Αρχαία Ρώμη: Ο ρόλος των πληβείων στον κοινωνικό ανταγωνισμό

Θα μπορούσε να ειπωθεί πως η ιστορική αλήθεια δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ψυχρή, αλλά αντικειμενική ματιά στα σκοτάδια του χρόνου. Αρκεί, βέβαια, η κίνηση αυτή να μην αποτελεί φευγαλέο οφθαλμικό πετάρισμα, αλλά μια μέθοδο που διαχωρίζει την αλήθεια απ’ το πολιτικό ψεύδος. Συναντάμε, λοιπόν, συχνά πυκνά σε κείμενα ατομικιστών, απόψεις για τους πληβείους, οι οποίες, αν και δεν στερούνται αντικειμενικότητας, επικεντρώνονται ωστόσο στις δοσοληψίες ελαχίστων εξ αυτών με την εξουσία, αλλά και στην κατάσταση που περιήλθαν ως εξουσιαζόμενοι μετά από αιώνες άμεσης και έμμεσης καταστολής. Συνεπώς, παραγνωρίζεται η συμμετοχή μεγάλου κομματιού αυτού του κοινωνικού στρώματος σε βίαιους εξεγερτικούς αγώνες, κυρίως κατά την πρώιμη περίοδο της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (507-287 Παλαιά Χρονολογία). Απ’ την άλλη, υπάρχει βεβαίως και η μαρξιστική ανάλυση, όπου οι πληβείοι, αν και εν δυνάμει προλεταριακή πρωτοπορία, δεν προχώρησαν σε κοινωνική επανάσταση, διότι δεν απέκτησαν μέσα απ’ τους κοινωνικούς αγώνες ταξική συνείδηση(!). Ωστόσο, μιας και ο Μαρξ έχρησε μόνον το βιομηχανικό προλεταριάτο ως «απελευθερωτές»-δικτάτορες επί της γης, μπορούμε να κλείσουμε τα βιβλία και να κοιμηθούμε ήσυχοι. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Οι πληβείοι (plebeli, plebs, πλέμπα) ή αλλιώς ο κοινός λαός είναι όνομα που δόθηκε σε εκείνο το κοινωνικό στρώμα των σκλαβωμένων της Ρωμαϊκής επικράτειας, για να διαχωριστούν απ’ τους πατρικίους που διέθεταν πλούτο, αλλά και κρατικά αξιώματα. Η φύση της αρχικής διάκρισης ανάμεσα στα δύο κοινωνικά στρώματα δεν είναι σαφής. Είναι όμως πιθανόν να παρουσιάστηκε εν μέρει απ’ την συσσώρευση κεφαλαίου στα χέρια των οικογενειών, που κατείχαν τα μεγάλα αγροκτήματα (latifundia). Όταν ένας κρατικός μηχανισμός δεν έχει αναπτύξει το εμπόριο σε αξιόλογο βαθμό, είναι λογικό ο πλουτισμός των κυρίαρχων να σχετίζεται άμεσα με την κατοχή γης. Οι υπόλοιποι βιοπορίζονταν κυρίως ως εργάτες στα χωράφια αυτών που έμελλε αργότερα να αυτοπροσδιοριστούν ως πατρίκιοι[1]. Ας αναφερθεί πως την περίοδο εκείνη στην Ρωμαϊκή επικράτεια οι σκλάβοι ήταν απειροελάχιστοι, μιας και οι επεκτατικοί πόλεμοι ήταν σπάνιοι και ενσωματώθηκαν αργότερα ως κρατικός θεσμός. Οι πληβείοι, όσον άφορα την κοινωνική τους κατάσταση στην πρώιμη δημοκρατία, αποκλείονταν απ’ τα θρησκευτικά collegia, τις δημόσιες υπηρεσίες, τις επιγαμίες με τους πατρικίους και φυσικά απ’ την σύγκλητο με έναν νόμο της λεγόμενης Δωδεκαδέλτου.
Στην ιστορία της πρώιμης ρωμαϊκής δημοκρατίας είναι καταγεγραμμένες τρεις seccesio, δηλαδή τρεις αποχωρήσεις των πληβείων απ’ το pomerium, τα ιερά όρια της πόλης. Αυτές συνέβησαν το 494, 450 και 287 Π.Χ. Ουσιαστικά, μία τέτοια αποχώρηση αποτελούσε άρνηση του συνολικού ρόλου που είχε επιβληθεί στους εξουσιαζόμενους απ’ τους εξουσιαστές. Δεν αποτελούσε μόνο μια γενική απεργία, όπως θα την προσδιορίζαμε με σημερινούς όρους. Οι ιστορικές αναφορές κάνουν λόγο για συγκρούσεις ανάμεσα σε πληβείους και δυνάμεις καταστολής, αλλά δεν περιέχουν λεπτομερείς καταγραφές. Το αν παραβλέφθηκαν σκοπίμως ή αν απλώς χάθηκαν στην σκόνη του χρόνου δεν είναι γνωστό. Το πιθανότερο είναι πως η αλήθεια βρίσκεται κάπου στο ενδιάμεσο. Σε μια επικράτεια όμως, όπου η ανυπακοή τιμωρούνταν κατά κανόνα με την αφαίρεση ζωής, θεωρούμε βέβαιον ότι και οι τρεις αυτές στάσεις πνίγηκαν στο αίμα.
Όπου δεν φθάνει όμως το δόρυ του λεγεωνάριου, φθάνει και περισσεύει η εξαπάτηση του πολιτικού. Έτσι, εμφανίστηκε μια «σέχτα» πληβείων, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τους αγώνες των ανθρώπων για ψωμί και ελευθερία ως πασπαρτού για την κατάληψη κρατικών αξιωμάτων. Δημιουργήθηκε, λοιπόν, ο θεσμός των tribune plebis, οι οποίοι ήταν δήμαρχοι της Ρώμης και προέρχονταν απ’ την κοινωνική ομάδα των πληβείων. Δεν χωρά αμφιβολία πως ο θεσμός αυτός στήθηκε απ’ τους πατρικίους σε συνεργασία με εκείνους τους πληβείους που η εξουσιομανία είχε γίνει δεύτερη φύση τους. Έτσι και αλλιώς, όσο υπάρχει κράτος πάντα θα ξεφυτρώνουν λακέδες. Τα αριστερά σοφίσματα βέβαια θα έκαναν λόγο για «ταξικούς προδότες», συμβουλευόμενοι το τάδε ή το δείνα κεφάλαιο τωνΑπάντων του Λένιν. Οι πολιτικοί ντετερμινισμοί, όμως, είναι για όσους θέλουν να νικήσουν και να επιβληθούν, όχι για αυτούς που επιθυμούν την συνολική απελευθέρωση.
Σύμφωνα με την λογοτεχνική κυρίως παράδοση το κρατικό αυτό αξίωμα δημιουργήθηκε το 494 Π.Χ. Ο ρόλος τους υποτίθεται πως ήταν να προστατεύουν τις ζωές, αλλά και την πενιχρή ιδιοκτησία των πληβείων. Είχαν το δικαίωμα της interseccio (ένστασης) και τουveto, εναντίον οποιασδήποτε πράξης οποιουδήποτε αξιωματούχου κι έτσι μπορούσαν να ανατρέψουν εκλογές, νόμους και συγκλητικά προβουλεύματα (senatus consulta). Εκλέγονταν κάθε χρόνο απ’ το concilium plebis (πληβειακό συμβούλιο) και μπορούσαν να συγκαλούν συνελεύσεις των πληβείων. Το φαιδρό της υπόθεσης είναι πως οι πατρίκιοι μπορούσαν να γίνουν δήμαρχοι, μόνον αν τους υιοθετούσε μια οικογένεια πληβείων. Σιγά το δύσκολο. Εξ άλλου, ως γνωστόν, «Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει». Τί σου είναι όμως η πολιτική…
Φυσικά, τα προνόμια του δημαρχιακού θώκου, αφορούσαν πολύ συγκεκριμένους πληβείους, οι οποίοι χειραγωγούσαν τους συνανθρώπους τους για ίδιον όφελος. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία μιας ανάμεικτης πατρικιανής και πληβειακής ολιγαρχίας (nobiles), που μονοπωλούσε την εξουσία τόσο αποκλειστικά, όσο και οι πατρίκιοι μόνοι τους. Η άρχουσα τάξη των πατρικίων, κατάφερε μέσα από μια σειρά ρυθμίσεων χρεών, ελάφρυνσης της φορολογίας και σπανίως παροχής μικρών αγροτεμαχίων, να αμβλύνει τον κοινωνικό ανταγωνισμό που ήταν σαφώς σε όξυνση. Βλέπουμε, για άλλη μια φορά, πως δίχως την διείσδυση της πολιτικής στον κοινωνικό χώρο, η άρχουσα τάξη δεν θα ’χε άλλη επιλογή απ’ την ωμή βία. Η πολιτική έγινε η συγκλητική τήβεννος, η οποία θα αποκάλυπτε την κρατική καταστολή στην περίπτωση που η διαχείριση της κοινωνικής οργής αποτύγχανε παταγωδώς. Όταν όμως οι εξεγερμένοι στέλνουν στον αγύριστο την πολιτική, όπως στην περίπτωση του Σπαρτάκου και των συντρόφων του, το κρατικό «δίκιο» εφαρμόζεται με το gladio (ξίφος).

Δεν ήταν, βέβαια, μόνο οι εκ Ρώμης λακέδες πληβείοι που διαχειρίζονταν τις ζωές των οικείων τους, με σκοπούμενα τόσο τον κοινωνικό, όσο και τον οικονομικό πρωταθλητισμό. Αρκετές οικογένειες αριστοκρατών απ’ την επαρχία που μετοικούσαν στην Ρώμη, δεν μπορούσαν να γίνουν δεκτές στην τάξη των πατρικίων, αναλάμβαναν όμως ηγετικό ρόλο στην «τάξη» των πληβείων. Είναι αστείος, σαφώς, για τους αναρχικούς ο ισχυρισμός πως οι πληβείοι συγκροτούνταν σε τάξη και καθώς λένε οι μαρξιστές, «όφειλαν να αποκτήσουν ταξική συνείδηση». Μα, πώς είναι δυνατόν να ομιλούμε για «ταξική συνείδηση» μιας εξουσιαζόμενης κοινωνικής ομάδας απ’ την στιγμή που αυτή είναι πλήρως ετεροκαθοριζόμενη; Με άλλα λόγια, οι πληβείοι –όπως και οι εξουσιαζόμενοι κάθε εποχής- δεν ήταν φτωχοί και εξαθλιωμένοι γιατί το επέλεξαν. Δεν ονομάτισαν καν οι ίδιοι τον εαυτό τους ως πληβείους ή πλέμπα. Αυτό ήταν «δουλειά» της άρχουσας τάξης των πατρικίων, η οποία ως τέτοια είναι και η μόνη τάξη που συγκροτείται συνειδητά. Οι πληβείοι, λοιπόν, δεν είχαν κανένα κοινό «συμφέρον» μεταξύ τους, πέρα απ’ το πανανθρώπινο αίτημα της απελευθέρωσης απ’ τα εξουσιαστικά δεσμά. Αντιθέτως, η άρχουσα τάξη, συγκροτείται εν πλήρει συνειδήσει, μιας και είναι συμφέρον της να κρατήσει όλους τους σκλαβωμένους κάτω απ’ το σκήπτρο της. Συγκροτεί με το στανιό και τα υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα των εξουσιαζόμενων σε τάξεις, γιατί έτσι διευκολύνεται η επιβολή της κυριαρχίας της στις ζωές τους. Θεωρούμε πως είναι βασικό ζητούμενο για την κυριαρχία να κατακερματίζει τους αγωνιζόμενους σε τάξεις και με το κοκκαλάκι της εξουσίας για δόλωμα να κατασπαράζουν αλλήλους. Πόσο απελευθερωτικό είναι όμως το ν’ αποστηθίζουν οι αγωνιζόμενοι άνθρωποι εδάφια απ’ την πολιτική «Βίβλο» των μαρξιστών-λενινιστών, ως αναντίρρητες αλήθειες; Σίγουρα, όχι πιο απελευθερωτικό απ’ τις τσουβαλοδρομίες, την αμπάριζα και το τάβλι.
Θα μπορούσαμε να επεκταθούμε σε πολυάριθμες ιστορικές λεπτομέρειες, σε σχέση με το ιερατείο, την επίσημη θρησκεία, την οικογενειακή δομή στην αρχαία Ρώμη, την εξάρτηση του ρωμαϊκού στρατού απ’ την θητεία των πληβείων κ.ά., γεγονότα και δεδομένα σημαντικά για τη μορφοποίηση μιας διαυγούς εικόνας της πρώιμης ρωμαϊκής κοινωνίας, αλλά και του κοινωνικού ανταγωνισμού που επικρατούσε στο εσωτερικό της. Παρ’ όλα αυτά, δεν θα μακρηγορήσουμε.
Επιδίωξη του παρόντος κειμένου είναι να καταδείξει πως η ταύτιση των πληβείων με μια δουλική συμπεριφορά απέναντι στην κυριαρχία είναι λανθασμένη. Σίγουρα, οι αγώνες τους πολιτικοποιήθηκαν και θεσμοθετήθηκαν χάνοντας το νόημα τους. Είναι επίσης αληθές πως στους λεγόμενους αυτοκρατορικούς χρόνους, τόσο με ωμή καταστολή, όσο και με άρτο και θεάματα, μετατράπηκαν ως επί το πλείστον σε καλόβολους υπηκόους. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι μεγάλο κομμάτι των πληβείων –όταν συγκροτήθηκαν για πρώτη φορά απ’ την κυριαρχία σε τάξη– αποτελούνταν από ανθρώπους που άφησαν την –αγροτική μεν κοινοτική δε– ελεύθερη ζωή, είτε γιατί μαγεύτηκαν απ’ τις γητείες της πόλης, είτε γιατί τα χωράφια της κοινότητας περιήλθαν δια της βίας στο ρωμαϊκό κράτος. Δεν γνώριζαν απ’ τα τερτίπια της πολιτικής. Ο αρχαίος κόσμος αναβαπτίστηκε πάνω στα κορμιά τους, αναζητώντας ένα άλλοθι για την πείνα, την φτώχεια, την ανελευθερία –έννοιες άγνωστες για την κοινοτική ζωή.

σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση

Σχετικά βιβλία:

Christopher S. Mackay Αρχαία Ρώμη, Στρατιωτική και Πολιτική Ιστορία

Fritz Graf Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία, τόμος Β’ Ρώμη

M.C Howatson The Oxford Companion to Classical Literature

---

[1] Το επίθετο πατρίκιος σημαίνει «αυτός που συνδέεται με την τάξη του pater (πατέρα)», ο οποίος ήταν τίτλος των συγκλητικών. Έτσι, η ιδιότητα του πατρικίου πρέπει να συνδεόταν με τον ρόλο του συγκλητικού. Παρ’ ότι οι αρχαίες πηγές αποδίδουν στους βασιλείς τη δημιουργία των οικογενειών των πατρικίων, οι fasti (ημερολόγιο) υποδηλώνουν ότι το μονοπώλιο στην ανάληψη αξιωμάτων από κάποιες οικογένειες που λέγονταν πατρίκιοι ήταν μια εξέλιξη που σημειώθηκε στα μέσα του 5^ου αιώνα. Παρόλα αυτά, ας μην ξεχνούμε πως στην πρώιμη ρωμαϊκή ιστορία και ιδίως στην περίοδο των βασιλέων, η χρονολόγηση είναι εξαιρετικά προβληματική. Οι Ρωμαίοι δεν διέθεταν τότε σύστημα μέτρησης του χρόνου με έτη. Αντιθέτως, κάθε έτος έπαιρνε το όνομα του από τους δύο ανώτερους εξουσιαστές (υπάτους) που κατείχαν το αξίωμα στην διάρκεια αυτού του χρόνου. Ο κατάλογος αυτός ονομαζόταν fasti, όπως ήδη αναφέρθηκε.

  dithen

Πηγή:

http://anarchypress.wordpress.com