μορφές αντίστασης, τις επαναστατικές διαδικασίες, τις κινηματικές δομές και δίκτυα; Πώς οι παραδοσιακές μορφές συνδικαλισμού, ή διεκδικητικών αγώνων σβήνουν, ενώ την ίδια στιγμή οι περιβόητοι εκπρόσωποι της Κοινωνίας των Πολιτών, οι ΜΚΟ, παγκοσμίως πολλαπλασιάζονται, αλλά και δραστηριοποιούνται σε κάθε κοινωνικό τομέα με καταιγιστικό ρυθμό (ήδη από το 1990 είχαν καταμετρηθεί 80.000);
Η παγκόσμια εξουσία στις ημέρες μας μπορεί να συγκριθεί ή να παρομοιαστεί με κάποιου είδους αυτοκρατορικό μοντέλο του παρελθόντος, ή μήπως δεν έχει πραγματικά προηγούμενο, καθώς αναπτύσσεται συγχωνεύοντας τα υπόλοιπα μοντέλα, διατηρώντας ελεγχόμενα ορισμένους κρίκους σε μια κατάσταση «καθυστέρησης», μέχρι να δοθεί το τελικό σινιάλο για την επανένταξή του με την βίαιη και ανελέητη διάλυσή τους (συμπεριλαμβανόμενης της οικονομικής λεηλασίας) είτε με τις γνωστές κάθε είδους βελούδινες επαναστατικές διαδικασίες;
Τα ερωτήματα μπορεί να συνεχιστούν επί μακρόν.
Οι παγκόσμιες ηγεμονικές δυνάμεις διαφεντεύουν ήδη κάθε σημείο του πλανήτη, και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα ή πόσο κοντά βρισκόμαστε σ’ αυτό το σημείο;
Οι πολεμικές δραστηριότητες, η διαστημική τεχνολογία, οι νέοι στρατιωτικοί εξοπλισμοί, που ορίζονται από την ταχύτατη μετακίνηση στρατιωτικών δυνάμεων στα «καυτά» σημεία, στα οποία διαμορφώνονται οι νέοι συσχετισμοί ανάμεσα σε όλους τους συμμετέχοντες στην πλανητική κυριαρχία, ποια σχέση διατηρούν με το παρελθόν και για πόσο ακόμη;
Η πολιτισμική ομοιομορφία, που σαφώς με κάθε τρόπο φαίνεται να επιβάλλεται παγκόσμια, σε ποιο σημείο ακριβώς και με ποια ταχύτητα θα φθάσει τα αμέσως επόμενα χρόνια, σε σχέση πάντα με την συνεχιζόμενη έκρηξη της τεχνολογίας;
Ας δούμε, όμως, ορισμένα παραδείγματα.
Σύμφωνα με τον Πολύβιο, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αντιπροσώπευε το απόγειο της πολιτικής εξέλιξης, γιατί συμπύκνωνε τις τρεις «αγαθές» μορφές εξουσίας: την μοναρχία, την αριστοκρατία και την δημοκρατία, που εκπροσωπούσαν ο αυτοκράτορας, η Σύγκλητος και η λαϊκή comitia, αντίστοιχα.
Το ζητούμενο, σύμφωνα με τον Πολύβιο, δεν ήταν παρά η ενότητα και η συνέχεια της εξουσίας, απέναντι στην φθορά την παρακμή και την διάλυση. Η έκλειψη της εξουσίας της Ρώμης, έφερε στους ρωμαίους αυτοκράτορες της Ανατολής (Κωνσταντινούπολη) την κληρονομιά μιας αυτοκρατορίας, που καρπώθηκαν για τουλάχιστον 1.000 χρόνια· κανένας αυτοκράτορας δεν θεωρούνταν νόμιμος στην Ρώμη ή την Ραβέννα αν δεν είχε αποσταλεί από την Κωνσταντινούπολη, ενώ από το 678 έως το 752, ένδεκα ποντίφηκες στους δεκατρείς θα είναι Έλληνες και θα μιλούν την ελληνική γλώσσα μέσα στα ανάκτορα του Λατερανού.
Το έτος 395, ο Θεοδόσιος διένειμε ανάμεσα στους δύο κληρονόμους του, έναν για την Ανατολή και έναν για τη Δύση, την διαχείριση της αυτοκρατορίας που κατ’ αρχήν παρέμενε αδιαίρετη. Ο καθηγητής ιστορίας Fergus Millar, έγραψε χαρακτηριστικά ότι «θεωρητικά επρόκειτο ακόμα για μια ενοποιημένη αυτοκρατορία, αλλά στην πραγματικότητα υπήρχαν εφεξής δύο δίδυμες αυτοκρατορίες».
Και όμως ο ίσκιος της «παρακμής» μεγάλωνε με το πέρασμα του χρόνου, όσο και εκείνος της επερχόμενης καταστροφής, όπως άλλωστε και στο παρελθόν.
Ο ρήτορας και φιλόσοφος, Δίων ο Προυσαεύς, εκφώνησε δημόσια στον λαό της Ρόδου, γύρω στο έτος 100 (μ.Χ) μια ομιλία ενδεικτική των απόψεων του για την «παρακμή» και την φθορά:
«Στο παρελθόν, η κοινότητά μας κέρδισε την τεράστια φήμη της με τη συμβολή πάρα πολλών», δήλωνε ο Δίων στον επίλογο του λόγου του, «πάρα πολλοί ήταν εκείνοι που συνέβαλαν στη μεγαλοσύνη της Ελλάδας: εσείς οι Ρόδιοι, αλλά και οι Αθηναίοι, οι Λακεδαιμόνιοι, οι Θηβαίοι, οι Κορίνθιοι για μια περίοδο, οι Αργείοι άλλοτε, αλλά σήμερα, κανένας από αυτούς δεν έχει πλέον οποιοδήποτε κύρος: Οι μεν έχουν εκμηδενιστεί και εξαφανίστηκαν· όσο για τους άλλους, έχουν ατιμωθεί με τον τρόπο που ξέρουμε και έχουν απολέσει από κάθε άποψη την αρχαία τους δόξα, πιστεύοντας ηλιθίως πως απολαμβάνουν μια καλή ζωή, ενώ θεωρούν πλεονέκτημα το ότι μπορούν να συμπεριφέρονται άσχημα, χωρίς κανένας να τους εμποδίζει. Έτσι, δεν μένετε πια παρά μόνο εσείς: είστε οι μόνοι που μπορείτε ακόμα να καταδείξετε πως υπήρξατε όντως κάτι σημαντικό και δεν έχετε ακόμα γίνει άξιοι της πιο απόλυτης περιφρόνησης, επειδή, εάν δεν υπήρχαν ακόμα εκείνοι που συνεχίζουν να τιμούν τη γη τους, όπως κάνετε εσείς, οι Έλληνες, εδώ και πολύ καιρό, θα είχαν καταντήσει περισσότερο περιφρονητέοι από τους Φρυγίους και τους Θράκες, όπως, όχι άδικα, υποστηρίζουν κάποιοι. Όταν μια μεγάλη και ακμάζουσα οικογένεια έχει εντελώς καταρρεύσει, και της μένει ένας απόγονος, έστω και εάν είναι απολύτως μόνος του, τα πάντα στηρίζονται σε αυτόν, και εάν συμπεριφέρεται άσχημα, αμαυρώνει όλη τη φήμη της οικογένειάς του, ατιμάζει όλους τους προγόνους του: ιδού, λοιπόν, Ροδίτες, ποια είναι η σημερινή ευθύνη σας απέναντι στον ελληνισμό».
Κάνοντας πάλι ένα άλμα, θα δούμε την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 να φέρνει στο προσκήνιο τους (οθωμανούς) νέους αυτοκράτορες κατακτητές, οι οποίοι τα επόμενα 200 χρόνια θα φθάσουν ως τις πύλες της Βιέννης δύο φορές, το 1529 και το 1683.
Δεν υπάρχει ιστορικός, θεωρία, ή μελέτη ανεξάρτητου, που να αρνείται ότι η πτώση μιας αυτοκρατορίας, η διάλυσή της, ήρθε σε κάθε περίπτωση ξαφνικά, σαν ένα καταστροφικό φυσικό φαινόμενο που ισοπέδωσε τα πάντα από την μια στιγμή στην άλλη. Η χαρισματική για τόσες και τόσες αυτοκρατορίες συνένωση εδαφών, η εκατονταετής ή και χιλιετής διοίκηση τόσο σε στρατιωτικό, όσο και σε πολιτικό ή οικονομικό επίπεδο με την παραχώρηση προνομίων σε τοπικούς προύχοντες, θρησκευτικούς ηγέτες ή εμπόρους, σε καμία περίπτωση δεν έδωσε την θέση της στην πλήρη διάλυση για κάποιον ανεξήγητο λόγο ή περίσταση.
Η συχνή εναλλαγή στους αυτοκρατορικούς θώκους, η στρατιωτικοποίηση της επαρχιακής διοίκησης, οι στρατιωτικές ήττες σε κρίσιμες στιγμές και χώρους, η ατυχής διάκριση ή συνένωση πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας, η κοινωνική δυσφορία, οι αβάστακτοι φόροι και η άγρια επιβολή της καταστολής από μισθοφορικούς στρατούς απέναντι σε πληθυσμούς που ξεσηκώνονταν, η αδυναμία της θρησκευτικής εξουσίας να επιβάλλει τον κοινωνικό έλεγχο, έδειχναν ότι η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει.
Οι περίοδοι «παρακμής» δεν σηματοδοτούν, μ’ άλλα λόγια, την απουσία της κυριαρχίας, την αδυναμία της να επιβληθεί στους υπηκόους, αλλά την ένδειξη ότι η ανάγκη διαδοχής πιέζει ασφυκτικά τους εξουσιαστές. Μικρή σημασία έχει για εμάς ποιος θα είναι διάδοχος. Δεν διαλέγουμε τους δεσμώτες μας, δεν επιλέγουμε τους τυράννους, που θα κληρονομήσουν ή θα αποκτήσουν με κάθε τρόπο την «νέα» εξουσία. Τους πολεμούμε χωρίς περίσκεψη. Εναντιωνόμαστε με ειλικρίνεια και ανιδιοτέλεια στους συνεχιστές κάθε εξουσίας, ανεξαρτήτου ιδεολογικής ή άλλης προέλευσης. Και αυτή η θέση δεν παζαρεύεται ούτε νοθεύεται από κανέναν υπολογισμό ή δέλεαρ. Ακόμα και αν αποδεικνύεται ιδιαίτερα μοναχική η υπεράσπισή της…
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 164, Οκτώβριος 2016
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου