Η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή, ο Τούρκος έγινε διάσημος και έφτασε να παίξει ακόμα και με τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, απασχόλησε τον ημερήσιο τύπο, γράφτηκαν βιβλία και έδωσε κίνητρο σε άλλους να αποπειραθούν να φτιάξουν μια “μηχανή που να σκέφτεται”.
Το 1940, λίγο πριν την τραγική του αυτοκτονία, ο Walter Benjamin στέλνει στην Gretel Adorno ένα αδημοσίευτο κείμενό του, 18 θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας. Το κείμενο αυτό ξεκινάει ως εξής: “Πρέπει, λένε, να είχε υπάρξει ένας αυτόματoς μηχανισμός που να ήταν κατασκευασμένος έτσι ώστε να κερδίζει μια παρτίδα στο σκάκι, απαντώντας σε κάθε κίνηση του αντιπάλου με μία αντίθετη. Μια κούκλα με τουρκική στολή, στο στόμα ένα ναργιλέ, καθόταν μπροστά στη σκακιέρα, που ήταν τοποθετημένη σε ένα απλόχωρο τραπέζι. Ένα σύστημα καθρεπτών δημιουργούσε την ψευδαίσθηση πως αυτό το τραπέζι ήταν διαφανές από όλες τις πλευρές. Στην πραγματικότητα, ένας καμπούρης νάνος, που ήταν πρωταθλητής στο σκάκι, καθόταν εκεί μέσα και κατεύθυνε το χέρι της κούκλας με νήματα.”
Και λίγο παρακάτω χρησιμοποιεί τον Τούρκο ως μεταφορά, για να αναφερθεί σε ιδέες που λειτουργούν υπό την προϋπόθεση να παραμένουν κρυμμένες.
“Η κούκλα, που ονομάζεται “ιστορικός υλισμός” είναι απαραίτητο να κερδίζει πάντοτε. Μπορεί δίχως άλλο να αντιμετωπίσει οποιονδήποτε, εάν δέχεται τις υπηρεσίες της θεoλoγίας, η οποία σήμερα, όπως ξέρουμε, είναι κοντή και κακόμορφη και πρέπει να κρατιέται έξω απ’ το προσκήνιο”
Η ιδιοφυής απάτη του Kempelen φτάνει μέσω Benjamin και στον Slavoj Zizek, ο οποίος το 2003 δημοσιεύει ένα βιβλίο με τίτλο Η μαριονέτα και ο Νάνος. Το βιβλίο ξεκινάει με την προτροπή να αντιστραφούν οι όροι όπως ο Benjamin τους βάζει, και προτάσσοντας τη θεολογία να αφήσουμε τον ιστορικό υλισμό (κοντό και κακόμορφο σήμερα) κρυμμένο να ορίζει τις κινήσεις και να νικήσει όλες τις παρτίδες.
Η ίδια ιδέα του κρυμμένου και του φανερού που σε αποκλειστική συνεργασία λειτουργούν παραπληρωματικά, και σε αυτήν και μόνο τη διάταξη καθίστανται ικανά να παράξουν αποτέλεσμα, κυοφορείται και στο μαγικό σύνθημα των Ζαπατίστας “Κρύψαμε τα πρόσωπά μας για να μας δείτε”.
Ανδρωνόμαστε στην Ελλάδα των μνημονίων, με μια αγωνία που δεν εφησυχάζει – αναρωτιόμαστε και δοκιμάζουμε ξανά και ξανά ποιο είναι αυτό το μηχάνημα, ποιο είναι αυτό το σύστημα ιδεών και πράξεων που θα μας κουβαλήσει ένα βήμα πιο κοντά στην ελευθερία, την ισότητα και την αδελφότητα. Γνωρίζουμε όμως πολύ καλά, μετά από αυτό το σύντομο καλοκαίρι του ’15 που πέρασε από πάνω μας, πώς λειτουργεί το μηχάνημα που έρχεται ξανά και ξανά με όλο και μεγαλύτερη ένταση να μας καταπατήσει. Είναι το (πάντα μαζικό) θέαμα, καταναλώνει μία – μία τις περσόνες μαζί με ό,τι αυτές συμβολίζουν/εκπροσωπούν κάθε φορά που χρειάζεται έναν ακόμη φθόγγο στο αφήγημά που κατασκευάζει, και μεσα σε αυτό το διάφανο οθονένιο κουτί κρύβεται και κινεί τα νήματα ο φασισμός. Στο κέντρο ακριβώς – σε κανένα περιθώριο.
Λέει ο Benjamin στον Adorno, ήδη από το ζοφερό 1940:
Η παράδοση των καταπιεσμένων μας διδάσκει ότι η “κατάσταση έκτακτης ανάγκης” που ζούμε τώρα δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας. Πρέπει να κατορθώσουμε να συλλάβουμε την ιστορία έχοντας αυτή την επίγνωση. Τότε θα διαπιστώσουμε καθαρά ότι αποστολή μας είναι να δημιουργήσουμε μια πραγματική κατάσταση έκτακτης ανάγκης και έτσι θα βελτιωθεί η θέση μας στον αγώνα κατά του φασισμού. Ένας λόγος που ο φασισμός έχει μια ευκαιρία είναι γιατί, στο όνομα της προόδου, αντιμετωπίζεται από τους αντιπάλους του σαν ιστορικό μέτρο. Η έκπληξη για το πως τα πράγματα που ζούμε είναι “ακόμα” και στον εικοστό αιώνα δυνατά, δεν είναι φιλοσοφική. Δεν είναι η απαρχή μιας γνώσης – εκτός κι αν πρόκειται για τη γνώση πως η αντίληψη της ιστορίας από την οποία κατάγεται δεν ευσταθεί.
Δανάη Παναγιωτοπούλου
Διαβάστε σχετικά:
Walter Benjamin Πάνω στην έννοια της ιστορίας, Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας (http://www.sarajevomag.gr/vivliothiki/benjamin.html)
Monster in a Box, The inside story of an ingenious chess-playing machine that thrilled crowds, terrified opponents, and won like clockwork. (Περιοδικό Wired,http://archive.wired.com/wired/archive/10.03/turk_pr.html)
πηγή:
http://www.artinews.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου