Εάν δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα μάτια σας για να βλέπετε, τότε θα τα χρειαστείτε για να κλάψετε

Υπάρχει η, διόλου τυχαία, διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο ναζισμός είχε πιο κοντινή σχέση με τον σοσιαλισμό και την εχθρότητα προς το κεφάλαιο, την ιδιωτική ιδιοκτησία και τον καπιταλισμό, μια πεποίθηση που προώθησαν οι ίδιοι οι ναζί στην προσπάθεια να εμφανιστούν σαν αντι-συστημικοί στα μάτια του λαού την ώρα που διαβεβαίωναν το γερμανικό κεφάλαιο ότι δουλεύουν για αυτό. Εξίσου διαδεδομένη είναι ιδέα ότι η πρακτική ιδιωτικοποίησεων δημόσιων/κρατικών εταιρειών είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό αυτού που αποκαλείται νεοφιλελευθερισμός και έκανε την ανάδυση του γύρω στην δεκαετία του ’70.
Αυτή η ιδέα γύρω από τις ιδιωτικοποιήσεις δεν είναι βεβαίως αβάσιμη. Η ιστορική πορεία της καπιταλιστικής οικονομίας πέρασε μέσα από την ανάπτυξη και συγκέντρωση μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων. Τη δεκαετία του 1930 στο πλαίσιο της κρίσης ξεκίνησε ξεκίνησε για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα μια διαδικασία κρατικοποίησης μεγάλων εταιρειών φτάνοντας σε μια σημαντική παρουσία του κρατικού τομέα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων του καπιταλισμού σε στενή συνεργασία με το κεφάλαιο και προς όφελος του. Το κύμα ιδιωτικοποιήσεων που ξεκίνησε στην Χιλή και την Βρετανία το 1970 θεωρείται σαν η πρώτη εμφάνιση πολιτικών ιδιωτικοποίησης στην σύγχρονη ιστορία και ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς αλλαγών στις ανάγκες του κεφαλαίου σε σχέση με το κράτος.
Υπάρχει όμως μια σημαντική εξαίρεση. Η περίοδος της ναζιστικής κυβέρνησης στην Γερμανία υπό την ηγεσία του Χίτλερ ήταν μάλλον η πρώτη κυβέρνηση στον κόσμο που προχώρησε σε μια σειρά από σημαντικές ιδιωτικοποιήσεις την στιγμή μάλιστα που σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γαλλία κ.α. ακολουθόταν η αντίστροφη πορεία.
Ήταν τόσο πρωτοπόρα στο θέμα των ιδιωτικοποιήσεων η ναζιστική κυβέρνηση που ο αγγλικός οικονομικός όρος privatisation γεννήθηκε και ξεκίνησε για πρώτη φορά να χρησιμοποιείται στην αγγλική βιβλιογραφία από τότε, λόγω ακριβώς της εντύπωσης που προκάλεσε η πολιτική της Γερμανίας.
Τα αμέσως προηγούμενα χρόνια πριν το 1933 (άνοδος των ναζί στην κυβέρνηση) και η Γερμανία κρατικοποίησε μεγάλες εταιρείες που ήταν πριν το ’30 ιδιωτικές. Το ναζιστικό κόμμα περιέλαβε και αυτό στο προεκλογικό του πρόγραμμα κρατικοποιήσεις για προσέλκυση των ψηφοφόρων που ένιωθαν τότε μια ενστικτώδη απέχθεια για την βίαια κρίση του καπιταλισμού, για τις τράπεζες κτλ. Αλλά στις 12 Φεβρουαρίου 1933, η κρατική Γραμματεία για τα Δημόσια Οικονομικά υπό την κυβέρνηση Χίτλερ, ανακοίνωσε επίσημα ότι: ”Η πολιτική των εθνικοποιήσεων που ακολουθήθηκε τα προηγούμενα χρόνια θα σταματήσει. Οι εταιρείες κρατικής ιδιοκτησίας θα μετατραπούν και πάλι σε ιδιωτικές επιχειρήσεις.”

Εργαλείο στα χέρια του Θεού; Παιχνίδι στα χέρια του Thyssen

Μεταξύ των δημόσιων εταιριών που ιδιωτικοποιήσαν οι ναζί ήταν οι μεγαλύτερες τράπεζες της Γερμανίας που είχαν κρατικοποιηθεί τα χρόνια πριν τους ναζί: Deutsche Bank und Disconto-Gesellschaft, Commerzbank, Privatbank, Golddiskontbank, Dresdner Bank.
Ιδιωτικοποιήθηκαν επίσης οι Γερμανικοί Σιδηρόδρομοι (Deutsche Reichsbahn), η μεγαλύτερη τότε δημόσια εταιρεία στον κόσμο με το τεράστιο της δίκτυο, η Εταιρεία Χάλυβα (Vereinigte Stahlwerke A.G.) η οποία ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία στην Γερμανία καθώς και άλλες εταιρίες που έλεγχαν την παραγωγή μετάλλων και άνθρακα καθώς και ναυπηγικές/κατασκευαστικές εταιρίες. Η ναζιστική κυβέρνηση προχώρησε επίσης σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε outsourcing. Έδωσε στον ιδιωτικό τομέα κοινωνικές υπηρεσίες που ήταν πριν στην κατοχή των δήμων.
Παρόλο που το Γερμανικό κράτος μαζί με τις ιδιωτικοποιήσεις ενίσχυσε την ρύθμιση και την επέμβαση του στην οικονομία με έμμεσους τρόπους κυρίως για την προετοιμασία μιας οικονομίας πολέμου, η συμμετοχή του κράτους έμπρακτα στην οικονομία και τις επιχειρήσεις ήταν μάλλον μικρότερη ακόμα και από των ΗΠΑ, που ακολουθούσαν τότε την κευνσιανή πολιτική.
Η παράδοση αυτή των μεγαλύτερων τομέων της οικονομίας πίσω στα χέρια του ιδιωτικού τομέα ήταν μόνο ένα κομμάτι μιας γενικότερης πορείας της ναζιστικής οικονομίας που επωφέλησε τρομέρα το κεφάλαιο και τα κέρδη του σε όλη την διάρκεια της ναζιστικής κυβέρνησης: και πριν αλλά ιδιαίτερα και κατά την διάρκεια του πολέμου, στην οποία χρησιμοποίηθηκαν εκατομμύρια αιχμάλωτοι για δωρεάν εργασία σε ιδιωτικές εταιρείες όπως η Varta, η ΒΜW, η Siemens και πολλές άλλες.
Γραφήματα:
Το πρώτο γράφημα από το βραβευμένο βιβλίο του A. Tooze ”The Wages of Destruction: The Making and Breaking of the Nazi Economy” δείχνει το ποσοστό επιστροφής του επενδεδυμένου κεφαλαίου στην βιομηχανία, δηλαδή πόσο καλά αποδίδει μια επένδυση. Από το 1933 και μετά υπάρχει μια άνευ προηγούμενου άνοδος:

Adam Tooze, The Wages of Destruction: The Making and Breaking of the Nazi Economy

Το δεύτερο γράφημα είναι από το βιβλιό του Thomas Piketty ”Capital in the Twenty-First Century” και συγκρίνει το μερίδιο του εθνικού εισοδήματος που πήγε στο ιδιωτικό κεφάλαιο στις ΗΠΑ και στην Γερμανία από το 1929 μέχρι το 1938. Εδώ είναι ακόμα πιο ξεκάθαρη η αύξηση των κερδών και των ποσοστών τους για το κεφάλαιο και τους καπιταλιστές κατά την περίοδο της ναζιστικής κυβέρνησης. Το ποσοστό για το γερμανικό κεφάλαιο είναι μεγαλύτερο από αυτό στις ΗΠΑ για το αμερικανικό.

T. PIketty, Capital in the 21st century

Το τρίτο γράφημα είναι από το ακαδημαικό άρθρο των Thomas Ferguson/Hans-Joachim Voth, “Betting on Hitler: The Value of Political Connections in Nazi Germany” που δείχνει την απόδοση του χρηματιστηρίου σε Βρετανία, ΗΠΑ, Γαλλία και Γερμανία την περίοδο 1930-33.

Thomas Ferguson and Hans-Joachim Voth, “Betting on Hitler: The Value of Political Connections in Nazi Germany”

«Οι επιχειρήσεις του καπιταλισμού σε διάφορες χώρες (ο αριθμός τους αυξάνεται) δεν μπορούν πια να ευοδωθούν χωρίς τη χρήση ωμής βίας. Μια διακήρυξη ενάντια στο φασισμό δεν μπορεί να έχει ίχνος ειλικρίνειας, όταν μένουν ανέπαφες οι κοινωνικές καταστάσεις, που τον παράγουν σαν φυσική αναγκαιότητα. Οποιος δε θέλει να εγκαταλείψει την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, όχι μονάχα δε θ’ απαλλαγεί από το φασισμό, αλλά θα τον χρειάζεται» Bertolt Brecht
«Οι πολιτικοί οι οποίοι, κατόπιν τούτων, εξακολουθούν να επιδιώκουν έναν φιλελευθερισμό με ανθρώπινο πρόσωπο, παρανοούν θεμελιωδώς τον χαρακτήρα του φιλελευθερισμού […] Η μαρξιστική θεωρία κατέστρεψε τον μύθο της αρμονίας των συμφερόντων μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου. έδειξε ότι η φιλελεύθερη οικονομία αναπαράγει τις σχέσεις κυριαρχίας μέσω των «ελεύθερων συμβολαίων» που επιβάλλονται εκβιαστικά λόγω των ανισοτήτων της ιδιοκτησίας. Τώρα αυτή η μεσολάβηση έχει καταργηθεί. Ο φασισμός είναι η αλήθεια της σύγχρονης κοινωνίας που η θεωρία είχε εξαρχής συνειδητοποιήσει: ο φασισμός στερεοποιεί τις ακραίες ταξικές διακρίσεις που παράγει αναπότρεπτα ο νόμος της υπεραξίας […] Αλλά όποιος δεν θέλει να μιλήσει για τον καπιταλισμό δεν πρέπει επίσης να μιλάει και για τον φασισμό» Max Horkheimer
Πηγές
Bel, Germà. “Against the mainstream: Nazi privatization in 1930s Germany1.” The Economic History Review 63.1 (2010): 34-55.
https://www.jacobinmag.com/2014/04/capitalism-and-nazism/
Tooze, Adam. The wages of destruction: the making and breaking of the Nazi economy. Penguin, 2008.
Ferguson, Thomas, and Hans-Joachim Voth. “Betting on Hitler: the value of political connections in Nazi Germany.” The Quarterly Journal of Economics (2008): 101-137.

Αφίσα: Der Sinn des Hitlergrusses: Kleiner Mann bittet um grosse Gaben. [Το νόημα του ναζιστικού χαιρετισμού: Ο μικρός άνθρωπος ζητά μεγάλα δώρα. Millonen Stehen Hinter Mir!: ”Εκατομύρρια στέκουν πίσω μου!”], 1932 John Heartfield

Πηγή: Αγκάρρα