http://politikikrisi.blogspot.gr
Πιο συγκεκριμένα ο ιστορικός Ρίτσαρντ Λι αναφέρει: "Πριν από την άνοδο του κράτους και την εδραίωση της κοινωνικής ανισότητας, οι άνθρωποι ζούσαν επί χιλιετίες σε μικρές κοινωνικές ομάδες συγγενών, με τους κεντρικούς θεσμούς της οικονομικής ζωής να περιλαμβάνουν τη συλλογική ή κοινή ιδιοκτησία της γης και των φυσικών πόρων, τη γενικευμένη αμοιβαιότητα στη διανομή της τροφής και μια σχετική ισονομία."*.
Οι καταβολές του είδους μας ανάγονται σε ένα είδος πιθήκου που ζούσε πριν από κάπου 4 με 5.000.000 χρόνια σε μέρη της Αφρικής. Για κάποιον άγνωστο λόγο μέλη αυτού του
είδους έπαψαν να ζουν στα δέντρα και άρχισαν να περπατούν όρθια. Μπόρεσαν να επιβιώσουν στη νέα τους κατάσταση συνεργαζόμενοι μεταξύ τους περισσότερο απ' ό,τι άλλα είδη θηλαστικών, εργαζόμενοι από κοινού για να φτιάξουν υποτυπώδη εργαλεία για να ξεριζώνουν ρίζες, να φτάνουν τους καρπούς που ήταν ψηλά, να πιάνουν σκουλήκια κι έντομα, να σκοτώνουν μικρά ζώα και να διώχνουν τα αγρίμια. Επομένως η συνεργασία ήταν το στοιχείο που χαρακτήριζε τη ζωή τους κι όχι ο ανταγωνισμό. Όσοι δεν μπόρεσαν να υιοθετήσουν αυτές τις νέες μορφές συνεργασίας και τα νέα πρότυπα ψυχικής συμπεριφοράς που τις συνόδευαν, εξαλείφονταν.
Σε αυτό το πλαίσιο, και με το πέρασμα του χρόνου εμφανίστηκε ένα εξελιγμένο είδος θηλαστικού, το οποίο δεν είχε τα άκρως εξειδικευμένα γνωρίσματα που επιτρέπουν σε άλλα θηλαστικά να επιβιώνουν (μεγάλα δόντια ή νύχια, πυκνή γούνα, μακριά και δυνατά πόδια), αλλά "ακραία ευελιξία" απέναντι στον κόσμο που τους περιέβαλλε. Μπορούσαν να χρησιμοποιούν τα χέρια τους για να κρατάνε και να πλάθουν αντικείμενα, να χρησιμοποιούν τις φωνές τους για να επικοινωνούν μεταξύ τους, να ερευνούν, να μελετούν και να κάνουν γενικεύσεις για τον κόσμο γύρω τους. Μπορούσαν τέλος, μέσα από τη μακροχρόνια ανατροφή των παιδιών τους να περνούν σε άλλους ανθρώπους τις δεξιότητες και τις γνώσεις τους. Όλα αυτά απαιτούσαν την ανάπτυξη μεγάλου εγκεφάλου και την ικανότητα και επιθυμία για κοινωνικοποίηση. Οδήγησαν επίσης στην ανάπτυξη μέσων επικοινωνίας, δηλαδή γλώσσας, που διέφεραν ποιοτικά από εκείνα των άλλων ζώων, με συνέπεια να συλλαμβάνουν εννοιολογικά ζητήματα που δεν ήταν παρόντα με άμεσο τρόπο. Απέκτησαν δηλαδή συνείδηση του κόσμου γύρω τους και του εαυτού τους εντός αυτού του κόσμου. Η εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου, πιθανότατα στην Αφρική πριν από 150.000 περίπου χρόνια ήταν η αποκορύφωση αυτής της διαδικασίας. Σταδιακά οι διάφορες ομάδες ανθρώπων εξαπλώθηκαν σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, και όντας απομονωμένες μεταξύ τους ανέπτυξαν διαφορετικές γλώσσες, διαφορετική κοινωνική οργάνωση και διαφορετικό υλικό πολιτισμό.
Ορισμένα ήσσονα κληρονομικά χαρακτηριστικά έγιναν εντονότερα σε ορισμένες ομάδες (χρώμα ματιών, πυκνότητα τριχών, χρωστική του δέρματος κλπ). Ωστόσο η γενετική κληρονομιά των διαφόρων ομάδων παρέμενε εξαιρετικά παρόμοια. Μέχρι πριν από 10.000 χρόνια οι διάφορες κοινωνίες είχαν ορισμένα κοινά θεμελιακά γνωρίσματα, γεγονός που οφείλεται στο οτι αποκτούσαν την τροφή, την κατοικία και τα ρούχα τους σχεδόν με τον ίδιο τρόπο (τροφοσυλλεκτικό και κυνηγετικό στάδιο).
Σε αυτές τις κοινωνίες δεν υπήρχαν κυβερνήτες, αφεντικά και ταξικές διαιρέσεις. Όπως έγραψε ο Τέρνμπουλ για τους Πυγμαίους Μπούτι του Κονγκό: "Δεν υπήρχαν αρχηγοί, ούτε επίση συμβούλια. Σε κάθε τομέα της καθημερινής ζωής μπορεί να υπ΄γρχαν ένας ή δύο άνδρες ή γυναίκες που ήταν πιο διακεκριμμένοι από άλλους αλλά συνήθως για κοινωφελείς πρακτικούς σκοπούς. Η διατήρηση του νόμου ήταν υπόθεση συνεργασίας".
Η Έρνεστιν Φριντλ αναφέρει: "Άνδρες και γυναίκες είναι εξίσου ελεύθεροι να αποφασίζουν πώς θα περάσουν τη μέρα τους: αν θα πάνε για κυνήγι ή για συλλογή καρπών και με ποιούς." Ενώ η Έλενορ Λίκοκ τονίζει πως: "δεν υπήρχε ατομική ιδιοκτησία της γης, ούτε η εξειδίκευση της εργασίας πέρα από εκείνη των δύο φύλων. (...)Οι άνθρωποι αποφάσιζαν για τις δραστηριότητες για τις οποίες ήταν υπεύθυνοι."
Τη συμπεριφορά των ανθρώπων χαρακτήριζε περισσότερο η γενναιοδωρία παρά ο εγωισμός: ο καθένας πρόσφερε τρόφιμα που είχε αποκτήσει σε άλλα μέλη της ομάδας, προτού τα καταναλώσει ο ίδιος. Ο Λι σχολιάζει: "Η τροφή δεν καταναλώνεται ποτέ απο μια οικογένεια αλλά τη μοιράζονται πάντα μεταξύ τους τα μέλη της ομάδας. (...) Αυτή η αρχή της γενικευμένης αμοιβαιότητας παρατηρήθηκε στους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες σε όλες σχεδόν τις ηπείρους και σε κάθε είδους περιβάλλον". Ενώ αναφέρει περαιτέρω ότι η ομάδα που μελέτησε, οι Βουσμάνοι της Καλαχάρι "είναι λαός με απόλυτη ισότητα, που ανέπτυξε μια σειρά απο σημαντικές πολιτισμικές πρακτικές για να διατηρήσει αυτή την ισότητα, επικρίνοντας και υποτιμώντας τους υπερόπτες και τους καυχισιάριδες και βοηθώντας τους άτυχους να επανέλθουν στο παιχνίδι".
Οι πολεμικού τύπου συγκρούσεις ήταν ελάχιστες. Ο Φριντλ σημειώνει: "Οι διαμάχες για εδάφη ανάμεσα σε γειτονικές τροφοσυλλεκτικές ομάδες δεν είναι άγνωστες (...) Όμως η ενέργεια που αφιερώνουν συνολικά οι άνθρωποι στην εκπαίδευση για μάχες είναι περιορισμένη, όπως και ο χρόνος που δαπανάται για πολεμικές επιδρομές μεταξύ κυνηγών-τροφοσυλλεκτών (...) Οι συγκρούσεις στο εσωτερικό των ομάδων λύνονται συνήθως με την αποχώρηση της μιας πλευράς που εμπλέκεται στη σύγκρουση.
Σχεδόν πάντα υπήρχε καταμερισμός εργασίας ανάμεσα στα δύο φύλα, με τους άνδρες να ασχολούνται κυρίως με το κυνήγι και τις γυναίκες με τη συλλογή τροφίμων. Αυτό συνέβαινε επειδή αν μια έγγυος ή μια γυναίκα που θήλαζε συμμετείχε στο κυνήγι, θα εξέθετε το έμβρυο ή το νεογνό σε κινδύνους απειλώντας έτσι την αναπαραγωγή της ομάδας.
Τέλος δεν μπορούσε να υπάρχει η σημερινή έμμονη ιδέα της ατομικής ιδιοκτησίας, την οποία σήμερα θεωρούμε δεδομένη. Η κάθε ομάδα περιοριζόταν στην καθημερινή εύρεση των απαραίτητων τροφίμων στην περιοχή του καταυλισμού της. Εντός αυτής της περιοχής τα μέλη μετακινούνταν συνέχεια προς εύρεση τροφίμων ή καταδιώκοντας ζώα, ενώ η ομάδα ήταν στο σύνολό της υποχρεωμένη να μετακινείται κάθε φορά που οι προμήθειες τροφής στην περιοχή εξαντλούνταν. Αυτή η συνεχής μετακίνηση απέκλειε τη δυνατότητα συσσώρευσης πλούτου αφού τα πάντα έπρεπε να μεταφέρονται εύκολα.
Στόχος της αναφοράς σε όλα αυτά δεν είναι η απλή αναπόληση εκείνου του τρόπου ζωής ή η εξιδανίκευση εκείνων των κοινωνιών, παρά να συμπεράνουμε πως φαινόμενα όπως η ατομική ιδιοκτησία, η ανισότητα, η εκμετάλλευση κι ο άκρατος ατομισμός δεν υπήρχαν κάποτε, πάθη όπως η απληστία και η πλεονεξία δεν βασίλευαν τον κόσμο και δομές όπως οι αγορές ή τα κράτη ήταν άγνωστα. Επομένως καλό είναι να αναρωτηθούμε μήπως τα πράγματα αλλάζουν τελικά πολύ περισσότερο απ' όσο νομίζουμε;
*Όχι κοινωνική ανισότητα, κοινή ιδιοκτησία γης και φυσικών πόρων, αλληλεγγύη: όλα αυτά μυρίζουν ...κομμουνισμό. Και πράγματι ο Λι επανέρχεται στον όρο "πρωτόγονο κομμουνισμό" που ο Ένγκελς χρησιμοποίησε για να περιγράψει αυτήν την κατάσταση πραγμάτων.
"Στο κατώφλι του 21ου αιώνα, ο κόσμος μας είναι ένας κόσμος απληστίας, κατάφωρων ανισοτήτων ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς, ρατσιστικών και σοβινιστικών προκαταλήψεων, βάρβαρων πρακτικών και φριχτών πολέμων. Είναι πολύ εύκολο να πιστέψουμε πως τα πράγματα ήταν πάντα έτσι και πως, επομένως, δεν μπορούν να είναι διαφορετικά. Αναρίθμητοι συγγραφείς, φιλόσοφοι, πολιτικοί, κοινωνιολόγοι, δημοσιογράφοι και ψυχολόγοι διαδίδουν αυτό το μήνυμα. Παρουσιάζουν την ιεραρχεία, την υποταγή, την απληστία και την κτηνωδία ως "φυσικά" γνωρίσματα της ανθρώπινης συμπεριφοράς.(...) Εντούτοις όλα αυτά δεν επιβεβαιώνονται από τα όσα ξέρουμε για την ιστορία των προγόνων μας αναρίθμητε γενιές πριν από την καταγραμμένη Ιστορία."Το παραπάνω απόσπασμα αποτελεί μέρος της εισαγωγής του Κρις Χάρμαν σε ένα κεφάλαιο που αποτελεί μια φιλόδοξη προσπάθεια να αποδείξει επιστημονικά (με ιστορικά στοιχεία, αρχαιολογικά ευρήματα και ανθρωπολογικές μελέτες) πως ο άνθρωπος δεν είναι από τη φύση του όπως είναι σήμερα και πως η συμπεριφορά του αλλάζει. Αλλάζει γιατί αλλάζουν και οι κοινωνικές συνθήκες που τον πλαισιώνουν. Το ανθρώπινο είδος (ο σύγχρονος άνθρωπος ή homo sapiens) υπάρχει εδώ και πάνω από 100.000 χρόνια. Κατά το 95% αυτού του χρονικού διαστήματος το είδος μας δεν χαρακτηριζόταν από τις μορφές εκείνης της συμπεριφοράς που αποδίδουμε σήμερα τόσο εύκολα στην ανθρώπινη φύση.
Πιο συγκεκριμένα ο ιστορικός Ρίτσαρντ Λι αναφέρει: "Πριν από την άνοδο του κράτους και την εδραίωση της κοινωνικής ανισότητας, οι άνθρωποι ζούσαν επί χιλιετίες σε μικρές κοινωνικές ομάδες συγγενών, με τους κεντρικούς θεσμούς της οικονομικής ζωής να περιλαμβάνουν τη συλλογική ή κοινή ιδιοκτησία της γης και των φυσικών πόρων, τη γενικευμένη αμοιβαιότητα στη διανομή της τροφής και μια σχετική ισονομία."*.
Οι καταβολές του είδους μας ανάγονται σε ένα είδος πιθήκου που ζούσε πριν από κάπου 4 με 5.000.000 χρόνια σε μέρη της Αφρικής. Για κάποιον άγνωστο λόγο μέλη αυτού του
είδους έπαψαν να ζουν στα δέντρα και άρχισαν να περπατούν όρθια. Μπόρεσαν να επιβιώσουν στη νέα τους κατάσταση συνεργαζόμενοι μεταξύ τους περισσότερο απ' ό,τι άλλα είδη θηλαστικών, εργαζόμενοι από κοινού για να φτιάξουν υποτυπώδη εργαλεία για να ξεριζώνουν ρίζες, να φτάνουν τους καρπούς που ήταν ψηλά, να πιάνουν σκουλήκια κι έντομα, να σκοτώνουν μικρά ζώα και να διώχνουν τα αγρίμια. Επομένως η συνεργασία ήταν το στοιχείο που χαρακτήριζε τη ζωή τους κι όχι ο ανταγωνισμό. Όσοι δεν μπόρεσαν να υιοθετήσουν αυτές τις νέες μορφές συνεργασίας και τα νέα πρότυπα ψυχικής συμπεριφοράς που τις συνόδευαν, εξαλείφονταν.
Σε αυτό το πλαίσιο, και με το πέρασμα του χρόνου εμφανίστηκε ένα εξελιγμένο είδος θηλαστικού, το οποίο δεν είχε τα άκρως εξειδικευμένα γνωρίσματα που επιτρέπουν σε άλλα θηλαστικά να επιβιώνουν (μεγάλα δόντια ή νύχια, πυκνή γούνα, μακριά και δυνατά πόδια), αλλά "ακραία ευελιξία" απέναντι στον κόσμο που τους περιέβαλλε. Μπορούσαν να χρησιμοποιούν τα χέρια τους για να κρατάνε και να πλάθουν αντικείμενα, να χρησιμοποιούν τις φωνές τους για να επικοινωνούν μεταξύ τους, να ερευνούν, να μελετούν και να κάνουν γενικεύσεις για τον κόσμο γύρω τους. Μπορούσαν τέλος, μέσα από τη μακροχρόνια ανατροφή των παιδιών τους να περνούν σε άλλους ανθρώπους τις δεξιότητες και τις γνώσεις τους. Όλα αυτά απαιτούσαν την ανάπτυξη μεγάλου εγκεφάλου και την ικανότητα και επιθυμία για κοινωνικοποίηση. Οδήγησαν επίσης στην ανάπτυξη μέσων επικοινωνίας, δηλαδή γλώσσας, που διέφεραν ποιοτικά από εκείνα των άλλων ζώων, με συνέπεια να συλλαμβάνουν εννοιολογικά ζητήματα που δεν ήταν παρόντα με άμεσο τρόπο. Απέκτησαν δηλαδή συνείδηση του κόσμου γύρω τους και του εαυτού τους εντός αυτού του κόσμου. Η εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου, πιθανότατα στην Αφρική πριν από 150.000 περίπου χρόνια ήταν η αποκορύφωση αυτής της διαδικασίας. Σταδιακά οι διάφορες ομάδες ανθρώπων εξαπλώθηκαν σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, και όντας απομονωμένες μεταξύ τους ανέπτυξαν διαφορετικές γλώσσες, διαφορετική κοινωνική οργάνωση και διαφορετικό υλικό πολιτισμό.
Ορισμένα ήσσονα κληρονομικά χαρακτηριστικά έγιναν εντονότερα σε ορισμένες ομάδες (χρώμα ματιών, πυκνότητα τριχών, χρωστική του δέρματος κλπ). Ωστόσο η γενετική κληρονομιά των διαφόρων ομάδων παρέμενε εξαιρετικά παρόμοια. Μέχρι πριν από 10.000 χρόνια οι διάφορες κοινωνίες είχαν ορισμένα κοινά θεμελιακά γνωρίσματα, γεγονός που οφείλεται στο οτι αποκτούσαν την τροφή, την κατοικία και τα ρούχα τους σχεδόν με τον ίδιο τρόπο (τροφοσυλλεκτικό και κυνηγετικό στάδιο).
Σε αυτές τις κοινωνίες δεν υπήρχαν κυβερνήτες, αφεντικά και ταξικές διαιρέσεις. Όπως έγραψε ο Τέρνμπουλ για τους Πυγμαίους Μπούτι του Κονγκό: "Δεν υπήρχαν αρχηγοί, ούτε επίση συμβούλια. Σε κάθε τομέα της καθημερινής ζωής μπορεί να υπ΄γρχαν ένας ή δύο άνδρες ή γυναίκες που ήταν πιο διακεκριμμένοι από άλλους αλλά συνήθως για κοινωφελείς πρακτικούς σκοπούς. Η διατήρηση του νόμου ήταν υπόθεση συνεργασίας".
Η Έρνεστιν Φριντλ αναφέρει: "Άνδρες και γυναίκες είναι εξίσου ελεύθεροι να αποφασίζουν πώς θα περάσουν τη μέρα τους: αν θα πάνε για κυνήγι ή για συλλογή καρπών και με ποιούς." Ενώ η Έλενορ Λίκοκ τονίζει πως: "δεν υπήρχε ατομική ιδιοκτησία της γης, ούτε η εξειδίκευση της εργασίας πέρα από εκείνη των δύο φύλων. (...)Οι άνθρωποι αποφάσιζαν για τις δραστηριότητες για τις οποίες ήταν υπεύθυνοι."
Τη συμπεριφορά των ανθρώπων χαρακτήριζε περισσότερο η γενναιοδωρία παρά ο εγωισμός: ο καθένας πρόσφερε τρόφιμα που είχε αποκτήσει σε άλλα μέλη της ομάδας, προτού τα καταναλώσει ο ίδιος. Ο Λι σχολιάζει: "Η τροφή δεν καταναλώνεται ποτέ απο μια οικογένεια αλλά τη μοιράζονται πάντα μεταξύ τους τα μέλη της ομάδας. (...) Αυτή η αρχή της γενικευμένης αμοιβαιότητας παρατηρήθηκε στους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες σε όλες σχεδόν τις ηπείρους και σε κάθε είδους περιβάλλον". Ενώ αναφέρει περαιτέρω ότι η ομάδα που μελέτησε, οι Βουσμάνοι της Καλαχάρι "είναι λαός με απόλυτη ισότητα, που ανέπτυξε μια σειρά απο σημαντικές πολιτισμικές πρακτικές για να διατηρήσει αυτή την ισότητα, επικρίνοντας και υποτιμώντας τους υπερόπτες και τους καυχισιάριδες και βοηθώντας τους άτυχους να επανέλθουν στο παιχνίδι".
Οι πολεμικού τύπου συγκρούσεις ήταν ελάχιστες. Ο Φριντλ σημειώνει: "Οι διαμάχες για εδάφη ανάμεσα σε γειτονικές τροφοσυλλεκτικές ομάδες δεν είναι άγνωστες (...) Όμως η ενέργεια που αφιερώνουν συνολικά οι άνθρωποι στην εκπαίδευση για μάχες είναι περιορισμένη, όπως και ο χρόνος που δαπανάται για πολεμικές επιδρομές μεταξύ κυνηγών-τροφοσυλλεκτών (...) Οι συγκρούσεις στο εσωτερικό των ομάδων λύνονται συνήθως με την αποχώρηση της μιας πλευράς που εμπλέκεται στη σύγκρουση.
Σχεδόν πάντα υπήρχε καταμερισμός εργασίας ανάμεσα στα δύο φύλα, με τους άνδρες να ασχολούνται κυρίως με το κυνήγι και τις γυναίκες με τη συλλογή τροφίμων. Αυτό συνέβαινε επειδή αν μια έγγυος ή μια γυναίκα που θήλαζε συμμετείχε στο κυνήγι, θα εξέθετε το έμβρυο ή το νεογνό σε κινδύνους απειλώντας έτσι την αναπαραγωγή της ομάδας.
Τέλος δεν μπορούσε να υπάρχει η σημερινή έμμονη ιδέα της ατομικής ιδιοκτησίας, την οποία σήμερα θεωρούμε δεδομένη. Η κάθε ομάδα περιοριζόταν στην καθημερινή εύρεση των απαραίτητων τροφίμων στην περιοχή του καταυλισμού της. Εντός αυτής της περιοχής τα μέλη μετακινούνταν συνέχεια προς εύρεση τροφίμων ή καταδιώκοντας ζώα, ενώ η ομάδα ήταν στο σύνολό της υποχρεωμένη να μετακινείται κάθε φορά που οι προμήθειες τροφής στην περιοχή εξαντλούνταν. Αυτή η συνεχής μετακίνηση απέκλειε τη δυνατότητα συσσώρευσης πλούτου αφού τα πάντα έπρεπε να μεταφέρονται εύκολα.
Στόχος της αναφοράς σε όλα αυτά δεν είναι η απλή αναπόληση εκείνου του τρόπου ζωής ή η εξιδανίκευση εκείνων των κοινωνιών, παρά να συμπεράνουμε πως φαινόμενα όπως η ατομική ιδιοκτησία, η ανισότητα, η εκμετάλλευση κι ο άκρατος ατομισμός δεν υπήρχαν κάποτε, πάθη όπως η απληστία και η πλεονεξία δεν βασίλευαν τον κόσμο και δομές όπως οι αγορές ή τα κράτη ήταν άγνωστα. Επομένως καλό είναι να αναρωτηθούμε μήπως τα πράγματα αλλάζουν τελικά πολύ περισσότερο απ' όσο νομίζουμε;
*Όχι κοινωνική ανισότητα, κοινή ιδιοκτησία γης και φυσικών πόρων, αλληλεγγύη: όλα αυτά μυρίζουν ...κομμουνισμό. Και πράγματι ο Λι επανέρχεται στον όρο "πρωτόγονο κομμουνισμό" που ο Ένγκελς χρησιμοποίησε για να περιγράψει αυτήν την κατάσταση πραγμάτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου