Από τον καπιταλισμό στον φασισμό: μερικά «κλικ» δεξιά

Από τον Δημήτρη Φασόλη

Ένα από τα ζητήματα που απασχολούσε εδώ και δεκαετίες τους θεωρητικούς, πολιτικούς επιστήμονες, ιστορικούς, στοχαστές και φιλοσόφους, κοινωνιολόγους και ψυχολόγους ήταν το πώς ο καπιταλισμός και η αστική δημοκρατία γέννησαν ή ανέχθηκαν-επέτρεψαν να αναπτυχθεί στους κόλπους τους ο φασισμός-ναζισμός. Υπήρχαν οι κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές προϋποθέσεις μέσα στο ίδιο το αστικό σύστημα, σε συνδυασμό με πρόσθετους ιστορικούς παράγοντες που συνέβαλαν καθοριστικά στην εκδήλωση του φασιστικού φαινομένου; Ή ήταν μια ιστορική παρέκκλιση από την αστική πρόοδο και την εξέλιξη;

Το δύσκολο εδώ σημείο, αφορά στην άποψη που υποστηρίζει ότι ο φασισμός είναι υποπροϊόν του καπιταλισμού και της αστικής δημοκρατίας. Διότι για την εν λόγω εξήγηση επιστρατεύονται πολλά διαφορετικά έως και αντιφατικά στοιχεία, τα οποία πρέπει να ισχύουν την ίδια στιγμή για να δικαιολογηθεί η εμφάνιση του φαινομένου: διαφωτισμός αλλά και σκοταδισμός ταυτόχρονα, ορθός λόγος και ανορθολογισμός, αστική κουλτούρα και αρχαϊκή κουλτούρα, νεωτερικότητα και αναχρονισμός, παρακμή της δημοκρατίας και υπερβολική δημοκρατία, αυταρχισμός και κοινοβουλευτισμός. Έτσι δημιουργείται μια μπερδεμένη κατάσταση, μια σύγχυση.

Αν το δούμε όμως το φαινόμενο και το πώς προέκυψε μέσα από μια περισσότερο ή λιγότερο μαθηματική σκοπιά, μπορούμε να πούμε ότι ο φασισμός σχετίζεται με τον καπιταλισμό στενά και ότι ο πρώτος συνιστά έναν μετασχηματισμό του δεύτερου. Στον χώρο των μαθηματικών μετασχηματισμός ονομάζεται κάτι, μια μορφή και ένα περιεχόμενο που αλλάζει ως προς κάποια μέρη του, ενώ κάποια άλλα βασικά διατηρούνται σταθερά και αναλλοίωτα. Αυτό οφείλεται στα κοινά δομικά χαρακτηριστικά που συνδέουν τα δύο πράγματα ή καταστάσεις, και τα οποία είναι καθοριστικά για τη μορφή και το περιεχόμενο. Η σχέση αυτή και η διαδικασία μετασχηματισμού, εκφράζει μια συμμετρική σχέση και ιδιότητα των δομών μεταξύ τους. Μέσα από τη συμμετρία και τη σχέση σταθερής δομής-μορφής και μετασχηματιζόμενου περιεχομένου-δομής-μορφής, μπορεί η νέα αυτή μορφή που θα εκδηλωθεί να είναι εντελώς διαφορετική από την προηγούμενη. Έτσι, κατά συνέπεια είναι δύσκολο να δει κανείς τις σταθερές και κρυμμένες ομοιότητες που υπάρχουν με την προηγούμενη μορφή.

Ποια είναι όμως τα θεμελιώδη δομικά χαρακτηριστικά του καπιταλισμού που έμειναν σταθερά και ποια μετασχηματίστηκαν, έτσι ώστε έδωσαν τον φασισμό; Θεωρώ ότι τα σταθερά στοιχεία είναι ακριβώς οι ιεραρχικές-εξουσιαστικές σχέσεις, και ιδιαίτερα η κρατική δομή, και μηχανισμοί όπως ο στρατός και η αστυνομία ή εξουσιαστικοί-ιεραρχικοί θεσμοί όπως η εκπαίδευση. Επίσης η καπιταλιστική οικονομία είδαμε ότι δεν άλλαξε στη βάση της, παρέμεινε η ίδια, με τις ίδιες σχέσεις ιδιοκτησίας (εργάτες-αφεντικά), με επέκταση βέβαια της δημόσιας-κρατικής ιδιοκτησίας και ελέγχου. Ταυτόχρονα, η σημαντική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της οικονομίας διοχετεύτηκε όχι σε μια σοσιαλιστική κατεύθυνση, αλλά στην ενδυνάμωση του ολοκληρωτισμού και στην παγκόσμια διάχυση του επεκτατικού, καταστροφικού πολέμου της υποδούλωσης.

Επίσης η κυρίαρχη κουλτούρα σε πολλά σημεία παρέμεινε αναλλοίωτη: ιδιοκτησία, εξουσιαστική νοοτροπία, αποθέωση του βιομηχανισμού, καταπίεση, μαζοποίηση των κοινωνιών. Αλλά και η οικονομική λογική παρέμεινε αναλλοίωτη: το διακύβευμα της οικονομικής ανάπτυξης και ο σκόπελος της οικονομικής κρίσης είναι κοινά στοιχεία στον καπιταλισμό και στον ναζισμό-φασισμό. Η αποικιοκρατική επέκταση και τα μονοπώλια είναι μια ακόμη κοινή πτυχή-εκδοχή. Όλα αυτά συγκροτούν ένα υπόβαθρο στο οποίο άνετα μπορεί να αναπτυχθεί ο φασισμός. Όταν δηλαδή με τους ήδη υπάρχοντες θεσμούς, νοοτροπίες, κουλτούρες και συνήθειες μπορεί μέσα από μείζονος ή ήσσονος σημασίας αλλαγές-μετασχηματισμούς να επέλθει ο ολοκληρωτισμός, τότε κάτι σοβαρό τρέχει με τον καπιταλισμό και την αστική δημοκρατία, κάτι σάπιο υπάρχει εδώ. Δεν χρειάζεται να το ψάχνουμε κάπου αλλού, μακριά.

Η ίδια η δημοκρατία, θεωρείται ένα κομβικό σημείο στην εξέλιξη του καπιταλισμού. Μάλιστα, η κρίση της την περίοδο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο θεωρείται καθοριστικής σημασίας για την άνοδο και επικράτηση του φασισμού-ναζισμού. Όμως εδώ πρέπει να σταθούμε κριτικά και να θυμηθούμε ότι η δη-μοκρατία δεν ήταν εγγενές και δομικό στοιχείο του καπιταλισμού. Αντίθετα εμφανίστηκε λόγω ιστορικών διεργασιών, μέσα από την ταξική σύγκρουση και τα διάφορα προλεταριακά και λαϊκά κινήματα των δουλοπάροικων, αρχικά, και εργατών στη γη και τη βιομηχανία, αργότερα. Ακόμη και στην Αγγλία την εποχή της καπιταλιστικής και παραγωγικής έξαρσης-επέκτασης το κοινοβούλιο έπαιζε έναν διακοσμητικό ρόλο, τουλάχιστον όσον αφορά στην εφαρμογή και έλεγχο τήρησης των νόμων που ρύθμιζαν τα δικαιώματα των εργατών και τις συνθήκες εργασίας και υγιεινής, όπως για παράδειγμα τις σχετικές με τα παιδιά. Η δημοκρατία λοιπόν ήταν αρχικά ισχνή και για τους λίγους ισχυρούς και μορφωμένους. Και μόνο όταν οι άθλιες συνθήκες υπερεκμετάλλευσης άρχισαν να απειλούν την επιβίωση και διαιώνιση των προλετάριων και άρα την αναπαραγωγή του καπιταλισμού, τότε ιδρύθηκαν και λειτούργησαν ελεγκτικοί μηχανισμοί εφαρμογής των εργατικών νόμων. Πάλι δηλαδή λειτούργησε το κράτος αυταρχικά, αφού οι καπιταλιστές δε συμμορφώνονταν με τους νόμους και έβρισκαν χίλια δυο τερτίπια για να τους παραβιάζουν.

Συνεπώς η δημοκρατία δεν είναι σύμφυτη με τον καπιταλισμό, αλλά είναι ένα πολιτικό «επίθεμα» που θεραπεύει κάποια αρνητικά γνωρίσματά του και είναι αποτέλεσμα πολιτικών και κοινωνικών αγώνων και ανταγωνισμών. Είναι σαν να λέμε μια «μετάλλαξη», μια «απόφυση» πάνω στον οργανισμό του καπιταλισμού. Ενώ τα συστατικά δομικά στοιχεία του καπιταλισμού είναι το κράτος και η αγορά (ακόμη και σ’ ένα σοσιαλιστικό κράτος η αγορά υπάρχει, έστω κι αν ρυθμίζεται κεντρικά). Γεγονός που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός στηρίζεται σε έναν εγγενή αυταρχισμό και στην επιβολή (εκμετάλλευση και καταπίεση), που υπό τις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να μετασχηματιστεί σε ολοκληρωτικό καθεστώς (φασισμός, αποικιοκρατία, καταπιεστικές και συντηρητικές αυτοκρατορίες).

Εν κατακλείδι, όσο υπάρχει κράτος και κεφάλαιο, ο φασισμός και ο ανοικτός ολοκληρωτισμός είναι δυνατό να επανακάμψουν.

 https://anhsyxia.wordpress.com

https://iamarevi.wordpress.com