Όταν ο 007 λαχανιάζει...

Ένα απ τα πράγματα που μας έμαθε η (οδυνηρή) μετάβαση από τα Φιλαράκια στο Sex and the City και απο εκεί στο Νοικοκυρές σε Απόγνωση και το Mad Men είναι πως η ποπ κουλτούρα μπορεί να μας πει περισσότερα για τον καπιταλισμό απ ο,τι οι οικονομικές σελίδες των περισσότερων εφημερίδων

Της Ντίνας Τζουβάλα

                                                                  - Πού πάμε;

                                                                 - Στο παρελθόν.

                                                                 

 James Bond,  Skyfall.

Ένα απ τα πράγματα που μας έμαθε η (οδυνηρή) μετάβαση από τα Φιλαράκια στο Sex and the City και απο εκεί στο Νοικοκυρές σε Απόγνωση και το Mad Men είναι πως η ποπ κουλτούρα μπορεί να μας πει περισσότερα για τον καπιταλισμό απ ο,τι οι οικονομικές σελίδες των περισσότερων εφημερίδων. 

Έτσι, ο  Τζέιμς Μποντ του 2012 δεν είναι σαν τους άλλους. Σχεδόν πεθαίνει στο πρώτο 10λεπτο της ταινίας, και μάλιστα από λάθος μιας πράκτορα της ΜΙ6,  αδυνατεί να περάσει τις επίσημες εξετάσεις για να επανέλθει στην ενεργό δράση, αστοχεί ακόμα και σε μια αρκετά εύκολη βολή... Στο τέλος τα καταφέρνει βέβαια (όχι χωρίς κάποιες σημαντικές απώλειες), αλλά  μερικές φορές φαίνεται εντελώς εκτός φόρμας. 

Το πιο εντυπωσιακό είναι πως ο «κακός» της ταινίας δεν έχει βαριά ρώσικη προφορά. Δεν είναι καν ασιάτης. Είναι ένας πρώην insider που προδωμένος και φρικτά παραμορφωμένος (μόνο ο 007 μπορεί να είναι όμορφος), περνά στην άλλη πλευρά. Μια πλευρά που, όπως λέει και η Τζούντι Ντένς, είναι ρευστή και πανταχού παρούσα. Ο εχθρός δεν είναι πια εξωτερικός πχ ένα άλλο έθνος. Είναι εσωτερικός με ο,τι αυτό συνεπάγεται. Ο καθένας είναι ύποπτος, όλοι μας είμαστε δυνητικά ένοχοι σε μια κοινωνία που το ζήτημα  πλέον δεν είναι η ελευθερία (τότε ο «κακός» είχε με πολύ μεγάλη συνέπεια ρώσικη προφορά) ή η Αυτοκρατορία, αλλά απλά η ασφάλεια. Στο δε στρατόπεδο των «καλών», τα πράγματα έχουν ζορίσει τόσο που μέχρι και ένας βαρετός τεχνοκράτης της ΜΙ6 αποδεικνύεται «μια κάποια λύσις». 

Ο Σαμ Μέντεζ σκηνοθετεί με ευφυϊα και ταλέντο τον Τζέιμς Μποντ της κρίσης του καπιταλισμού. Ο «αδειοδοτημένος να σκοτώνει» έχει χάσει μεγάλο μέρος του μεγαλείου του, και το κυριότερο, δεν υπάρχει καμία υπόσχεση οτι θα το ανακτήσει. Με κάποια χρόνια καθυστέρηση, αλλά με αδιαμφισβήτητη επικαιρότητα, το σινεμά αποκτά τον Τζέιμς Μποντ του θατσερικού ΤΙΝΑ (there is no alternative). Στο Skyfall δεν υπάρχει τίποτα έξω απ΄ το «σύστημα». Ο «κακός» προήλθε από ένα «λάθος» του συστήματος και τώρα το ίδιο το σύστημα θα αυτο-ρυθμιστεί, πετώντας έξω τον ζηλωτή που πίστεψε τόσο πολύ στις αρετές του  με αποτέλεσμα να καταλήξει «άπιστος» όταν οι προσδοκίες του διαψεύστηκαν. 

Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω (και) απ τον 007: η Lehman Brothers. Κανείς δεν τολμά πια να εγγυηθεί οτι η ιστορία έχει τελειώσει, κανείς δεν ισχυρίζεται πως η οικονομία της αγοράς θα φέρει καθολική ευημερία. Μέχρι και το ΔΝΤ παραδέχεται οτι «έκανε λάθος εκτιμήσεις» για την ελληνική οικονομία. Παρόλα αυτά , κανείς δεν είναι έτοιμος να υποσχεθεί οτι αυτή η κατάσταση θα λάβει τέλος. Και εδώ βρίσκεται το φάντασμα που πλανιέται πάνω απ τα δικά μας κεφάλια: οι ήττες. Η ΜΙ6 του Skyfall νικά όχι γιατί είναι παντοδύναμη και αλάνθαστη, αλλά γιατί δεν υπάρχει αντίπαλο δέος. Είναι η «αδύναμη κυβέρνηση που δεν πέφτει, αν δεν την ρίξουν» (για να θυμηθούμε και τον Λένιν).  Ενάντια σε όσα μας υποσχόταν ένας κάποιος μαρξισμός οι «αντιφάσεις του συστήματος» δεν είναι ικανές να το γκρεμίσουν. Αυτό είναι το μανιφέστο του Skyfall: παρόλες τις αδυναμίες μας, θα συνεχίσουμε να αναπαραγόμαστε σε ένα δυστοπικό παρόν. Ένα παρόν που χρησιμοποιεί το παρεθλόν, αλλά δεν διστάζει να το τινάξει στον αέρα, ένα παρόν που δεν υπόσχεται τίποτα για το μέλλον. 

Κάπου στα μέσα της ταινίας υπάρχει μια εξαιρετικά δυσοίωνη προφητεία , ειδικά για όσους βορειοευρωπαίους πείστηκαν απ την προπαγάνδα των δικών τους ΜΜΕ οτι για την κρίση χρέους της ευρωζώνης φταίνε οι τεμπέληδες του Νότου. Ο «κακός» της ταινίας μας ζει σε ένα εγκαταλελειμένο νησί στην μέση του πουθενά, γεμάτο με τα χαλάσματα μιας πόλης που εκκενώθηκε βιαστικά. Σε μια αποστροφή του λόγου του, λοιπόν, λέει στον  Τζέιμς Μποντ μια αλήθεια που μόνο ένας «κακός» θα μπορούσε να πει [1] : κι εσύ ζεις μεσα στα συντρίμια. Απλά δεν το ξέρεις. Ακόμα. 

ΥΓ. Προς ανακούφιση όλων μας ο 007 τα πάει ακόμα εξαιρετικά καλά με τις γυναίκες. Αν υπάρξει κάποια «εμπλοκή» και σ΄ αυτό το ζήτημα, καλά θα κάνουμε όλοι μας να αναζητήσουμε το κοντινότερο πυρηνικό καταφύγιο. 

ΥΓ2. Επειδή η τέχνη έχει και μια σχετική αυτονομία, να πούμε οτι ο Σαμ Μέντεζ έχει εξελιχθεί σε σκηνοθετική ευφυϊα, χωρίς καμία υπερβολή. 

Σημείωση

[1] Για την σχέση αλήθειας και σατανικών χαρακτήρων της ποπ κουλτούρας, βλ S. Zizek “What does the Joker want?” στο Living in the end times

REDNotebook