“Κραυγή”: Το ποίημα του Μουνκ

“Η δύναμη να σε σοκάρει παραμένει αμείωτη”

Επιμέλεια-Μετάφραση Αλέξανδρος Στεργιόπουλος

Έντβαρντ Μουνκ ανήκει στους κορυφαίος εκπροσώπους του εξπρεσιονισμού. Γεννήθηκε σαν σήμερα στις 12 Δεκεμβρίου 1863 στη Νορβηγία. Το διασημότερο, και ίσως καλύτερο, έργο του είναι “Η Κραυγή”. Ο Πίτερ “Ασπντεν των “Financial Times”, στις 21 Απριλίου 2012 απάντησε στο ερώτημα “Τι σημαίνει Η Κραυγή;”.

 

Μία από τις πιο ενοχλητικές εικόνες

“Η Κραυγή” του Έντβαρντ Μουνκ δημοπρατήθηκε τον Μάιο του 2012 από τον οίκο Sotheby’s και πουλήθηκε για 91.033.826 ευρώ! Φυσικά η αξία του εν λόγω πίνακα δεν αποτιμάται (μόνο) χρηματικά. Υπάρχει κάτι πολύ πιο σημαντικό και αυτό είναι η ενόχληση που προκαλεί. Απεικονίζει μια στιγμή ψυχικής συμφοράς, θρυμματισμένων νεύρων. Μία από τις πιο ενοχλητικές εικόνες στην ιστορία της Μοντέρνας Τέχνης. Η πρόθεση του Μουνκ, όταν δημιούργησε τον πίνακα το 1893, ήταν να καταγράψει “τη σύγχρονη ζωή της ψυχής” και πόσο γεμάτη άγχος ήταν. Για δεκαετίες η στρεβλή οπτική του εθεωρείτο εκκεντρική κατά τρόπο εξπρεσιονιστικό, έμφορτη σκανδιναβικής κατήφειας και περιττού κοσμικού πεσιμισμού. Μολαταύτα, οι συλλέκτες έργων τέχνης “εκτόξευσαν” την οικονομική-χρηματιστηριακή αξία του πίνακα.

Πλέον, την αντέχουμε

Η εικόνα του στοιχειωμένου σούρουπου, τον 19ο αιώνα, βρήκε τη θέση της και ο Μουνκ είναι πια μέρος της επικρατούσας τάσης. Πλέον, μπορούμε να αντέξουμε “Την Κραυγή” του. Κάποιος, κάπου  στον κόσμο, σκέφτεται σε ποιο σημείο πάνω από το τζάκι να τοποθετήσει τον πίνακα. Το στροβιλιζόμενο χάος και η κενή έκφραση, έκδηλα στο έργο-σήμα κατατεθέν του Νορβηγού, είναι ο θεμέλιος λίθος των ταραγμένων μας καιρών.

Δεν ήταν πάντα έτσι. Ο Πίτερ Όλσεν, νορβηγός επιχειρηματίας που πούλησε το έργο, μεγάλωσε με “Την Κραυγή” και όπως θυμάται “κρεμόταν σε μια γωνιά του τοίχου”. Οι γονείς του προσπαθούσαν να του εξηγήσουν πόσο σημαντικός ήταν, ενώ η ερμηνεία που έδινε όταν ήταν μικρός “νόμιζα πως αυτό το άτομο ήταν γυναίκα με μακριά ξανθά μαλλιά και ένα όμορφο ηλιοβασίλεμα πίσω της. Σε άλλα έργα του είδα τα κρυμμένα ξωτικά. Στα 20 διάβαζα βιβλία γι” αυτόν και επισκέφτηκα το μικρό του σπίτι στην Aasgaardstrand. Μετά ανακάλυψα το νόημα της τέχνης του”.

 

Το ποίημα του καλλιτέχνη

Συζητάμε στην αίθουσα συσκέψεων του Sotheby’s στο Λονδίνο. Ο χώρος περιβάλλεται από πίνακες τουΝτάμιεν Χιρστ. Το διακοσμητικό αποτέλεσμα έρχεται σε αντίστιξη με την εικόνα-αναζήτηση της ψυχής του Μουνκ. […] Η έκδοση αυτή, που χρονολογείται από το 1895 και μοναδική στα χέρια ιδιώτη, είναι μία από τις τέσσερις που έφτιαξε ο Μουνκ.

Οι οίκοι δημοπρασιών έχουν την ικανότητα να παρουσιάζουν έργα τέχνης με πιο κομψό τρόπο από τις γκαλερί. Αποδεικνύεται και με “Την Κραυγή”. Μέσα στην αίθουσα, που έχει κάτι από παρεκκλήσι, κάτι από κλαμπ, η ζωντάνια των παστέλ χρωμάτων του Μουνκ είναι σοκαριστική. Η συγκεκριμένη έκδοση δεν είχε παρουσιαστεί ποτέ σε Ηνωμένο Βασίλειο ή ΗΠΑ, εκτός από σύντομη διαμονή στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον.

Υπάρχει όμως κι άλλος λόγος που κάνει αυτή “Την Κραυγή” πιο συναρπαστική από τις τέσσερις: είναι η μοναδική που ενσωματώνει το ποίημα του καλλιτέχνη στο οποίο στηρίχτηκε το όραμα του:

“Περπατούσα κατά μήκος του δρόμου με δυο φίλους/Ο Ήλιος έδυε-Ο Ουρανός γύρισε σ” ένα αιματηρό κόκκινο/Και ένιωσα μια πνοή Μελαγχολίας-Κάθισα/Ακόμα θανατηφόρα κουρασμένος από το μπλε-μαύρο/Τα φιορδ και η πόλη κρέμαγαν Αίμα και Γλώσσες Φωτιάς/Οι φίλοι μου συνέχισαν-έμεινα πίσω/-έτρεμα με Ανησυχία- Ένιωσα τη μεγάλη Κραυγή στη Φύση”.

 

Ο Όλσεν λέει ότι αυτά τα λόγια σήμαιναν ελάχιστα γι” αυτόν καθώς μεγάλωνε. “Πρόσφατα κατάλαβα τι είναι Η Κραυγή, αν και οι γονείς μου προσπάθησαν να μου εξηγήσουν το αίσθημα της Ανησυχίας και τη μεγάλη Κραυγή στη Φύση”. […]

 

Σώθηκε από τους Ναζί

“Η Κραυγή” έχει “γεμάτη” ιστορία. Ήταν ο πατέρας του Όλσεν, Τόμας, ο παππούς του οποίου ίδρυσε τη ναυτιλιακή εταιρεία “Fred Olsen &Co”, που αγόρασε τον πίνακα από σκανδιναβό έμπορο το 1937. Ο Τόμας ήταν φίλος και πελάτης του Μουνκ από τη δεκαετία του ’20. Ο Όλσεν σημειώνει ότι όταν ο πατέρας του έμαθε να πλέει στην πόλη Hvisten, ο Μουνκ ήταν εγκατεστημένος εκεί. Ζωγράφιζε γυμνούς άνδρες, γυναίκες στην παραλία. Μάλιστα, συχνά παραπονούνταν για το πόσο κοντά στην ακτή ανατρέπονταν τα πλοιάρια των νεαρών ναυτικών.

Το 1932 ο Μουνκ φιλοτέχνησε το πορτρέτο της μητέρας τού Όλσεν. Τότε, γνωρίστηκε με τον πατέρα του. Συζητούσαν για πολιτική και τέχνη και κράτησαν επαφή στη δεκαετία του ’30. Όταν τα έργα του κηρύχθηκαν εκφυλισμένα από τους Ναζί, ο Τόμας Όλσεν έσωσε 74 απ” αυτά ερχόμενος σε συμφωνία με τη γερμανική κυβέρνηση το 1937.

“Η Κραυγή” δεν ήταν ανάμεσα σ” αυτά. Βρισκόταν στην προσωπική συλλογή του Όλσεν, μαζί με άλλα 34 έργα τα οποία είχε κρύψει σε έναν αχυρώνα στην κεντρική Νορβηγία αφού ο πόλεμος είχε ξεκινήσει. Πολύ πριν όμως την εισβολή των Γερμανών στη Νορβηγία τον Απρίλιο του 1940. Το έργο έμεινε εκεί μέχρι την απελευθέρωση το 1945. Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης στη Μ. Βρετανία που τον “αγκάλιασε” όταν τράπηκε σε φυγή από τους Ναζί, χάρισε στην Tate γκάλερι ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του Μουνκ: “The Sick Child”.

 

Χιλιάδες ερμηνείες

Ο Πίτερ Όλσεν κληρονόμησε “Την Κραυγή” μετά από νομική διαμάχη με τον αδερφό του Φρεντ. Η διένεξη αφορούσε στην κληρονομιά της μητέρας τους και διευθετήθηκε το 2001. Ο Πίτερ κληρονόμησε το πάθος του πατέρα του για τη διάδοση του έργου του Μουνκ. […]

Ενώ η ιστορία του πίνακα είναι συναρπαστική, γεμάτη δράμα, πνευματικά σαγηνευτική, δεν εξηγεί απόλυτα τη γοητεία που ασκεί μέχρι και σήμερα. Ο Φίλιπ Χουκ, μέλος του δ.σ και ανώτερο στέλεχος στο τμήμα Ιμπρεσιονισμού και Μοντέρνας Τέχνης του Sotheby’s, σε άρθρο του για τον πολυτελή κατάλογο της δημοπρασίας, ισχυρίζεται ότι είναι (σ.σ. Η Κραυγή) το δεύτερο πιο άμεσα αναγνωρίσιμο έργο τέχνης μετά τη“Μόνα Λίζα”.  “Η Κραυγή είναι η εικόνα που προκάλεσε χιλιάδες ερμηνείες. Είναι η απόλυτη ενσάρκωση του φόβου, της αγωνίας και της αποξένωσης. Έχει καταλήξει να συμβολίζει την αρνητική συναισθηματική αντίδραση σχεδόν στα πάντα”.

Πάντα θα σοκάρει

Αποτέλεσμα της οικουμενικότητάς του είναι η ποικιλότροπη εκμετάλλευσή του. Μάλιστα, φαίνεται ότι έλκει τους σατιρικούς καλλιτέχνες, αλλά και όσους θέλουν να αποκομίσουν κέρδος από την διαχρονική αξία του έργου. […] Κυκλοφορούν κούπες, πετσέτες, μπλουζάκια φέροντα λογότυπο  “Την Κραυγή”. Ο Μακόλεϊ Κάλκιν προσπαθούσε να μιμηθεί την έκφραση στην αφίσα του “Μόνος Στο Σπίτι”. Στο θρίλερ “Scream”, ο δολοφόνος φορά μάσκα βασισμένη σε αυτήν. […]

Υπάρχουν όμως και πιο παράξενες εκδηλώσεις. Διαφημιστική καμπάνια για τα M&M  χρησιμοποιούσε την εικόνα για να προωθήσει το νέο προϊόν με μαύρη σοκολάτα. Το 2004, όταν εκλάπη η εκδοχή του 1910 από το μουσείο Μουνκ στο Όσλο, η εταιρεία Masterfoods πρόσφερε αμοιβή δύο εκατομμύρια δολάρια για την επιστροφή του πίνακα!

Ο συνάδελφος του Χουκ, Σίμον Σο, επικεφαλής ιμπρεσιονισμού-μοντέρνας τέχνης του οίκου δημοπρασιών στη Νέα Υόρκη, επισημαίνει ότι είναι η πλαστικότητα των εικόνων που το έχει κάνει ώριμο για οικειοποίηση από τη σύμμεικτη οπτική μας γενιά. Τονίζει ότι αρκετοί είναι έξυπνοι και δεν προσπαθούν να εξηγήσουν τι σημαίνει η εικόνα. Η ικανότητά της να φέρει τόσο νοήματα, σημαίνει ότι μπορεί να είναι ό,τι θέλει ο θεατής.

Παρ” όλα αυτά, δεν παύει να είναι ισχυρή εικόνα. Όπως τονίζει ο Σο “είναι αξέχαστη, ισχυρή, πυκνή εικόνα. Εάν δεις τη Μόνα Λίσα δείχνει ακριβώς όπως περίμενες να δείχνει. Με Την Κραυγή όμως οι άνθρωποι δεν είναι προετοιμασμένοι. Νομίζουν ότι την ξέρουν επειδή έχουν δει τα καρτούν, τις παρωδίες. Το αυθεντικό όμως είναι κάτι άλλο. Η δύναμη να σε σοκάρει παραμένει αμείωτη”. […]

Σε μια κοινωνία που εξελίσσεται ταχύτατα, πολυεπίπεδη και πιο αποπροσανατολισμένη από ποτέ, “Η Κραυγή”αντιπροσωπεύει τις διάφορες καταστάσεις άγχους των ημερών μας. Από το αν ξεχάσαμε τον φούρνο αναμμένο ως την προσωπική τραγωδία. […] Η ανθεκτικότητά της στον χρόνο την κάνει να ξεπερνά τις τάσεις στην αγορά της τέχνης.

Πηγή: Financial Times

πηγή:

 http://www.toperiodiko.gr