«Black Friday» ή «Blind Friday»

Γράφει η Αναστασία Ζήση* //

Οι μεγάλες ουρές έξω από τα εμπορικά πολυκαταστήματα της πόλης δεν ήταν μια είδηση ενός αμερικάνικου τηλεοπτικού δικτύου ούτε μια σουρεαλιστική, λανθιμική σκηνή για τον κοινωνικό κομφορμισμό. Οι καταναλωτές/-τριες είχαν σχεδιάσει πριν από μέρες την αναμέτρηση τους με την «εκπληκτική οικονομική προσφορά» δαπανώντας πολύ χρόνο για τη μελέτη και την σύγκριση των καλύτερων τιμών, πολύ ενέργεια για την αναμονή στην ουρά, την μετακίνηση, την επικοινωνία και την αλλαγή σχεδίων. Η απατηλή σχέση ανάμεσα στην προσφορά της χαμηλότερης τιμής και την απόκτηση του επιθυμητού προϊόντος προκάλεσε  στο ευρύ καταναλωτικό κοινό μια ισχυρή ψευδαίσθηση ατομικής ευκαιρίας για το κόψιμο μιας αόρατης, απαγορευτικής ζώνης προς την ατομική υλική ευδαιμονία.  Το υψηλό φρόνημα των καταναλωτών κατά την στοίχιση τους στην ατελείωτη ουρά των ταμείων, ο βίαιος και συχνά απροκάλυπτος ανταγωνισμός για το προϊόν προς εξάντληση, οι εντάσεις με τους εργαζόμενους στα πολυκαταστήματα είναι λίγες μόνο εικόνες από τα νέα πρόσωπα ενός πλήθους που απεγνωσμένα και επίμονα αποζητά μια βραχύβια συγκίνηση.  Οι οικονομολόγοι και οι αναλυτές των δομών της αγοράς γνωρίζουν πως η οργάνωση καταναλωτικών γεγονότων, όπως το «Black Friday» είναι μια δραματουργική κατασκευή του χρηματικού κεφαλαίου που δείχνει ότι το σύστημα τιμών έχει αποτύχει να ευθυγραμμίζει την προσφορά και την ζήτηση (Sandel, 2016, σελ. 32).

Αυτοί που ξενύχτησαν για να βρεθούν πρώτοι στο άνοιγμα του εμπορικού πολυκαταστήματος, δεν ήταν κάποιοι Αμερικάνοι προαστίων της Ατλάντα ή της Πενσυλβάνιας αλλά από συνοικίες, εύπορες και λαϊκές της χώρας.  Ως κυνηγοί της πιο οικονομικής προσφοράς υπέδειξαν μεγάλη πειθάρχηση στους κανόνες της αγοράς επαγρυπνώντας για τις απρόβλεπτες διακυμάνσεις της τιμής πώλησης. Η δαπάνη χρόνου για την εντατική παρακολούθηση της καλύτερης τιμής, και η αγωνιώδης προσπάθεια για την κατάκτηση της εξελίχθηκε ως μια ατομική επιχείρηση όχι ενός καταναλωτικού εαυτού αλλά ενός νέου τύπου συναισθηματικού εαυτού με μεταλλαγμένους τους υποδοχείς διέγερσης. Η οθονική διασκέδαση και η ηγεμονία της εξωτερικής εμφάνισης επιβλήθηκαν όχι μόνο ως πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς, αλλά ως συγκροτησιακά στοιχεία μιας νέας παράστασης για την συγκίνηση, που δεν είναι το ερωτικό βλέμμα ή το ερωτικό άγγιγμα. Η κυριαρχία του δικτυακού και χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού επέβαλε ανεπαίσθητα αλλά αδυσώπητα μια πολιτισμική μεταμόρφωση ως προς το πώς αντιλαμβανόμαστε αλλά και πώς βιώνουμε την συγκίνηση. Η πειθάρχηση του πλήθους σε μια βάναυση ταλαιπωρία είναι στοιχείο αποδεικτικό αυτής της μεταμόρφωσης που συνοδεύεται από ένα είδος τυφλότητας. Η πρόοδος στις απεικονιστικές τεχνικές της σύγχρονης νευρο-επιστήμης έχει δείξει τις ισχυρές αλλαγές στα νευρωνικά δίκτυα και τα μετωπιαία τμήματα του εγκεφάλου από την εντατική και μακρόχρονη έκθεση του ανθρώπου σε οθονικά και άλλα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα.  Οι κοινωνικές επιστήμες και οι αναλυτές της ιδεολογίας έχουν φανερώσει τις κρυφές λειτουργίες της ψευδούς συνείδησης, ως ένα είδος τυφλότητας για τις νέες μορφές υποδούλωσης και κοινωνικού ελέγχου.

Όταν  το βράδυ θα κλείσουν οι πύλες των εμπορικών κέντρων, οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι των πολυκαταστημάτων θα επιστρέψουν βαριά καταπονημένοι, σωματικά και ψυχικά, από την εντατική και υπο-αμοιβόμενη υπεραπασχόληση, οι πειθήνιοι καταναλωτές θα έχουν βραχύβια ησυχάσει την οδύνη της μοναξιάς τους, και το οικονομικό κεφάλαιο θα διασκεδάζει τα κέρδη του από το τζίρο και από τη χαμηλή τιμή με την οποία αγόρασε την εργασιακή δύναμη και την απόσπαση της υπεραξίας μοιράζοντας νέες υποσχέσεις για δωροεπιταγές και συγκέντρωση πόντων.

* Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Παν/μιο Αιγαίου
 http://atexnos.gr