Λέξεις, αναλύσεις, διαπληκτισμοί, προφητείες και ευχολόγια. Όλοι πια κατοικούμε στους απόηχους της μετά-Brexit εποχής. Κανείς όμως δεν μπορεί μετά βεβαιότητας να απαντήσει στο τι μέλλει γενέσθαι. Η απόφαση δεν έχει προηγούμενο. Και δεν μπορούμε να ανατρέξουμε στα κιτάπια της ιστορίας για να βρούμε στο manual τις οδηγίες αντιμετώπισης Brexit. Αυτή η αμηχανία στρέφει πολλούς στην ανθρωπογεωγραφία των στρατοπέδων του δημοψηφίσματος, ώστε να καταλάβουν ποιες ήταν οι προσδοκίες, οι φόβοι και τα κίνητρα των Brexiters.
Αυτό που καταλαβαίνει κανείς από μια ματιά στα δυο στρατόπεδα, είναι πως το δημοψήφισμα αποκάλυψε τα ρήγματα που κοιμόντουσαν κάτω από το πέπλο της ρουτίνας της καθημερινής βρετανικής ζωής. To δημοψήφισμα δημιούργησε βαθιές πληγές. Μια εσωκομματική ιδεολογική διαμάχη των Τόριδων έγινε αντιπαράθεση γενεών και αντιπαράθεση εθνών. Και αυτοί που ψήφισαν για την έξοδο της χώρας από την Ευρώπη ήταν αυτοί που αισθάνονται την ζωή τους ασύμβατη με τις ταχύτητες και τις εκτάσεις αυτού του παλαβού κόσμου. Και νιώθουν πως κάτι χάνουν. Αλλά τι νομίζουν ότι χάνουν;
Από ορισμένους αριστερούς κύκλους, η έξοδος ερμηνεύεται ως ΟΧΙ στην «νεοφιλελεύθερη» Ευρώπη της λιτότητας. Αυτό βέβαια δεν ισχύει. Η πολιτική νίκη ανήκει σε αυτούς που έθεσαν τα επίδικα. Και αυτά δεν τέθηκαν ούτε από το «Lexit» ούτε από την αριστερή κριτική προς την «ΕΕ της λιτότητας». Τέθηκαν από μια συμμαχία νέο-θατσερικών Τόριδων και ακροδεξιών που ρητόρευσαν κατά της μετανάστευσης και υπερ της «εθνικά κυρίαρχης» οικονομικής απορύθμισης.
Το όχι δεν ήταν μια απάντηση σε ένα ταξικό δίλημμα. Δεν φαίνεται άλλωστε να υπάρχει μεγάλη σχέση ανάμεσα στην ευημερία μιας περιοχής και τον τρόπο που ψήφισαν οι κάτοικοί της. Περιοχές με υψηλότατους μισθούς ψήφισαν μαζικά την έξοδο, ενώ περιοχές που παρουσιάζουν οικονομική στασιμότητα, ψήφισαν την παραμονή στην Ένωση. Το δίλημμα δεν είχε να κάνει τόσο με την λιτότητα όσο με την «Βρετανικότητα». Και το discourse που κυριάρχησε σε αυτό το debate ήταν αυτό της συντηρητικής δεξιάς και ακροδεξιάς που προσδιόρισε την Βρετανικότητα, ως αντι-ευρωπαϊκή και αντι-μεταναστευτική στάση, ενάντια στους ευρωπαίους που παίρνουν τις δουλειές που ανήκουν σε Βρετανούς και ενάντια στους πρόσφυγες που ελέω ΕΕ εισβάλουν στην Βρετανία για να φυτέψουν βόμβες.
Ο Albert Hirschman, ένας σπουδαίος οικονομολόγος για να εξηγήσει πώς μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει το αδιέξοδο, χρησιμοποίησε τις έννοιες της εξόδου και της φωνής. Όποτε δεν υπάρχει η δυνατότητα της εξόδου, έλεγε ο Hirschman, ο πολίτης διεκδικεί φωνή και λόγο πάνω στην συγκρότηση του χώρου από τον οποίο δεν μπορεί να φύγει. Όπου πάλι δεν του επιτρέπεται να αρθρώσει φωνή, αναζητά την έξοδο ως λύτρωση. Στην περίπτωση των Βρετανών θα μπορούσαμε να πούμε πως η Ευρώπη εννοήθηκε ως ο χώρος που στερούσε την πολιτική φωνή των Βρετανών, ενώ τους πότιζε με πολυπολιτισμό. Σε αυτό το ώριμο υπόστρωμα έχτισαν τα επιχειρήματά τους οι Brexiters.
Και τώρα που η Βρετανία αποδεσμεύθηκε από τις Βρυξέλες θα μπορέσει να δημοκρατικοποιήσει την δημοκρατία της; Αμφιβάλλω. Ένα κράτος ευάλωτο πολιτικά, μέτριο δημογραφικά, αποκομμένο οικονομικά δεν μπορεί να δώσει λύσεις δίχως να κάνει πολιτικές εκπτώσεις. Η συμμαχία του Brexit μάλλον δεν θα λύσει την λιτότητα. Πιθανά θα κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα. Και αυτό θα δημιουργήσει ίσως βαθύτερα προβλήματα ταυτοτήτων, που θα μπορούσαν να βρουν καταφύγιο σε πολιτικούς παροξισμούς και άλλες ακρότητες.
Αλλά το λάθος βαραίνει και την ίδια την Ευρώπη. Διότι δεν δίνει λύσεις στις διαφορετικές ποιότητες προβλημάτων που ταλαιπωρούν τους Ευρωπαϊκούς λαούς. Η Ευρώπη φταίει γιατί παραμένει πολιτικά αδιαμόρφωτη. Γιατί δεν υπάρχει ενιαίος, δημοκρατικά εκλεγμένος πολιτικός σχηματισμός, που να λογοδοτεί στους πολίτες και να επιτρέπει στις πολιτικές ιδέες να ανθίσουν.
Μα τώρα στον απόηχο του Brexit η Ευρώπη οφείλει να κάνει εκείνα τα πολιτικά βήματα, ώστε να δημιουργήσει θετικούς στόχους και δημοκρατικά εκλεγμένους θεσμούς με δύναμη να αποφασίζουν. Μόνο έτσι θα σταματήσει την ακροδεξιά επέλαση. Και η αριστερά σε αυτό το αίτημα για μια άλλη Ευρώπη πρέπει να τραβήξει μπροστά.
tvxs
Αυτό που καταλαβαίνει κανείς από μια ματιά στα δυο στρατόπεδα, είναι πως το δημοψήφισμα αποκάλυψε τα ρήγματα που κοιμόντουσαν κάτω από το πέπλο της ρουτίνας της καθημερινής βρετανικής ζωής. To δημοψήφισμα δημιούργησε βαθιές πληγές. Μια εσωκομματική ιδεολογική διαμάχη των Τόριδων έγινε αντιπαράθεση γενεών και αντιπαράθεση εθνών. Και αυτοί που ψήφισαν για την έξοδο της χώρας από την Ευρώπη ήταν αυτοί που αισθάνονται την ζωή τους ασύμβατη με τις ταχύτητες και τις εκτάσεις αυτού του παλαβού κόσμου. Και νιώθουν πως κάτι χάνουν. Αλλά τι νομίζουν ότι χάνουν;
Από ορισμένους αριστερούς κύκλους, η έξοδος ερμηνεύεται ως ΟΧΙ στην «νεοφιλελεύθερη» Ευρώπη της λιτότητας. Αυτό βέβαια δεν ισχύει. Η πολιτική νίκη ανήκει σε αυτούς που έθεσαν τα επίδικα. Και αυτά δεν τέθηκαν ούτε από το «Lexit» ούτε από την αριστερή κριτική προς την «ΕΕ της λιτότητας». Τέθηκαν από μια συμμαχία νέο-θατσερικών Τόριδων και ακροδεξιών που ρητόρευσαν κατά της μετανάστευσης και υπερ της «εθνικά κυρίαρχης» οικονομικής απορύθμισης.
Το όχι δεν ήταν μια απάντηση σε ένα ταξικό δίλημμα. Δεν φαίνεται άλλωστε να υπάρχει μεγάλη σχέση ανάμεσα στην ευημερία μιας περιοχής και τον τρόπο που ψήφισαν οι κάτοικοί της. Περιοχές με υψηλότατους μισθούς ψήφισαν μαζικά την έξοδο, ενώ περιοχές που παρουσιάζουν οικονομική στασιμότητα, ψήφισαν την παραμονή στην Ένωση. Το δίλημμα δεν είχε να κάνει τόσο με την λιτότητα όσο με την «Βρετανικότητα». Και το discourse που κυριάρχησε σε αυτό το debate ήταν αυτό της συντηρητικής δεξιάς και ακροδεξιάς που προσδιόρισε την Βρετανικότητα, ως αντι-ευρωπαϊκή και αντι-μεταναστευτική στάση, ενάντια στους ευρωπαίους που παίρνουν τις δουλειές που ανήκουν σε Βρετανούς και ενάντια στους πρόσφυγες που ελέω ΕΕ εισβάλουν στην Βρετανία για να φυτέψουν βόμβες.
Ο Albert Hirschman, ένας σπουδαίος οικονομολόγος για να εξηγήσει πώς μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει το αδιέξοδο, χρησιμοποίησε τις έννοιες της εξόδου και της φωνής. Όποτε δεν υπάρχει η δυνατότητα της εξόδου, έλεγε ο Hirschman, ο πολίτης διεκδικεί φωνή και λόγο πάνω στην συγκρότηση του χώρου από τον οποίο δεν μπορεί να φύγει. Όπου πάλι δεν του επιτρέπεται να αρθρώσει φωνή, αναζητά την έξοδο ως λύτρωση. Στην περίπτωση των Βρετανών θα μπορούσαμε να πούμε πως η Ευρώπη εννοήθηκε ως ο χώρος που στερούσε την πολιτική φωνή των Βρετανών, ενώ τους πότιζε με πολυπολιτισμό. Σε αυτό το ώριμο υπόστρωμα έχτισαν τα επιχειρήματά τους οι Brexiters.
Και τώρα που η Βρετανία αποδεσμεύθηκε από τις Βρυξέλες θα μπορέσει να δημοκρατικοποιήσει την δημοκρατία της; Αμφιβάλλω. Ένα κράτος ευάλωτο πολιτικά, μέτριο δημογραφικά, αποκομμένο οικονομικά δεν μπορεί να δώσει λύσεις δίχως να κάνει πολιτικές εκπτώσεις. Η συμμαχία του Brexit μάλλον δεν θα λύσει την λιτότητα. Πιθανά θα κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα. Και αυτό θα δημιουργήσει ίσως βαθύτερα προβλήματα ταυτοτήτων, που θα μπορούσαν να βρουν καταφύγιο σε πολιτικούς παροξισμούς και άλλες ακρότητες.
Αλλά το λάθος βαραίνει και την ίδια την Ευρώπη. Διότι δεν δίνει λύσεις στις διαφορετικές ποιότητες προβλημάτων που ταλαιπωρούν τους Ευρωπαϊκούς λαούς. Η Ευρώπη φταίει γιατί παραμένει πολιτικά αδιαμόρφωτη. Γιατί δεν υπάρχει ενιαίος, δημοκρατικά εκλεγμένος πολιτικός σχηματισμός, που να λογοδοτεί στους πολίτες και να επιτρέπει στις πολιτικές ιδέες να ανθίσουν.
Μα τώρα στον απόηχο του Brexit η Ευρώπη οφείλει να κάνει εκείνα τα πολιτικά βήματα, ώστε να δημιουργήσει θετικούς στόχους και δημοκρατικά εκλεγμένους θεσμούς με δύναμη να αποφασίζουν. Μόνο έτσι θα σταματήσει την ακροδεξιά επέλαση. Και η αριστερά σε αυτό το αίτημα για μια άλλη Ευρώπη πρέπει να τραβήξει μπροστά.
tvxs
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου