«Προφήτη, παράγγειλε στις γυναίκες σου,
στις κόρες σου και στις γυναίκες των πιστών,
να αφήνουν την καλύπτρα τους να κρέμεται μέχρι τα πόδια.
Έτσι δεν θα τις γνωρίζουν εύκολα και δεν θα τις συκοφαντούν»
Το ιερό Κοράνιο
Αμφιβάλλουμε αν είναι πλέον εφικτό να υπάρξει αναφορά στην πολυπολιτισμικότητα ανεπηρέαστη από τον απόηχο των συγκρούσεων και των αντιθέσεων που ταλανίζουν έθνη και ανθρώπους σε Ευρώπη και Εγγύς Ανατολή. Αποτελεί πλέον σταθερό σημείο κάθε απόπειρας δημόσιας συζήτησης, και πιο πολύ των συζητήσεων που συναντά κανείς στη διεθνή βιβλιογραφία, να υπερβαίνει την αυστηρή θεωρητική κατασκευή κοινωνιών επί χάρτου και να σχηματίζει κρίσεις για τα δικαιώματα, τη θρησκευτική ελευθερία και την αρμονική συνύπαρξη που διαμορφώνονται αναλόγως από το πώς συμπεριφέρεται και πράττει ένας πολύ σημαντικός αριθμός ανθρώπων. Ανέκαθεν εξάλλου θεωρία και πραγματικότητα δεν διατηρούσαν και τις καλύτερες σχέσεις μεταξύ τους, επομένως η συζήτηση για την πολυπολιτισμικότητα καταλήγει αναγκαστικά να γίνεται αμιγώς πολιτική1.
Χαρτογραφώντας τις πολιτισμικές ανισότητες
Η πολυπολιτισμικότητα αναμφισβήτητα βρίσκεται αυτή την στιγμή μπροστά στο κατώφλι του επαναπροσδιορισμού της προκειμένου να διατηρήσει το προβάδισμα της απέναντι στις επιθέσεις που δέχεται από τους συντηρητικούς της πολέμιους και να εκτονώσει τις εντεινόμενες εσωτερικές της αντιφάσεις κάτω από το βάρος των γεωπολιτικών εξελίξεων (προσφυγικά κύματα & συντηρητικοποίηση των ευρωπαϊκών λαών, πολιτικός ισλαμισμός, πόλεμος στην Εγγύς Ανατολή κ.α.). Οι αντιπαραθέσεις για την πολυπολιτισμικότητα απαιτούν επανασχεδιασμό των κλασσικών οριοθετήσεων αριστεράς-δεξιάς θολώνοντας έτσι αρκετά το ιδεολογικό κάδρο, και μετατοπίζουν σε νέες περιοχές τα μέχρι πρότινος όρια του πολιτικού ορίζοντα, διαγράφοντάς τον από εδώ και μπρος αναφορικά με άτομα και όχι με εδάφη.
Η πολυπολιτισμικότητα δηλαδή ως ιδεώδες λαμβάνει μορφή μέσα στον πυρήνα των κοινωνικών σχέσεων και είναι αδύνατο να προσδιοριστεί πλέον με αυστηρούς γεωγραφικούς όρους και με την ίδια ευκολία όπως στο παρελθόν όταν το σιδηρούν παραπέτασμα χώριζε το ανατολικό μπλοκ από τον «ελεύθερο κόσμο» ξεδιαλέγοντας λαό από λαό. Πέρα από τη γεωγραφία, η επέμβασή της γίνεται ορατή και στη γεωμετρία του ταξικού διαχωρισμού προβάλλοντας ένα επιπλέον τρίτο σημείο στην παραδοσιακή σχεδίαση της ταξικής ευθείας με αποτέλεσμα εκεί όπου η οικονομία ενώνει η παράδοση να διασπά και το αντίθετο.
Η συρρίκνωση που έχει επιφέρει στην πολιτική χαρτογράφηση σημαίνει πως η πολυπολιτισμικότητα επεμβαίνει με εντελώς διαφορετικό τρόπο από ό,τι έκαναν οι παραδοσιακοί εθνικοί και ταξικοί διαχωρισμοί και χωρίζει κάθετα και οριζόντια όχι μόνο τα κράτη στο εσωτερικό τους αλλά και υπερβαίνοντάς τα με αποτέλεσμα να χωρίζει ενοίκους γειτονικών διαμερισμάτων την ίδια στιγμή που ενώνει άτομα από εντελώς διαφορετικές ηπείρους φέρνοντας έτσι στο προσκήνιο ένα νέο είδος «cultural civic» ( -πολιτισμικού πολίτη- ) σε αντιπαράθεση με τον απερχόμενο(;) «national civic» (-πολίτη του έθνους- )2. Έτσι, οι συζητήσεις εάν πρέπει να γίνουν νομικές εξαιρέσεις για την πολυγαμία ή να απαγορευτούν, δεχόμενοι το σκεπτικό πως η πολυγαμία θίγει τον εξισωτικό χαρακτήρα του δυτικού προτύπου, έρχονται σε αντιστοιχία με τις ολοένα και περισσότερο διευρυμένες οικογένειες του «ουράνιου τόξου»· είναι λογικό πως τα δύο είδη οικογενειακών προτύπων είναι δύσκολο να συγκατοικήσουν στην ίδια κοινωνία, πόσο μάλλον σε μεταξύ τους γειτονικά διαμερίσματα.
Γυναίκες, Ισλάμ και η λύση του «διαφωτισμού»
Μήλο της έριδας αποτελεί ασφαλώς η θέση της γυναίκας στις πατριαρχικές κουλτούρες, ενώ μια σειρά ελευθερίες των θρησκευτικών πρακτικών έρχονται αντιμέτωπες με το γενικό αίτημα της ισότητας των φύλων, προκαλώντας διαρκή νομική πρόκληση για το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ ). Ανάμεσά τους ξεχωρίζουμε το ζήτημα της πολυγαμίας και της μονομερούς λύσης γάμου που γίνεται με την επανάληψη τρεις φορές της λέξης talak από τον άντρα προς τη σύζυγό του ή της επικύρωσης του διαζυγίου από τον μουφτή, πρακτικής που εξακολουθεί να τελεί υπό την κυριαρχία του ιερού μουσουλμανικού δικαίου (sharia) και στην Ελλάδα.
Η αντίθεση ελευθερίας ( -θρησκευτικών πρακτικών- ) και ισότητας ( -φύλων- ) ώθησε τη Susan Moller-Okin να ισχυριστεί στο βιβλίο της “Is Multiculturalism Bad for Women?” (Είναι η πολυπολιτισμικότητα Κακή για τις Γυναίκες; 3) πως “some group rights can, in fact, endanger women” («κάποια συλλογικά δικαιώματα μπορεί να θέτουν σε κίνδυνο τις γυναίκες»), επικρίνει κατηγορηματικά τη νομική εξαίρεση που έχει κάνει η Γαλλική κυβέρνηση να δώσει άδεια σε χιλιάδες μετανάστες άνδρες να διατηρήσουν πολυγαμικές οικογένειες4, παρόλο που η γαλλική νομοθεσία απαγορεύει ρητά την πολυγαμία. Η διαπίστωση της Susan Okin “-most cultures are suffused with gendered practices and ideologies that disadvantage women relative to men-”, πως πολυπολιτισμικότητα και φεμινισμός δεν συμβιβάζονται εύκολα έρχεται σε αντίθεση με τη θέση της Madhavi Sunde η οποία στο δικό της βιβλίο “The New Enlightenment: How Muslim Women are Bringing Religion Out of the Dark Ages.” ( Ο Νέος Διαφωτισμός: Πώς οι μουσουλμάνες γυναίκες βγάζουν την θρησκεία από τον μεσαίωνα), ισχυρίζεται πως αποτελεί μύθο «ότι το Ισλάμ δεν είναι συμβατό με τον Δυτικό τρόπο ζωής». Η Sunde επικαλείται τη διεθνή στατιστική έρευνα της Gallup World Poll5 όπου το σύνολο των ερωτηθέντων δηλώνουν πως είναι έτοιμοι να ασπαστούν τις Δυτικές αξίες διατηρώντας παράλληλα τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Το παραπάνω έυρημα ενισχύει τον ισχυρισμό της Madhavi Sunde πως δεν είναι αλήθεια η στερεότυπη εικόνα για ένα «Ισλάμ οπισθοδρομικό, αντι-μοντέρνο, αντι-δυτικό και ασυμβίβαστο με τη δημοκρατία». Με άλλα λόγια, «η θρησκεία δεν είναι η σκοτεινή σφαίρα που η Δύση αντιλαμβάνεται ότι είναι. Οι Μουσουλμάνοι επιθυμούν να εντάξουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες στο πλαίσιο της θρησκείας τους και του πολιτισμού τους · αυτή είναι η ουσία του σύγχρονου ισλαμικού Διαφωτισμού».
Κανείς εδώ δεν μπορεί να μην πει πως τόσο η Moller-Okin όσο και η Madhavi Sunde χρησιμοποιούν εξίσου φεμινιστική και προοδευτική προσέγγιση στο ζήτημα της πολυπολιτισμικότητας, χωρίς αυτό να τους βοηθάει να μην εκφέρουν εντέλει κατηγορηματικά ασυμβίβαστα μεταξύ τους πολιτικά συμπεράσματα. Η παραδοξότητα αυτή δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως ήρθε κάποια ιστορική στιγμή «χρεωκοπίας του φεμινισμού» αλλά αντίθετα πως είναι προβληματική η διατήρηση της θρησκευτικής ακεραιότητας μέσα σε ένα ασφυκτικό για τον μεταφυσικό της χαρακτήρα ιδεολογικό πλαίσιο που προσπαθεί να είναι κατά βάση κοσμικό.
Η ευρωβουλευτής Άννα Καραμάνου, με μεγάλη πείρα και έρευνα επάνω στα ζητήματα της πολυπολιτισμικότητας και των δικαιωμάτων των γυναικών, δεν φαίνεται να διατηρεί καμία αμφιβολία πως «η πραγματικότητα δείχνει ότι οι πιο χειραφετημένες γυναίκες στον κόσμο του Ισλάμ κέρδισαν δικαιώματα, όχι μέσω της θρησκείας, αλλά μέσω των αρχών της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου». Στην πράξη αυτό σημαίνει πως η εξασφάλιση της ισότητας μεταξύ των φύλων σε συνθήκες πολυπολιτισμικότητας μπορεί να επιτευχθεί μόνο διαμέσου της «ιδιωτικοποίησης της θρησκείας», δηλαδή μόνο αποκόπτοντας από την δημόσια σφαίρα το ίδιο το θρησκευτικό δικαίωμα δημόσιας εκδήλωσης που στα λόγια υποτίθεται πως προασπίζει.
Η ντρίμπλα του πλουραλισμού
Ήταν μόλις το 2011 που σύσσωμος ο προοδευτικός κόσμος θεωρούσε σκανδαλώδη την πρωτοβουλία του Γάλλου προέδρου Νικολά Σαρκοζί να απαγορεύσει με νόμο την ολόσωμη μπούργκα και το νικάμπ στους δημόσιους χώρους. Η αντίδραση αυτή δεν προκλήθηκε καθόλου από κάποιους περιθωριακούς υπερασπιστές των μειονοτήτων, αλλά έλαβε χώρα μέσα στον ίδιο τον πυρήνα της γαλλικής κοινωνίας με χαρακτηριστικές περιπτώσεις προσωπικότητες όπως ο επιχειρηματίας Ρασίντ Νεκάζ και θεσμούς όπως το γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας. Κι όμως ο νόμος αυτός πέρασε και στο Βέλγιο και στην Ελβετία, ενώ η πρόσφατη απόφαση έστω και προσωρινή των δήμων στη Γαλλία να απαγορεύσουν το μπουργκίνι στις παραλίες συνοδεύτηκε περισσότερο από αμηχανία και χαλαρή κατανόηση, καθώς στη Γαλλία όλοι εξακολουθούν να είναι μουδιασμένοι από τον αντίκτυπο των επιθέσεων στην Νίκαια. Σε καμία περίπτωση πάντως δεν προκάλεσε τις γενικευμένες αντιδράσεις που είχαμε παρακολουθήσει στην περίπτωση Σαρκοζί ·όποιες έγιναν περιορίστηκαν στην Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (LDH) και το Συλλογικό Όργανο κατά της Ισλαμοφοβίας στη Γαλλία (CCIF).
Η ποιοτική αυτή διαφορά που συνέβη μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, μετατρέποντας κάτι από κεντρικό ζήτημα σε περιθωριακό, αποτελεί σαφή ένδειξη πως η πολυπολιτισμικότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με τον εαυτό της και διανύει μια καθοριστική κρίση αυτοπροσδιορισμού. Η ισότητα όλων ανεξαιρέτως απέναντι στον νόμο και τα προνόμια έρχεται αντιμέτωπη με το δικαίωμα της ετερότητας και του αυτοπροσδιορισμού ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, θρησκείας και εθιμικών συμπεριφορών. Δεν γνωρίζουμε ασφαλώς σε ποιο ακριβώς σημείο θα οριοθετηθούν τελικά αυτά τα όρια. Αυτό όμως που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως από τη στιγμή που τέθηκε σε αμφισβήτηση το πλαίσιο των δικαιωμάτων χωρίς υποσημειώσεις και πλέον έχουμε ήδη περάσει να συζητάμε για πλουραλισμό με προϋποθέσεις αυτό που έχει υπονομευθεί είναι η ίδια η εγκυρότητα της πολυπολιτισμικότητας. Και η λύση του πλουραλισμού που προκρίνεται ως συμβιβασμός δέχεται την ετερότητα εφόσον δηλώσει πρώτα τη νομιμοφροσύνη της στις Δυτικές αξίες δεν είναι τίποτα περισσότερο από έναν υποκριτικό συμβιβασμό, μια επιστροφή του βικτωριανού κανονιστικού πλαισίου με εύσχημο τρόπο6. Αυτού του είδους ο πλουραλισμός που απαιτεί συμμόρφωση με τις Δυτικές αξίες όχι μόνο ακυρώνει το ιδανικό της πολυπολιτισμικότητας αλλά και για την ώρα βρίσκει το νομικό του πρόσκομμα στην παράγραφο 1 του άρθρου 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Όπως γράφει ο Νίκος Αλιβιζάτος7, αξιοποιώντας τις γνώσεις και την πείρα του στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου, «η τήρηση των θρησκευτικών συνηθειών θα πρέπει να γίνεται σεβαστή. Διότι, όσο και αν ορισμένες από αυτές ξενίζουν, ενοχλούν, ακόμα και σοκάρουν όσους δεν τις συμμερίζονται, οι συνήθειες αυτές ανάγονται σε ενδόμυχες αξίες των πιστών της συγκεκριμένης θρησκείας. Γι’ αυτό και –πλην εντελώς οριακών εξαιρέσεων– δεν θα πρέπει να γίνεται ανεκτός κανένας περιορισμός τους». Όμως ο ίδιος συνοδεύοντας το δικαίωμα της θρησκευτικής πρακτικής με την υποσημείωση «πλην όμως» και «θεμιτών απαγορεύσεων» υπομονεύει το πνεύμα των όλων όσα προηγουμένως έχει αναφέρει. Ποια είναι τελικά η αξία της ελευθερίας της θρησκευτικής πρακτικής αν αυτή ισχύει μόνο «πλην εντελώς ακραίων περιπτώσεων»; Αυτό που τελικά αποτελεί «εντελώς ακραία περίπτωση» γίνεται καθαρά θέμα ερμηνείας και επηρεάζεται αναμφισβήτητα εκ των επιβαλλόμενων συνθηκών, με τον ίδιο τρόπο που η συζήτηση για την μπούργκα και το νικάμπ δεν θα είχε ποτέ την ένταση που έχει εάν δεν επιδρούσε πάνω της η δράση του ISIS στην Ευρώπη.
Για να κάνει πιο συγκεκριμένο τι εννοεί «ακραίο», ο Αλιβιζάτος μάς παρουσιάζει δύο παραδείγματα: Το ένα προέρχεται από τη δικαστική απαγόρευση της χρήσης ενός «μαλακού» ναρκωτικού –του peyote– στην άσκηση παραδοσιακών (θρησκευτικών) τελετών μιας φυλής Ινδιάνων της πολιτείας του Όρεγκον· απόφαση που προκάλεσε σάλο στις Η.Π.Α. γιατί θεωρήθηκε ότι καταφέρει πλήγμα κατά της θρησκευτικής ελευθερίας. Και το δεύτερο είναι η απαγόρευση των γαλλικών δικαστηρίων σε ορθόδοξους Εβραίους να σφάζουν δημόσια βόδια με τον παραδοσιακό τελετουργικό τρόπο, ο οποίος εγγυόταν την «καθαρότητα» του κρέατος των σφαγίων. Και τα δύο παραδείγματα χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν ποιο είδος θρησκευτικών πρακτικών μπορεί να θεωρηθεί «ακραίο» αν και ο ίδιος ο Αλιβιζάτος σπεύδει να σημειώσει πως δεν θεωρεί τη χρήση peyote αρκετά ακραία ώστε να συμφωνεί ο ίδιος με την απαγόρευσή της.
Αν όμως εντέλει ο ορισμός του «ακραίου» υπόκειται σε υποκειμενική ερμηνεία που μπορεί να ποικίλει από δικαστή σε δικαστή, τότε το σίγουρο είναι πως από εδώ και πέρα κάθε θρησκευτική συμπεριφορά μπαίνει στο στόχαστρο αναλόγως εάν αντιβαίνει τον γενικό κανόνα συμπεριφοράς ή τη φιλελεύθερη ηθική της μαζικής κοινωνίας. Αυτό που περισσεύει από τις θρησκευτικές συμπεριφορές και μένει στο απυρόβλητο είναι μονάχα μια άνευρη συμπεριφορά, ένα είδος «θρησκευτικού lifestyle» στο πλαίσιο του πολυπολιτισμικού φολκλόρ.
Το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε κατάσταση στην οποία αποδομείται ήδη ο κυρίαρχος χαρακτήρας της πολυπολιτισμικότητας, αφήνοντας πίσω της τη σκιά του πλουραλισμού, γίνεται ακόμα πιο φανερό από την αμυντική θέση στην οποία έχει περιέλθει η Γερμανίδα καγκελάριος ως η πιο εξέχουσα εκπρόσωπος του μπλοκ της πολυπολιτισμικότητας. Η πρόσφατη τοποθέτηση της Άνγκελα Μέρκελ πως «ένα Ισλάμ που ασκείται με τρόπο ενάντιο στο γερμανικό σύνταγμα δεν έχει θέση στη Γερμανία» ανοίγει σαφώς τον δρόμο για επιπλέον δημιουργικές ερμηνείες και κυρίως την απέλαση κάθε μετανάστη που δεν συμμερίζεται τις θεμελιώδεις αποφάσεις του ΟΗΕ για πλήρη ισότητα ανδρών και γυναικών. Επιπλέον, δείχνει την από εδώ και πέρα γενική στάση θα κρατήσει η Ευρώπη σε εκείνο το Ισλάμ ή οποιαδήποτε άλλη μεταφυσική που αντιβαίνει στην ιδεολογική επικυριαρχία του Δυτικού κόσμου. Η θεωρία των «ανοιχτών κοινωνιών» έχει πληγεί ανεπανόρθωτα.
Πολυπολιτισμικότητα χωρίς κουλτούρα
Ο «νέος Διαφωτισμός» ως λύση της Madhavi Sunde δεν είναι τίποτα άλλο από την τοποθέτηση κάθε μεταφυσικής λατρείας στο πλυντήριο του μεταμοντέρνου πλουραλισμού προκειμένου να βγει αποκαθαρμένη από τον απολυτό θεολογικό χαρακτήρα που τη διατηρεί διακριτή από τον υπόλοιπο κόσμο. Σε αυτό το σημείο η καθηγήτρια πολιτικής θεωρίας του φύλου Anne Phillips είναι πολύ πιο τολμηρή από την Sunde και προτείνει μια νέα ρηξικέλευθη έννοια της πολυπολιτισμικότητας. Στο βιβλίο της “Multiculturalism without Culture” (Πολυπολιτισμικότητα χωρίς κουλτούρα8 ) δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας όταν διακηρύττει: “The rights that matter in developing a case for multiculturalism are those of individuals, not groups9” («Τα δικαιώματα που έχουν σημασία κατά την υπεράσπιση της πολυπολιτισμικότητας είναι εκείνα των ατόμων, όχι των ομάδων»).
Είναι τα δικαιώματα των ομάδων λοιπόν που πρέπει να τεθούν στο περιθώριο προκειμένου στo πλαίσιο μιας «ορθής» προσέγγισης της πολυπολιτισμικότητας να αναπτυχθούν τα δικαιώματα των ατόμων τα οποία «είναι θεμελιωμένα στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη και όχι των παραδόσεων και των πολυπολιτισμικών ομάδων». Και καταλήγει «None of what I have argued implies that cultures have rights—to respect, funding, or survival—only that individuals do». Οι κουλτούρες ως «αμετάβλητα και αυταρχικά» ριζώματα στον χρόνο βρίσκονται στον αντίποδα του πολιτισμού, ο οποίος ως άθροισμα ( -και όχι σύνολο- ) ισοδύναμων και τυχαία συνδεόμενων μεταξύ τους ατόμων είναι κατά βάση μια ρευστή και μεταβαλλόμενη συνθήκη10.
Από αυτήν τη διαπίστωση η Phillips συμπεραίνει πως οι κουλτούρες είναι «καταπιεστικές» και προτείνει τη θαρραλέα αντιμετώπισή τους: «Ήρθε η ώρα να επεξεργαστούμε μια εκδοχή πολυπολιτισμικότητας απαλλαγμένη από τις πραγμοποιημένες έννοιες της κουλτούρας, που θα επεμβαίνει περισσότερο θαρραλέα στα πολιτιστικά στερεότυπα, και θα αρνείται να υποτάξει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των γυναικών στις δήθεν παραδόσεις της κουλτούρας τους». Μόνο ένας εκμοντερνισμός του Ισλάμ λοιπόν, αντίστοιχος με την προτεσταντική εκδοχή «ιδιωτικοποίησης της θρησκείας», μπορεί να συφμωνεί με τη σύγχρονη μαζική κοινωνία.
Μόνο έτσι θα διαμορφωθεί εκείνη η «εκδοχή της πολυπολιτισμικότητας» που προκρίνει η Phillips απαλλαγμένη από τις «δήθεν» παραδόσεις της. Δηλαδή μόνο έτσι θα επιβληθεί η αδιαμφισβήτητη ανωτερότητα της φιλελεύθερης αγοράς επί των πολιτισμικών ετεροτήτων και θα εξασφαλιστεί έτσι η μετατροπή των πάντων σε εμπορεύματα και όλων σε καταναλωτές10. Προκρίνοντας αυτήν τη λύση η Phillips υιοθετεί το επιχείρημα της Susan Okin πως το «Ισλάμ αποτελεί πρόβλημα για τις γυναίκες». Μόνο εάν «διαφωτιστεί» το Ισλάμ, τότε σαφώς κατά τον ισχυρισμό της Sunde το πρόβλημα θα λυθεί.
Στο ίδιο μήκος κυμαίνεται και η «υποστασιοποιημένη» λύση του «πλουραλισμού» που προκρίνουν η Άννα Καραμάνου και Σώτη Τριανταφύλλου· η τελευταία μάλιστα επαναφέρει από το παράθυρο τη Βικτωριανή αντίληψη για τη σχέση μεταξύ του Δυτικού πολιτισμού και του κόσμου, και αναπόφευκτα μας παραπέμπει στην κριτική του John Grey11 στην αξίωση των Δυτικών να κυριαρχήσουν οικουμενικά επιβάλλοντας ως απόλυτο το ιδεολογικό μοντέλο «Ένας Κόσμος – Μία Ιδεολογία – Μια Οικονομία»·, αυτό το μότο θυμίζει περισσότερο το ρωμαϊκό imperium του πολυθεϊστικού συγκρητισμού κάτω από το άγρυπνο μάτι του θεϊκού Αυτοκράτορα παρά την «κοινωνία πλουραλισμού και ισότιμης συνύπαρξης διαφορετικών κουλτούρων και θρησκειών» που υποτίθεται πως πρεσβεύει η πολυπολιτισμικότητα.
Σε κάθε περίπτωση, αν οι ανεπίλυτες αντιφάσεις της πολυπολιτισμικότητας αντιμετωπιστούν με στρατηγικές τύπου «νέου Διαφωτισμού», «πολυπολιτισμικότητας χωρίς κουλτούρες» και «πλουραλισμού» αυτό που σηματοδοτείται είναι πως από τη θεωρία των «ανοιχτών κοινωνιών» περνάμε πλέον κατηγορηματικά στις «κοινωνίες των προϋποθέσεων». Μολονότι πρέπει να είμαστε ειλικρινείς και να παραδεχτούμε πως παρεκτός από το πεδίο των διακηρύξεων όχι μόνο ποτέ δεν τις αποχαιρετήσαμε αλλά και ποτέ δεν διανοηθήκαμε για αυτό.
Το ερώτημα λοιπόν είναι αν μπορεί να υπάρξει κάτι που να αντιστοιχεί πραγματικά σε ένα είδος «ανοιχτής κοινωνίας». Αν η υιοθέτηση της θρησκευτικής ανεκτικότητας για τη διατήρηση της πολυπολιτισμικότητας προϋποθέτει τη βαλσαμοποίηση των θρησκευτικών συμπεριφορών, τότε ίσως ο μοναδικός τρόπος για τη πλήρη και ανόθευτη διατήρηση των Θρησκειών να είναι ο ολόσχερής και ειλικρινής εξοβελισμός τους από τον Δυτικό κόσμο.
Γεωργιλάς Αθανάσιος
1.Προτείνουμε η παρούσα ανάλυση να διαβαστεί ως συνέχεια του κειμένου για την laïcité «Προς υπεράσπιση της κοσμικότητας» των Μιχάλη Θεοδοσιάδη και Σοφία Ζήση καθώς συνομιλεί με τη θέση ότι «οι θρησκευτικές μειονότητες έχουν την υποχρέωση να εγκαταλείψουν μέρος της ταυτότητάς τους» ως αντάλλαγμα για «να ασκούν μια ορισμένη πίστη που να αποτελεί μια προσωπική (αλλά, φυσικά, αδιαμφισβήτητη) υπόθεση».
2. Για παράδειγμα οι Άγγλοι υποστηρικτές του Briemain που κρατούσαν πλακάτ που έγραφαν «I am European, not British».
3.Το “Is Multiculturalism Bad for Women?” της Susan Moller Okin,1997, το “The New Enlightenment: “How Muslim Women are Bringing Religion Out of the Dark Ages.” της Madhavi Sunde, 2006 αλλά και το “Multiculturalism without Culture” της Anne Phillips,2007 είναι ανέκδοτα στα ελληνικά.
4.Στην περίπτωση της Γαλλίας, το δικαίωμα στην πολυγαμία συνιστούσε μειονοτικό δικαίωμα, μη διαθέσιμο στον υπόλοιπο πληθυσμό. Υπολογίζεται ότι 150.000-400.000 πολυγαμικές οικογένειες ζουν στη Γαλλία, παρά το γεγονός ότι η πολυγαμία έχει απαγορευτεί από το 1993. Καραμάνου Άννα, συλλογικός τόμος / «Διαπολιτισμικότητα και Θρησκεία στην Ευρώπη, μετά την επικύρωση της Συνθήκης της Λισαβόνας, εκδόσεις Ίνδικτος.
5.Τα ευρήματα της δημοσκόπησης αυτής δημοσιεύονται σε ένα βιβλίο με τίτλο «Ποιος μιλάει για το Ισλάμ: Τι πραγματικά σκέπτονται ένα δισεκατομμύριο μουσουλμάνοι.” Το βιβλίο, γραμμένο από τη Dalia Mogahed και τον John L. Esposito συμπυκνώνει έξι χρόνια έρευνας και πάνω από 50.000 συνεντεύξεις που «επιστημονικά» αντιπροσωπεύουν το τι «σκέπτονται πραγματικά» 1,3 δισεκατομμύρια μουσουλμάνοι σε 35 έθνη, τα οποία είτε είναι κατά κύριο λόγο μουσουλμανικά ή έχουν σημαντικούς μουσουλμανικούς πληθυσμούς.
6.ΣώτηΤριανταφύλου«Πλουραλισμός, πολυπολιτισμικότητα, ενσωμάτωση, αφομοίωση»,2015, εκδ. Πατάκη.
7.Νίκος Αλιβιζάτος «Πολιτισμική ετερότητα και ανθρώπινα δικαιώματα» 2011, συλλογικός τόμος εκδ. Μεταίχμιο.
8.Multiculturalism without Culture /Anne Phillips, 2007.
9.Ολόκληρη η παράγραφος της Phillips: “Η πολυπολιτισμικότητα που θα υπερασπιστώ σε αυτό το βιβλίο θεμελιώνεται στα δικαιώματα των ατόμων και όχι στα δικαιώματα των ομάδων. Κανένα από τα επιχειρήματα που αναπτύσσω δεν συνεπάγεται ότι οι κουλτούρες έχουν δικαιώματα –στον σεβασμό, τη χρηματοδότηση ή την επιβίωση– μόνο τα άτομα έχουν δικαιώματα. Δεν θεωρώ τις κουλτούρες καθολικούς τρόπους ζωής που μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σύμφωνα με τις βασικές πεποιθήσεις ή παραδόσεις τους· συγχρόνως, δεν θεωρώ την πολυπολιτισμικότητα έναν τρόπο κατανομής δύναμης και εξουσίας μεταξύ διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων”.
“Η βιβλιογραφία σχετικά με την πολυπολιτισμικότητα έχει βραχυκυκλωθεί λόγω μιας υπερβολικά ολιστικής αντίληψης της κουλτούρας, η οποία εν μέρει αντανακλά το γεγονός ότι το αφετηριακό της σημείο ήταν μια βιβλιογραφία σχετικά τα δικαιώματα των μειονοτήτων και των ιθαγενών πληθυσμών. Αυτό το γεγονός προήγαγε την ιδέα ότι το διακύβευμα αφορά μια διαπραγμάτευση ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες διακριτές κουλτούρες, εκ των οποίων η καθεμία λειτουργεί ως ένα αυτοαναπαραγόμενο όλον”.
10.Παναγιώτης Κονδύλης «Παρακμή του αστικού πολιτισμού. Από την μοντέρνα στην μεταμοντέρνα εποχή και από το Φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία»/2007 εκδ. Θεμέλιο.
11. John Grey «Μαύρη λειτουργία. Η αποκαλυπτική θρησκεία και ο θάνατος της ουτοπίας»/2009, εκδ. Οκτώ.
http://www.respublica.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου