Ο λανθάνων 3ος παγκόσμιος πόλεμος

από Βασίλης Βιλιάρδος

Στην σημερινή εποχή της «τεχνολογικής-βιομηχανικής επανάστασης», οι μάχες δεν κερδίζονται από τους στρατούς, αλλά από τις εικόνες, από τις ψευδαισθήσεις, κυρίως όμως από την τεχνητή νοημοσύνη – την οποία εξελίσσουν με τη βοήθεια των πολεμικών συγκρούσεων, σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο, οι βιομηχανικοί και τεχνολογικοί κολοσσοί.

.

«Εάν μία υπό ξένη κατοχή χώρα, όπως η Ελλάδα, δεν συνειδητοποιήσει πως βιώνει έναν πόλεμο που μπορεί τότε μόνο να κερδίσει ή να ζημιωθεί λιγότερο, εάν όλες οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις της ενωθούν μεταξύ τους, τότε έχει χάσει εντελώς το παιχνίδι – μία οδυνηρή ήττα που δυστυχώς ευρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, απειλώντας να την εξαφανίσει εντελώς«.

.

Ανάλυση  

«Είμαστε αντιμέτωποι με έναν λανθάνοντα, υποβόσκοντα παγκόσμιο πόλεμο» είχε αναφέρει πριν από λίγο καιρό ο πρώην αντικαγκελάριος της Αυστρίας σε μία συνέντευξη του, τονίζοντας πως ο πλανήτης σήμερα είναι πιο «στρατιωτικοποιημένος» από ποτέ – ενώ η δυνατότητα να διεξαγάγει κανείς πολέμους με σύγχρονα μέσα, έχει αυξήσει την πρόθεση πολλών κυβερνήσεων να επιβάλλουν τις αλλαγές που θέλουν με τη βία.

Πράγματι, ο χαρακτήρας των στρατιωτικών συγκρούσεων έχει αλλάξει δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες – αφού τα οπλικά συστήματα δεν ελέγχονται πλέον από στρατιώτες, αλλά από ειδικούς στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ως εκ τούτου, είναι δυνατόν σήμερα να σκοτώνει κανείς «καθαρά», χωρίς καν να φαίνεται, χρησιμοποιώντας τα μέσα της σύγχρονης τεχνολογίας – ενώ με το «ραβδί της χαράς» (Joy stick), ένα επαίσχυντο όνομα στην προκειμένη περίπτωση, μπορούν να ελέγχονται από μακριά τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (Drones), σκορπίζοντας παντού το θάνατο.

Περαιτέρω, οι σημερινοί πόλεμοι δεν κηρύσσονται, ενώ έχουν πάψει πλέον οι διακρίσεις μεταξύ στρατιωτών και αμάχου πληθυσμού – με αυτούς που διενεργούν τις στοχευόμενες θανατηφόρες επιθέσεις από μακριά, να παραμένουν άγνωστοι στο σκοτάδι. Δεν υπάρχουν καν «τακτικοί στρατοί», αφού παντού πολεμούν μισθοφόροι – ενώ διάφορες πολιτικές και θρησκευτικές αιρέσεις, όπως η ISIS, οδηγούνται σε στρατιωτικές συγκρούσεις, με την εντολή τρίτων «υποκινητών» που παραμένουν αθέατοι στο παρασκήνιο.

Πολύ συχνά δε ο αριθμός των θυμάτων των πολέμων παραμένει κρυφός, εκτός εάν χρησιμοποιείται για λόγους προπαγάνδας – ενώ η μαζική μετανάστευση λειτουργεί επίσης ως όπλο.

Οι σύγχρονοι πόλεμοι είναι επί πλέον χρηματοπιστωτικοί, ενώ με τη βοήθεια μίας και μοναδικής κερδοσκοπικής επίθεσης μπορεί να γονατίσει μία ολόκληρη οικονομία – όπως οι ασιατικές τίγρεις στο παρελθόν και η Ελλάδα (ανάλυση) πρόσφατα. Μία από τις πολλές παραλλαγές τους είναι η επιβολή κυρώσεων, όπως στη Ρωσία και στο Ιράν – μία δεύτερη η τιμωρία των ξένων τραπεζών, όπως της Γαλλίας (ΒΝΡ) και της Γερμανίας (Deutsche Bank) από τους αμερικανούς. Μία τρίτη η ενοχοποίηση βιομηχανιών για μεγάλα σκάνδαλα, όπως το προηγούμενο της γερμανικής Volkswagen και το πρόσφατο της Audi – για την ίδια ακριβώς αιτία (εκπομπή καυσαερίων, πηγή).

Φυσικά αυτού του είδους οι πόλεμοι είναι επίσης συναλλαγματικοί, με θύματα κυρίως τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, ακόμη και εκείνες είναι παραγωγοί πετρελαίου – όπως φαίνεται από τις τρομακτικές υποτιμήσεις των νομισμάτων τους, όπου η Αίγυπτος κατέχει την οδυνηρή πρώτη θέση (γράφημα), έχοντας χάσει μέσα σε δύο ημέρες το 40% της αξίας του νομίσματος της.

 

Επεξήγηση γραφήματος: Ραγδαίες υποτιμήσεις διαφόρων νομισμάτων απέναντι στο δολάριο από τις αρχές του 2015 (=100). Αίγυπτος, Καζακστάν, Αγκόλα, Αζερμπαϊτζάν, Νιγηρία, Αργεντινή.

.

Η Τουρκία έχει επίσης δεχθεί μία σοβαρή συναλλαγματική επίθεση, με τους Πολίτες της να πληρώνουν πολύ ακριβά την πολεμοχαρή πολιτική, τις αντιπαραθέσεις με τις Η.Π.Α., καθώς επίσης τις φιλοδοξίες του δικτάτορα τους – ενώ το νόμισμα του Μεξικού έχει βυθιστεί στο ναδίρ, υπό τον φόβο της εκλογής του κ. Trump (γράφημα).

 

Επεξήγηση γραφήματος: Εξέλιξη της ισοτιμίας έναντι του δολαρίου από τις αρχές του 2015 (=100) της τουρκικής λίρας (γαλάζια καμπύλη) και του μεξικανικού πέζο (κίτρινη).

.

Συνεχίζοντας, οι πόλεμοι είναι επί πλέον ενεργειακοί (ανάλυση), όπως ο πρόσφατος μεταξύ των Η.Π.Α. και της Ρωσίας, με τη Γερμανία στο επίκεντρο – με αντικείμενο την προμήθεια φυσικού αερίου της Ευρώπης, όπου η υπερδύναμη σχεδιάζει να πλημυρίσει την ήπειρο μας με φθηνό αέριο από σχιστόλιθο σε υγρή μορφή, η Ρωσία ξεκίνησε την παραγωγή του για να την ανταγωνιστεί, ενώ εμποδίζεται η κατασκευή του «Nord Stream 2», στην οποία συμμετέχουν κυρίως η Ρωσία με τη Γερμανία (πηγή), με τις εταιρείες Gazprom, BASF SE/Wintershall, E.ON SE, ENGIE, OMV και Royal Dutch Shell).

Οι πόλεμοι διεξάγονται επίσης στον κυβερνοχώρο – όπου οφείλει να γνωρίζει κανείς ότι, μία επίθεση εναντίον της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος είναι σε θέση να παραλύσει ολοκληρωτικά μία χώρα. Εν προκειμένω, σύμφωνα με το NBC (πηγή), αμερικανοί χάκερ έχουν διεισδύσει στο ηλεκτρικό, τηλεπικοινωνιακό και διοικητικό σύστημα της Ρωσίας – ενώ την απειλούν με πόλεμο στον κυβερνοχώρο, κατηγορώντας την ότι προσπαθεί να επηρεάσει τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών της Τρίτης 08/11.

Από την πλευρά τους τώρα οι Ρώσοι κατηγόρησαν τις Η.Π.Α. για τρομοκρατία στον κυβερνοχώρο, απαιτώντας την επίσημη δήλωση της κυβέρνησης πως δεν ισχύουν οι πληροφορίες του NBC (πηγή) – ενώ ανακοίνωσαν πως είναι σε θέση να αμυνθούν, απέναντι σε τέτοιου είδους επιθέσεις. Φυσικά η κατασκοπία στον κυβερνοχώρο οργιάζει, αφού όλοι παρακολουθούν τις επικοινωνίες όλων – όπως διαπιστώθηκε από τα σκάνδαλα σχετικά με την κυρία Clinton, καθώς επίσης από την παρακολούθηση των συνομιλιών της καγκελαρίου.

Ίσως οφείλουμε να προσθέσουμε εδώ πως η Κίνα συμμετέχει παντού – ενώ τόσο οι Η.Π.Α., όσο και η Γερμανία, προσπαθούν να εμποδίσουν την επέκταση της, υιοθετώντας διάφορους νόμους για τη μη εξαγορά των επιχειρήσεων τους από τον κίτρινο εισβολέα. Αν και μόνο η Ρωσία δε κατηγορείται για τη διεξαγωγή ασύμμετρων, υβριδικών πολέμων (άρθρο) ή/και υβριδικών μεταναστευτικών (ανάλυση), από τους οποίους υποφέρουν κυρίως η Ελλάδα και η Ιταλία, επίσης η Σουηδία, όλοι συμμετέχουν στο παιχνίδι – είτε φαίνονται, είτε όχι.

Τέλος, δεν πρέπει να υποτιμάει κανείς τον πόλεμο της προπαγάνδας, ο οποίος μαίνεται στο διαδίκτυο, καθώς επίσης στα υπόλοιπα ΜΜΕ – με βασικότερο θύμα του τον πρόεδρο Putin, ο οποίος κατηγορείται ως ο νούμερο ένα εχθρός της Δύσης (άρθρο), παρά το ότι από τις Η.Π.Α. και τη Γερμανία έχει δημιουργηθεί μία μεγάλη εστία πυρκαγιάς στα σύνορα της Ρωσίας (Ουκρανία), ενώ περικυκλώνεται στρατιωτικά από το ΝΑΤΟ.

Λογικά λοιπόν η Ρωσία προσπαθεί να ανεξαρτητοποιηθεί από το δυτικό σύστημα του χρέους, γνωρίζοντας πολύ καλά πως χρησιμοποιεί το καρτέλ το στρατό και το δολάριο (ανάλυση) – κάτι που όμως, εάν συμβεί, θα επιταχύνει το παγκόσμιο κραχ και χάος που προβλέπεται στο άμεσο μέλλον.

Οι σύγχρονοι μέθοδοι του πολέμου

Περαιτέρω, οι σύγχρονοι μέθοδοι διεξαγωγής πολέμων χαρακτηρίζονται κυρίως από το ότι, χρησιμοποιείται βία χωρίς τα θύματα να γνωρίζουν τους θύτες τους – ενώ έχουμε ήδη αναφερθεί στην αόρατη εξουσία (ανάλυση) που κρύβεται πίσω από τις κυβερνήσεις-υποχείρια και τους πρωθυπουργούς-μαριονέτες που εγκαθιστούν οι δυνάμεις κατοχής σε εκείνες τις χώρες που μετατρέπουν σε αποικίες χρέους.

Με τις μεθόδους αυτές οι συμμετέχοντες στον πόλεμο είναι σε θέση να παραμένουν ανώνυμοι, να μην αναγνωρίζονται καθόλου ή ακόμη και να μεταμφιέζονται, παίρνοντας το πρόσωπο κάποιου άλλου – με αποτέλεσμα οι λαοί να μην είναι ποτέ βέβαιοι ποιός είναι ο πραγματικός εχθρός τους, αδυνατώντας ως εκ τούτου να αντιδράσουν ή/και να αμυνθούν σωστά. Σε κάθε περίπτωση, τα πρώτα εμφανή και σιωπηλά θύματα των σύγχρονων πολέμων είναι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες – μέσω των οποίων τεκμηριώνεται ολοκάθαρα ότι, η παγκόσμια ειρήνη είναι μία ουτοπία, μία μεγάλη ψευδαίσθηση.

Συνεχίζοντας, η διεξαγωγή των σύγχρονων, σιωπηλών πολέμων έγινε εφικτή μετά τη συγχώνευση της τεχνολογίας με τη βιομηχανία – μία παγκόσμια διαδικασία που έχει ουσιαστικά ξεκινήσει από την αλλαγή της χιλιετίας. Το πρώτο στάδιο αυτής της τεχνολογικής επανάστασης χαρακτηρίσθηκε από τη χρήση του διαδικτύου – ενώ σήμερα βιώνουμε το δεύτερο στάδιο, όπου συνδέονται μεταξύ τους η ηλεκτρονική δικτύωση, η απόκτηση δεδομένων και οι παγκόσμιες επικοινωνίες.

Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στην κυριαρχία της παγκόσμιας οικονομίας εκ μέρους των πολυεθνικών τεχνολογικών  κολοσσών – ενώ η σημερινή τεχνολογική και βιομηχανική επανάσταση χαρακτηρίζεται από ένα «πολιτικό», καθώς επίσης από ένα στρατιωτικό σκέλος:

(α) Στο πολιτικό σκέλος δημιουργούνται νέα προϊόντα που αλλάζουν τόσο την καθημερινότητα των ανθρώπων, όσο και την παραγωγική διαδικασία στις επιχειρήσεις – «καίγοντας» μαζικά θέσεις εργασίας και εφοδιάζοντας το χρηματοπιστωτικό σύστημα με όπλα μαζικής καταστροφής, η ύπαρξη των οποίων θα ήταν αδύνατη χωρίς τη βοήθεια της υψηλής τεχνολογίας.  

(β) Στο στρατιωτικό σκέλος συνδέονται όλα τα στοιχεία μεταξύ τους, με στόχο την προώθηση πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων με βίαιες μεθόδους που δεν γίνονται εύκολα αντιληπτές. Σε αυτού του είδους τους σύγχρονους οικονομικούς πολέμους, τα διάφορα τεχνολογικά και βιομηχανικά προϊόντα χρησιμοποιούνται ως όπλα – δοκιμάζονται στην πράξη και εξελίσσονται, ενώ πολλοί τεχνολογικοί επιχειρηματικοί όμιλοι δραστηριοποιούνται τόσο στο πολιτικό, όσο και στο στρατιωτικό επίπεδο.

Εν προκειμένω οι «παράπλευρες απώλειες», με τη μορφή των αμάχων θυμάτων, με την εκδίωξη τους από τις πατρίδες τους, καθώς επίσης με την καταστροφή που προκαλείται στις χώρες τους, γίνεται αποδεκτή από τις αντιμαχόμενες δυνάμεις – με στόχο την προώθηση των γεωπολιτικών και οικονομικών συμφερόντων τους. Στα πλαίσια αυτά, η τεχνολογική-βιομηχανική επανάσταση λειτουργεί σε παγκόσμιο επίπεδο, ταυτόχρονα και χωρίς να δίνεται καμία σημασία στην εθνική ανεξαρτησία κανενός κράτους – γεγονός που οφείλει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα.

Εκτός αυτού, δεν φαίνεται καθαρά ποιός προκαλεί τις εκάστοτε «επιθέσεις» – ενώ τα αποτελέσματα τους έχουν συνέπειες για ολόκληρο τον πλανήτη. Οι μάχες πάντως δεν κερδίζονται από τους στρατούς, αλλά από τις εικόνες, από τις ψευδαισθήσεις, καθώς επίσης από την τεχνητή νοημοσύνη – την οποία εξελίσσουν με τη βοήθεια των πολεμικών συγκρούσεων οι βιομηχανικοί και τεχνολογικοί κολοσσοί.

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, ο J. Schumpeter είχε ήδη προβλέψει, στο βιβλίο του «Καπιταλισμός, Σοσιαλισμός και Δημοκρατία» το πώς ο εκσυγχρονισμός των πολέμων θα άλλαζε τη δομή των επιχειρήσεων, της οικονομίας και της κοινωνίας – φτάνοντας στον τύπο εκείνου του επιχειρηματία, ο οποίος θα μοιάζει με τον τύπο των στρατηγών του παρελθόντος, με την έννοια πως θα συμμετέχει ενεργά στους στρατιωτικούς και οικονομικούς πολέμους (επιχειρηματίες που δυστυχώς στην Ελλάδα προσπαθούμε να εξοντώσουμε με κάθε τρόπο, παίζοντας ανόητα το παιχνίδι των κατ’ ευφημισμό δανειστών).

Όσο πιο τεχνολογικοί, ασύμμετροι, υβριδικοί και αφηρημένοι (abstract) είναι δε οι πόλεμοι, τόσο πιο ανώνυμοι θα είναι οι στρατηγοί και οι ηγεμόνες, στο όνομα των οποίων οι στρατοί θα διεξάγουν τις μάχες – ενώ αυτή η ανωνυμία, το συναίσθημα να μην γνωρίζει κανείς ποιός είναι ο εχθρός και ποιός ο φίλος του, χαρακτηρίζει τη νέα βιομηχανική και τεχνολογική επανάσταση, την οποία βιώνουμε σήμερα.

Λόγω τώρα του παγκόσμιου χαρακτήρα αυτών των πολέμων δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς – με τους νέους κυρίαρχους του πλανήτη να μην είναι πλέον οι βαριές βιομηχανίες του παρελθόντος, της πρώτης και της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης, αλλά οι τεχνολογικοί, οι ενεργειακοί και οι χρηματοπιστωτικοί κολοσσοί, όπως η Google, ηApple, η Alibaba, η Goldman Sachs, η Black Rock, η Gazpromκοκ. (στους οποίους συμμετεχουν τα κράτη, συχνά κρυφά μέσω των μυστικών υπηρεσιών τους και των υπουργείων αμύνης, ακόμη και όταν δεν το φαντάζεται κανείς, πιστεύοντας ανόητα πως κάποιοι υπερφυσικοί νεαροί έχουν ιδρύσει αυτού του είδους τις εταιρείες).

Δυστυχώς για όλους εμάς τους Ευρωπαίους η ήπειρος μας, αποτελούμενη από μικρά σχετικά και ανεξάρτητα κράτη που δεν έχουν καμία πρόθεση να ενωθούν, έχει μείνει πολύ πίσω στην παραπάνω εξέλιξη – οπότε κινδυνεύει να είναι ο μεγάλος χαμένος του μέλλοντος.

Πηγές: NBC, DWN, F&W, Russia Today

http://www.analyst.gr

Η «λαϊκή εντολή»: το ιδεολόγημα-φάρμακο προς πάσα νόσο

Από τον Δημήτρη Φασόλη

Η φράση «λαϊκή εντολή» είναι η αγαπημένη επωδός στα περισσότερα αριστερά κείμενα, καταγγελίες, ανακοινώσεις-δηλώσεις κλπ., γραπτά ή προφορικά. Από την άλλη, είναι εξίσου προσφιλής στους λόγους τόσο των δεξιών όσο και των κεντρόων-σοσιαλδημοκρατών, κάθε είδους πολιτικάντηδων και αστικών κομμάτων. Το ερώτημα που τίθεται είναι: έχει κάποιο πραγματικό νόημα και περιεχόμενο αυτή η έννοια ή είναι κενή; Είναι δηλαδή ένα ιδεολόγημα κατάλληλο για την διαχείριση του πλήθους και τις πολιτικάντικες τακτικές και χειρισμούς ή προσθέτει κάτι ουσιαστικό στην υπόθεση της κοινωνικής-ταξικής συνείδησης και της χειραφέτησης του κόσμου;

Ιδιαίτερα όσον αφορά το πρόσφατο δημοψήφισμα στη Βρετανία, αλλά και στον ελλαδικό χώρο τον προηγούμενο χρόνο, η «λαϊκή εντολή» χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον για να στηρίξει μια «αριστερή» ή «ριζοσπαστική» κριτική στην κυβέρνηση η οποία επικεντρώνεται στο πώς η εξουσία χρησιμοποιεί κάθε είδους τερτίπια για να παραβιάζει και να ακυρώνει τη «λαϊκή βούληση» – άλλη μια διφορούμενη και αόριστη έννοια. Εδώ όμως προκύπτει μια αντίφαση: δηλαδή το 60 ή 80 % είναι λαϊκή βούληση και το υπόλοιπο 40 ή 20 δεν είναι; Επομένως πρόκειται για μια έννοια με καθαρά ιδεολογικό περιεχόμενο, χωρίς πραγματική βάση και χωρίς επαναστατική «υπεραξία». Έτσι προκύπτει ότι διάφοροι «αριστεροί» και «επαναστάτες» κάνουν πολιτική και κοινωνικές παρεμβάσεις με όρους αστικής δημοκρατίας, δηλαδή αναπαράγοντας την κυρίαρχη ιδεολογία. Ή, για να δούμε την κατά κανόνα πολύπλοκη και σύνθετη πραγματικότητα, το 51% είναι λαϊκή εντολή και το 49% όχι; Και αν η αποχή είναι 20, 30 ή και 40%, αυτό το ποσοστό δεν αποτελεί έκφραση της «λαϊκής βούλησης»;

Το να επικεντρώνεις τον λόγο σου σε τέτοιες αφηρημένες και παραπλανητικές έννοιες σημαίνει ότι βάζεις σε δεύτερη μοίρα ή αποσιωπάς τα πραγματικά και σημαντικά ζητήματα, όπως το τι εκφράζει ιδεολογικά ένα εκλογικό αποτέλεσμα, ποιες πολιτικές και πρακτικές εξυπηρετεί, με γνώμονα πάντα τα ζητήματα που αφορούν στην όξυνση και καλλιέργεια της ταξικής και επαναστατικής συνείδησης. Έτσι, όταν συμφέρει την πολιτικάντικη πρακτική μας ένα εκλογικό αποτέλεσμα, τότε το βάζουμε ως προμετωπίδα στην προπαγάνδα μας, ενώ όταν δε μας συμφέρει, το αγνοούμε ή το υποβαθμίζουμε ή ακόμη το λοιδορούμε. Συνεπώς δεν εστιάζεται η σκέψη, η κριτική και η δράση στο τι συνέπειες έχουν οι διάφορες τάσεις του «λαού», της κοινωνίας, είτε πλειοψηφικές είτε μειοψηφικές. Αν δηλαδή η πλειοψηφία του κόσμου θέλει ένα φασιστικό ή δικτατορικό καθεστώς αυτό πρέπει να γίνει σεβαστό; Εξάλλου στο όνομα αυτών των δύο ιδεολογημάτων («λαϊκή βούληση-εντολή») ανδρώνεται το καθεστώς Ερντογάν και πάνω εκεί στηρίζει το επιχείρημά του υπέρ της θανατικής ποινής. Οπότε κριτήριο του λόγου και της δράσης δεν μπορεί να είναι το «τι θέλει η πλειοψηφία» αλλά το τι είναι σωστό και εποικοδομητικό για τη χειραφέτηση των ανθρώπων και της κοινωνίας.

Ένα από τα αδύνατα στοιχεία της δημοκρατίας, τα οποία την καθιστούν τρωτή στους εχθρούς της και ευθύνονται για την κρίση της, είναι ακριβώς ότι εκθειάζει και εξιδανικεύει την πλειοψηφία και την εκλογική διαδικασία. Αυτό όμως δεν ταυτίζεται ούτε με την ωρίμαση της κοινωνικής συνείδησης ούτε και με την ελευθερία, την ισότητα ή τη δικαιοσύνη, παρά μόνο με μια τυπική, κοινότοπη, συμβατική και επιφανειακή τελικά εκδοχή τους. Είναι γνωστό ότι οι εκλογές συχνά γίνονται σε κλίμα φανατισμού, πλύσης εγκεφάλου και χειραγώγησης-ελέγχου της κοινής γνώμης, μέσα από εκβιαστικά διλήμματα και ψεύτικες υποσχέσεις προς τους «ψηφοφόρους». Δεν αφορούν σε μια εμβάθυνση του διαλόγου, της αντιπαράθεσης, της κριτικής σκέψης και προσέγγισης των ζητημάτων που αφορούν την κοινωνία. Και δεν λύνουν ουσιαστικά κανένα πρόβλημα. Έτσι ο λαϊκισμός, που συνδέεται στενά με τις εκλογές και τη μαζική-τυπική και παρηκμασμένη δημοκρατία, κυριαρχεί δεξιά και αριστερά.

Αυτό που χρειάζεται πραγματικά είναι η ουσιαστική εμβάθυνση της δημοκρατίας και η εδραίωση της συλλογικής συνείδησης και ελευθερίας, με στόχο την υπέρβαση της ίδιας της δημοκρατίας προς την αταξική κοινωνία της απόλυτης ελευθερίας, δικαιοσύνης, ισότητας και αδελφότητας-οικουμενικότητας. Οι εκλογές (όπως εξάλλου τα δημοψηφίσματα) και η «λαϊκή βούληση-εντολή», από μόνες τους, είναι έννοιες κενές περιεχομένου, όπου συνιστούν στην πράξη μεθόδους καταπίεσης και χειραγώγησης της κοινωνίας και των ατόμων. Η πραγματική ελευθερία αγκαλιάζει όλη την κοινωνία και κάθε άτομο χωριστά (σε μια διαλεκτική σχέση σύνθεσης), είναι μια ανώτερη κατάσταση της ατομικής και κοινωνικής συνείδησης.Συνεπώς οι γραφειοκρατικές διαδικασίες, οι ιεραρχικοί θεσμοί, και οι εξουσιαστικές λειτουργίες ακυρώνουν αυτές τις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου. Η πραγματική ελευθερία εκδηλώνεται άναρχα, χωρίς διαμεσολαβήσεις, κατακερματισμούς, διαχωρισμούς, δυϊσμούς και διαμεσολαβήσεις. Είναι άμεση, αυθόρμητη και διαπνέει-διαπερνά κάθε ανθρώπινη και κοινωνική εκδήλωση, δράση, σχέση και δημιουργία-επίτευγμα της ανθρώπινης διάνοιας.

Στο βαθμό που η δημοκρατία στηρίζεται στις εκλογές και σε μια επίφαση ελευθερίας (της έκφρασης, βασικά, που σημαίνει ότι εγώ καταναλώνω ή φοράω ό,τι θέλω, διασκεδάζω όπως μου αρέσει, με μόνο κριτήριο την αυτοπροβολή μου και την ανάδειξη ενός κοινωνικού στάτους – πραγματικού ή όχι), τότε έχει κοντά ποδάρια απέναντι στους εχθρούς της: ακροδεξιούς, χουντικούς ή φονταμενταλιστές. Γιατί η επίφαση ελευθερίας έγκειται στον κατακερματισμό της κοινωνίας (του όλου), στον ατομισμό και τον εγωισμό, στοιχείο που αποδυναμώνει το συλλογικό στοιχείο, την ενότητα των ανθρώπων, και τη δύναμη που πηγάζει από αυτήν την ενότητα και το συλλογικό πνεύμα του εκάστοτε πολιτισμού. Ζούμε λοιπόν σε μια ψευδαίσθηση ελευθερίας και δημοκρατίας, με ταυτόχρονη ουσιαστική καταπίεση της ανθρώπινης ύπαρξης και ψυχής, βιώνουμε την αλλοτρίωση από τον εαυτό, την ετερονομία αντί την αυτονομία, την εξουσία αντί την πραγματική ελευθερία, την καταπίεση και την ιεραρχία, τον υλισμό, τον ανταγωνισμό που συνθλίβει το άτομο, την αποξένωση και την παρακμή.

Γι’ αυτό και οι διάφορες ιδεολογίες-κοσμοθεωρίες (κοσμικές ή μεταφυσικές- θρησκευτικές) που στηρίζονται αξιακά στην ενότητα-κοινότητα των ανθρώπων, σε πνευματικές και όχι υλικές αξίες, έχουν αυξανόμενη αίγλη, ειδικά στους νέους που έχουν μπουχτίσει από την υποκρισία του καπιταλιστικού «παραδείσου», που ουσιαστικά είναι μια χρυσωμένη υπαρξιακή κόλαση. Κοσμοθεωρίες που προωθούν την ελπίδα-υπόσχεση για μια υπαρξιακή ανάταση και ψυχοπνευματική γαλήνη, σε μια ανώτερη κατάσταση στη γη ή/και στον ουρανό, την πίστη σε μια ανώτερη αρχή ή θεό ως τη μόνη και πραγματική δύναμη που μπορεί να λυτρώσει το ανθρώπινο γένος από τα τεράστια δεινά του, τον πόνο, την πείνα, την εξαθλίωση, τους φόβους του, τις αγωνίες του, την κατάθλιψή του. Κι έτσι βλέπουμε όλο και περισσότερους νέους ανθρώπους που έχουν μεγαλώσει στα «καλά» και στις «ανέσεις» της αστικής ζωής-κοινωνίας να τα φτύνουν και να αφιερώνονται σε μια κατάσταση έπαρσης και ανάτασης, όπως αυτοί τη βιώνουν. Μια μεταφυσική έξαρση που οδηγεί στον πόλεμο ενάντια στη δυτική κουλτούρα, δημοκρατία και τρόπο ζωής. Έτσι εξηγείται επαρκώς, νομίζω, η άνοδος και η αίγλη τόσο της ακροδεξιάς (φασισμός-ναζισμός, εθνικισμός, ρατσισμός, ξενοφοβία) όσο και του φονταμενταλισμού.

Συμπέρασμα; Χρειάζονται νέες έννοιες, νέες ιδέες και αντιλήψεις, νέα ψυχολογία, τρόπος σκέψης και δράσης, με γνήσιο επαναστατικό περιεχόμενο, κι όχι λόγοι-ταμπέλες από μια παλιά εποχή.

Μια παρέμβαση

Από τον Θανάση Χαλκιά

Εύστοχη κριτική σχετικά με τις ψευδοέννοιες που χρησιμοποιεί η εξουσία προκειμένου να χειραγωγήσει τους υπηκόους της. Διαβάζοντας το κείμενο, μου ήρθε στο νου συνειρμικά ένα παλιό κείμενο του Νώντα Κούκα, περί δημοκρατίας και ψηφοφορίας. Αν θυμάμαι καλά, σε αυτό αναφερόταν ότι η ουσία της δημοκρατίας δεν είναι η ψηφοφορία αλλά το αντίστροφο: η ουσία μια διαδικασίας ψήφου οφείλει να είναι η δημοκρατία. Αυτό με τη σειρά του, οδηγεί στο συμπέρασμα πως, όπως ακριβώς μόνο ήδη ελεύθερα άτομα μπορούν να ζήσουν σε κατάσταση ελευθερίας, έτσι και η πραγματική δημοκρατία προκειμένου να υφίσταται γνήσια, χρειάζεται άτομα με ήδη κατακτημένη δημοκρατική συνείδηση. Άραγε οι πολίτες της «δημοκρατικής»  Δυσης – Ευρώπης και Αμερικής – είναι τέτοια άτομα; Σαφώς και όχι. Παρόλα αυτά έχουν το δικαίωμα της ψήφου και γι’ αυτό τον λόγο οι εκλογές έχουν μετατραπεί σε μια ρουτίνα όπως η επίσκεψη στο σούπερ μάρκετ που εξυπηρετεί μόνο τα παιχνίδια των κάθε λογής εξουσιαστικών κοινοβουλευτικών δημοκρατιών. Οι ψηφοφορίες λοιπόν, είτε πρόκειται για δημοψηφίσματα είτε για εκλογές κατάντησαν ένα ξερό κέλυφος χωρίς ίχνος δημοκρατίας μέσα τους. Ακόμα χειρότερα, βλέπουμε μπροστά μας φασίστες, εθνικιστές και ακροδεξιούς (Ερντογάν, Τραμπ, Πούτιν, Λεπέν και λοιποί παρόμοιοι) να επικαλούνται τη λαϊκή νομιμοποίηση – που συχνά αποτυπώνεται σε μεγάλα ποσοστά ψήφων – προκειμένου να δικαιολογήσουν τον αυταρχισμό τους.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι στην περίπτωση του Brexit, ο λαός με την ψήφο του νίκησε το κατεστημένο, τις τράπεζες, το Σίτι, τα μήντια κλπ. που ήταν όλοι εναντίον. Δεν έχουν όμως καταλάβει ότι οι καιροί άλλαξαν (ή μήπως πάντα ήταν έτσι τα πράγματα;) και το κεφάλαιο όταν τα πράγματα ζορίζουν είναι ικανό να κάνει «επαναστάσεις». Χθες παγκοσμιοποίηση, αύριο εθνική περιχαράκωση κοκ., αφού για τον καπιταλισμό δεν υπάρχουν ταμπού ούτε ιερές αγελάδες. Ναι, το Brexit μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες για πολλές επιμέρους καπιταλιστικές συνιστώσες, όμως σε τελική ανάλυση μπορεί να σηματοδοτήσει την αρχή μιας καπιταλιστικής αναδιοργάνωσης. Άλλωστε μιλάμε για την Αγγλία: οι πατέρες του καπιταλισμού έχουν την ευθύνη και την πρωτοβουλία. Άλλωστε μου είναι δύσκολο να πιστέψω ότι είναι δυνατόν μια καπιταλιστική εξουσία, όσο δημοκρατικό προσωπείο κι αν διαθέτει, να θέτει σε δημοψηφίσματα θεμελιακά για την ύπαρξή της ζητήματα.

Αυτά περί δημοκρατίας, λαϊκής βούλησης και εξουσίας.

https://iamarevi.wordpress.com

Η Ελλάδα του μαρτυρίου: Από αιμορραγία σε αιμορραγία (Εξαιρετικό άρθρο)

Πηγή: Στέλιος Ελληνιάδης – «Δρόμος της Αριστεράς»

Oι φωτογραφίες από τους σταθμούς των τρένων και τις προκυμαίες των λιμανιών είναι συγκλονιστικές. Ειδικά οι φωτογραφίες με τις γυναίκες που στέλνονται νύφες στους μετανάστες. Πλοία γεμάτα με νέα κορίτσια απ’ όλη την Ελλάδα που πάνε να συναντήσουν τους άγνωστους άντρες που θα παντρευτούν. Όποιος τους λάχει, στα τυφλά, χωρίς δικαίωμα επιλογής, πόσο μάλλον για αγάπες και έρωτες. Εκατομμύρια δράματα, ανέκφραστα, από τα οποία πολλές γυναίκες δεν θα συνέλθουν ποτέ, ίσως και άντρες που δεν τους έτυχε η σύντροφος που ήθελαν και φαντάζονταν.

Πάντως, η φωτογραφία στην προκυμαία της Μελβούρνης, όπου πίσω από τα κάγκελα περιμένουν γραβατωμένοι οι γαμπροί, κάθε ηλικίας , μαζί με την επόμενη φωτογραφία που οι λιμενικοί ανοίγουν τη φαρδιά καγκελόπορτα και οι άντρες εφορμούν προς τις νύφες από τα ελληνικά χωριά που κατεβαίνουν διατακτικά από το πλοίο στη μακρινή και άγνωστη Αυστραλία, μετά από ένα ταξίδι είκοσι ημερών, είναι από τις πιο συγκλονιστικές που έχω δει στη ζωή μου.

Και μπορεί σήμερα να μην είναι τόσο ζόρικη η μετανάστευση για τους ‘Ελληνες και τις Ελληνίδες, αλλά σαν συμβάν, χωρίς την προοπτική του γρήγορου επαναπατρισμού, κρύβει μια τραγωδία της οποίας οι πληγές δεν κλείνουν ποτέ, ακόμα κι αν η ζωή εξελιχθεί καλά στο νέο τόπο εγκατάστασης. Τραγικό συμβάν για τις οικογένειες, αλλά και πληγή μεγάλη για τη χώρα και το λαό.

Ποτέ, στην πραγματικότητα, η Ελλάδα δεν ανέκαμψε απ’ αυτή την αιμορραγία, κι ας καρπώθηκε τα εμβάσματα των μεταναστών. Όποια δολάρια δεν μπορούν να εξισορροπήσουν την απώλεια των πιο νέων και δυναμικών ανθρώπων της κοινωνίας. Ακόμα κι αν είναι δύσκολο να το αποτιμήσει κανείς σε χρήμα, πέρα από όλες τις άλλες αρνητικές παραμέτρους, είναι πλέον φανερό ότι ο τόπος ακόμα πληρώνει ακριβά τη μετανάστευση των νέων ανθρώπων. Από μια τόσο μικρή και υπανάπτυκτη χώρα, από το 1946 μέχρι το 1977, έφυγαν για το εξωτερικό κοντά 1.500.000 νέοι άνθρωποι. Τα χωριά ερήμωσαν απ’ άκρη σ’ άκρη.

Το πλεονέκτημα της μαζικής εισροής των προσφύγων από τη Μικρά Ασία είχε μόνο εν μέρει αξιοποιηθεί, αφού η μετανάστευση από την αρχή του 20ου αιώνα συνεχιζόταν. Αν συνυπολογίσει κανείς τις απώλειες στην καταστροφική δεκαετία του 1940, με τη γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο, αντιλαμβάνεται ότι το μεταπολεμικό μεταναστευτικό ρεύμα ολοκλήρωνε αυτή την εκκένωση του τόπου και επιδείνωνε τη δημογραφική του ανισορροπία.

Και με τους ‘Έλληνες εργάτες, η Ευρώπη, αυτή που ρήμαξε τους πάντες και τα πάντα με τον πόλεμο που εξαπέλυσαν οι μισοί Ευρωπαίοι εναντίον των άλλων μισών, ξανάπαιρνε τα πάνω της, με χαμηλές αμοιβές και χωρίς δικαιώματα. Μόνο στα γκάστχαουζ της Γερμανίας, από το 1960 μέχρι το 1976, στριμώχτηκαν 623.000’Ελληνες! Εξωφρενικός αριθμός για την Ελλάδα των 8 εκατομμυρίων. Πάνω από το 20% του εργατικού της δυναμικού έφυγε για να προσφέρει τη δύναμή του στους νικητές και τους ηττημένους του μεγάλου πολέμου, σε βάρος της Ελλάδας. Στη Μακεδονία, τη Θράκη, την Ήπειρο και στα περισσότερα νησιά κοντά στις ακτές, της Μικρασίας, από τη Ρόδο μέχρι τη Λήμνο, κατά την περίοδο 1950-1976, η μετανάστευση κυμαίνεται από το 20% έως το 40% του πληθυσμού τους. Σαν γενοκτονία, δηλαδή. Βέβαια, αυτό βόλευε αφάνταστα την καταπιεστική εξουσία που με αυτή τη φυγή εκτόνωνε την κοινωνική δυσφορία και αντίσταση που συσσωρευόταν και εκδηλωνόταν συχνά με διάφορους τρόπους από τη δεκαετία του 1940.

Άλλοι μέσα, άλλοι έξω

Η απογραφή του 1961 ξεκαθάρισε αρκετά το δημογραφικό τοπίο, παρ’ όλο που δεν μπορούσε να αποτυπώσει την κινητικότητα μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Για παράδειγμα, πολλοί εσωτερικοί μετανάστες ήθελαν να καταγραφούν στον τόπο καταγωγής τους, για να μην ξεκοπούν από τα πατρικά τους, να μην φανούν αποδυναμωμένες οι κοινότητές τους και για να ασκούν εκεί τα εκλογικά τους δικαιώματα, παρ’ όλο που η απογραφή δεν άλλαζε τους εκλογικούς καταλόγους.

Ο πληθυσμός της Ελλάδας ήταν 8.450-671 άνθρωποι. Και θα ήταν πιο μικρός εάν στη δεκαετία του 1950, ο κόσμος δεν το έριχνε στο σεξ και δεν γεννιόντουσαν τετραπλάσια από το προηγούμενο διάστημα παιδιά. Ορισμένοι μετανάστες χαρακτήρισαν θετική τη μετάγγιση πληθυσμών από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα. Ιδίως εκείνοι που έφευγαν από αποστραγγισμένα χωριά που παρέμεναν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα το 1960 ή το 1970, χωρίς ραδιόφωνο, χωρίς σχολεία ή με μονοτάξια, χωρίς γιατρό, χωρίς άσφαλτο, χωρίς μέτρα ευεργετικά για τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Όμως, ο ξεριζωμός και η μετανάστευση στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό δεν ήταν ούτε αυθόρμητα ούτε αυτόβουλα φαινόμενα. Η μετανάστευση στην Ευρώπη υπηρέτησε μια μεγάλη σκοπιμότητα. Η Αμερική είχε μεγάλο κέρδος από τον πόλεμο, (μικρές απώλειες σε ανθρώπους, μηδενικές σε υλικό επίπεδο και υποδομές), και έγινε η ατμομηχανή του δυτικού κόσμου έχοντας αναπτύξει με γοργότατους ρυθμούς τη δική της βιομηχανία λόγω του πολέμου. Οι λόγοι γι’ αυτή τη «βοήθεια» δεν ήταν οικονομικοί. Ήταν άκρως γεωπολιτικοί, για να δημιουργηθεί μια καπιταλιστική και φιλοαμερικάνικη υποήπειρος σαν αντίβαρο στο υπό την ηγεμονία της ΕΣΣΔ ανατολικό μπλοκ.

Αλλά πώς θα αναπτυσσόταν με ταχύτατους ρυθμούς η Ευρώπη στην οποία, με εξαίρεση την Αγγλία, δεν είχε μείνει όρθιο ούτε κολυμπηθρόξυλο; Ειδικά στη Γερμανία, που λόγω της γειτνίασής της με το ανατολικό μπλοκ θα σήκωνε το μεγαλύτερο βάρος της αντιπαράθεσης με το σοβιετικό μοντέλο, πολλά εκατομμύρια αντρών είχαν θαφτεί κάτω από τα ερείπια του πολέμου ή είχαν δραπετεύσει εκτός Ευρώπης για να σωθούν. Σύμφωνα με το Hie National WWII Museum, η Γερμανία είχε χάσει κοντά 9 εκατ. ανθρώπους, κυρίως νέους και είχε άλλα 6 εκατομμύρια τραυματίες και ανάπηρους.

Όχι χέρια για να ξαναχτίσουν τη Γερμανία, ούτε άντρες για να κάνουν παιδιά οι Γερμανίδες δεν είχαν. Τα πρώτα χρόνια, δύο, τρεις και τέσσερις γυναίκες μοιράζονταν έναν άντρα, στη συντηρητική γερμανική κοινωνία. Έπρεπε, λοιπόν, να μεταφέρουν με δολώματα και με το ζόρι εργάτες από τις χώρες του Νότου, που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των νικητών ή είχαν καθεστώτα φιλικά, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Τουρκία και η Γιουγκοσλαβία. Οι χώρες του Νότου, λοιπόν, δεν μπορούσαν να κρατήσουν ένα σημαντικό μέγεθος του εργατικού δυναμικού τους για τη δική τους ανάπτυξη.

Πόλεις χαβούζες

Στην Ελλάδα, όμως, έγινε κάτι επιπλέον που σε καμία άλλη χώρα δεν έγινε στον ίδιο βαθμό και με τον ίδιο τρόπο. Ούτε στις μητροπόλεις ούτε στην περιφέρεια. Ένα μέρος του αγροτικού πληθυσμού διοχετεύτηκε στο εξωτερικό για να κάνει τις πιο βαριές δουλειές στην ανοικοδόμηση της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης και ένα μέρος διοχετεύτηκε στα αστικά κέντρα χωρίς δικλείδες ασφαλείας, χωρίς να κρατηθεί ένα μέρος του πληθυσμού για τη συνέχιση της ζωής στα χωριά και ιδίως τα ορεινά και τα νησιωτικά. Δικαιολογίες του τύπου «ο κόσμος έφευγε από μόνος του» δεν ισχύουν.

Το ξερίζωμα είχε αρχίσει από πολύ νωρίτερα. Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940, η εκκένωση των χωριών, μιλάμε μέχρι και για 100 χιλιάδες ανθρώπους, έγινε οργανωμένα και βίαια από την λεγάμενη εθνική κυβέρνηση. Αυτό ρήμαξε ολόκληρες περιοχές και άνοιξε το δρόμο για το φευγιό και των υπολοίπων στις δεκαετίες που ακολούθησαν.

Το νεοσύστατο μετεμφυλιακό καθεστώς, που. στηριζόταν σε μια τάξη-συνονθύλευμα, ήθελε να πλουτίσει γρήγορα, άκοπα και ανέξοδα. Ο Καραμανλής, της πρώτης του οκταετίας, 1955-1963. εγκαινίαζε το 1962 τις εθνικές οδούς Αθηνών-Κορίνθου και Αθηνών-Λαμίας, έβαζε τα θεμέλια του ανατολικού αεροδρομίου και συνέχισε να χτίζει με σπουδαίους αρχιτέκτονες τα περίφημα Ξενία (τα οποία οι διάδοχοί του στην εξουσία άφησαν να ερειπώσουν), και άλλα τουριστικά συγκροτήματα, όπως το Μον Παρνές στην Πάρνηθα, αλλά ταυτόχρονα κάλυπτε όλες τις αγριότητες που διαμόρφωναν το μελλοντικό σαθρό πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό τοπίο της χώρας. Μιλάει από μόνη της η φωτογραφία του κοστουμαρισμένου αρχοντοχωριάτη που ξηλώνει ο ίδιος με κομπρεσέρ τις γραμμές του τραμ επειδή οι αυτοκινητοβιομηχανίες επιζητούν αγορές για να πουλήσουν τα «κάρα» τους.

Από το 1941, τη χρονιά που αρχίζει η γερμανοϊταλική κατοχή μέχρι το 1961, οι συνοικίες Αθηνών και Πειραιώς παρουσιάζουν μια εκρηκτική μεγέθυνση. Οι κάτοικοι του Κορυδαλλού από 9,6 χιλιάδες γίνονται 30 χιλ., του Ζωγράφου από 6,5 χιλ. 27 χιλ., του Χαϊδαρίου από 3 χιλ. 20 χιλ., του Νέου Ηρακλείου από 3,5 χιλ. 12 χιλ. και των Αγίων Αναργύρων από 4,6 χιλ. γίνονται 18 χιλ. Το ίδιο περίπου γίνεται και στη Θεσσαλονίκη. Δηλαδή, στις συνοικίες των δύο μεγαλύτερων πόλεων της χώρας, έχουμε από τριπλασιασμό μέχρι 10πλασιασμό των κατοίκων τους, όπως στις περιπτώσεις του Αγίου Δη μητριού, από 2,5 χιλ. σε 21 χιλ., του Περάματος, από 1,4 σε 14χιλ., του Χολαργού, από χίλιους σε 13 χιλ., των Νέων Λιοσίων από 3,5 σε 31 χιλ. και της Ηλιούπολης από 3,9 χιλ. σε 27 χιλιάδες κατοίκους, μέσα σε μια εικοσαετία!

Ξαφνικά, η Αθήνα, πηγαίνει από 1.125.000 στα 1.850.000 άτομα. Ολόκληρες περιοχές της χώρας χάνουν μέχρι και το 1/4 του πληθυσμού τους, όπως η Αρκαδία, η Λακωνία, η Ευρυτανία, η Φωκίδα και τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου. Μέσα σε μια δεκαετία η Κέα, η γνωστή μας Τζια, χάνει το μισό της πληθυσμό και η Σύρος το 30%. Μόνο λίγες πόλεις, εκτός από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, παρουσιάζουν κάποια αύξηση των κατοίκων τους, όπως η Πάτρα και το Ηράκλειο Κρήτης. Η Μακεδονία και η Θράκη είχαν πάθει τέτοια ζημιά στη δεκαετία του ’40, που καταφέρνουν κάπως να αποκαταστήσουν τις απώλειες, προσωρινά, όμως.

Η Ελλάδα που γύρω στο 1930 είχε 54% αγροτικό πληθυσμό, 14% ημιαστικό και 31% αστικό, αστικοποιείται πολύ έντονα και απότομα. Το 1961, ο αστικός πληθυσμός έχει ανέβει στο 43% και ο αγροτικός έχει μειωθεί στο άλλο 43%·

Μέχρι το 2001, ο αγροτικός πληθυσμός έχει πέσει στο 27% και ο μισός περίπου πληθυσμός της χώρας έχει συγκεντρωθεί στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Και η απώλεια της διατροφικής επάρκειας της χώρας ολοκληρώνεται στην εποχή μας. Οι ιθύνοντες ούτε νοιάζονταν για το μέλλον της χώρας, ούτε είχαν κανένα στρατηγικό σχέδιο. Η αρπαγή του υπάρχοντος και του παραγόμενου πλούτου, πάση θυσία, ήταν το πιστεύω -με λίγες διακριτές εκλάμψεις-πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε το ελληνικό κράτος στην μεταπολεμική περίοδο. Κι αυτό αναπόφευκτα θα οδηγούσε αργά ή γρήγορα στην πτώχευση, αλλά και στην παραχώρηση της εθνικής κυριαρχίας στους ξένους. Ό,τι δεν χάθηκε στους πολέμους, έμελλε να χαθεί εν καιρώ ειρήνης.

 Επενδύσεις μηδενικές, κέρδη μεγάλα
Στην καρδιά της Αθήνας, βλέπαμε από χρονιά σε χρονιά, τα νεοκλασικά και τα μοντέρνα δίπατα του μεσοπολέμου να κατεδαφίζονται και στη θέση τους να χτίζονται οι πενταώροφες τυποποιημένης αισθητικής και δομής πολυκατοικίες, που κατακλύζονται από οικογένειες από τα προάστια και την επαρχία. Αν το 1960 υπάρχουν γύρω από την πλατεία Καλλιγά 10 μονοκατοικίες και άχτιστα οικόπεδα, δέκα χρόνια αργότερα έχουν μείνει μόνο δύο. Οι δρόμοι ασφαλτοστρώθηκαν το 1960.

Πρώτα χτίστηκαν βιαστικά οι πιο πολλές πολυκατοικίες και μετά φτιάχτηκε ο χωματόδρομος μπροστά στο σπίτι μας. τόσο βιαστικά που κάθε λίγο και λιγάκι, ξήλωναν το οδόστρωμα για να περάσουν τις γραμμές του ΟΤΕ, το δίκτυο αποχέτευσης και ό,τι άλλο απαιτούσε σκάψιμο της νέας ακόμη ασφάλτου. Όλα γίνονταν ανάποδα, όχι με τη λογική σειρά, γιατί για τους κερδοσκόπους προείχε να ρίξουν τα θεμέλια, να πάρουν προκαταβολές, να χτίσουν την πολυκατοικία. Το τι θα γινόταν μετά, ήταν άλλου παπά ευαγγέλιο.

Έτσι χτίστηκε η σύγχρονη Αθήνα, μέσα σε λίγα χρόνια παίρνοντας σβάρνα τα πάντα, τσαπατσούλικα και ασφυκτικά, χωρίς ελεύθερους χώρους, χωρίς φαρδιούς δρόμους, χωρίς σχολεία με αυλές, χωρίς πράσινο, χιλιάδες χωρίς που όλα θα μπορούσαν να γίνουν όμορφα και σωστά σε μια καινούργια πόλη που χτιζόταν από την αρχή.

Εάν σε όλες τις κεντρικές συνοικίες της Αθήνας, από την Κυψέλη μέχρι το Παγκράτι, κι από τους Αμπελόκηπους μέχρι τα Σεπόλια, ο οικοδομικός οργασμός συνοδεύεται από αύξηση του πληθυσμού κατά 11,1%, μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί τι γίνεται σε όλες τις γύρω συνοικίες-δήμους, που η αύξηση του πληθυσμού τους είναι από 300 έως 700%. Και τo χρήμα μάζευαν οι εργολάβοι που πουλούσαν ακόμα και τις τρύπες στα δεύτερα υπόγεια. Όσο, όμως, γέμιζε η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, άδειαζαν όλες οι υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας.

Πάνω σ’ αυτή τη βάση, κονόμησαν όσοι συνδέονταν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο με την καθεστηκυία τάξη. Ουσιαστικά, έχτιζαν και πλούτιζαν χωρίς λεφτά, με μηδενική επένδυση . Με το κόλπο της αντιπαροχής έχτιζες σε οικόπεδο που δεν χρειαζόταν να έχεις λεφτά για να το αγοράσεις, αφού το αντάλλασες με διαμερίσματα που θα έχτιζες, και τα έξοδα της οικοδόμησης, υλικά, εργατικές αμοιβές και ασφαλιστικές εισφορές, τα κάλυπτες εισπράττοντας τα απαραίτητα κεφάλαια από την προπώληση των διαμερισμάτων, πριν καν πέσουν τα τσιμέντα, ακόμα από τα σχέδια.

Όλος αυτός ο κόσμος όχι μόνο δεν εμποδιζόταν να μεταναστεύσει στις πόλεις, αλλά ενθαρρυνόταν κιόλας όταν έβλεπε ότι τα χωριά παρέμεναν εγκαταλειμμένα από την κυβερνητική μέριμνα, με σκοπό να αποκτήσουν οι πόλεις πλεονάζον εργατικό δυναμικό που θα κρατούσε πολύ χαμηλά τα μεροκάματα στα εργοστάσια και τα μεγάλα εμπορικά καταστήματα προς όφελος των επιχειρηματιών που αποτελούσαν τον κορμό και το στήριγμα της πολιτικής εξουσίας.
(Τα περισσότερα στοιχεία είναι από την απογραφή του 1961 και από μία ειδική έκδοση της εφημερίδας Καθημερινή)

Φασόλια Περού και ντομάτες Ολλανδίας

Εάν αυτό το φαινόμενο ήταν πανευρωπαϊκό, θα ήταν δύσκολο να αποδώσει κανείς σκοπιμότητα στους εξουσιαστές αυτής της χώρας. Αλλά επειδή όλες οι χώρες ήταν, άλλες λιγότερο κι άλλες περισσότερο, κατεστραμμένες από τον πόλεμο, το γεγονός ότι αυτό το φαινόμενο της μαζικής αστυφιλίας, σε τέτοια κλίμακα, συνέβη μόνο στην Ελλάδα, μας βάζει σε υποψίες.

Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει σε όλη την Ευρώπη, ανατολική και δυτική, Βόρεια και νότια, άλλη χώρα, λιγότερο ή περισσότερο αναπτυγμένη και πλούσια από την Ελλάδα, που να έχει συγκεντρωθεί ο μισός πληθυσμός της σε μία και μόνο πόλη. Καμία, ούτε στην Αγγλία και το Βερολίνο, ούτε στη Στοκχόλμη και τη Φινλανδία, ούτε στην Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Βουλγαρία ή τη Ρουμανία.

Το έγκλημα αυτό οδήγησε σε μια τόσο στρεβλή ανάπτυξη που πιο στρεβλή δεν γινόταν. Με τρομακτικές συνέπειες κοντοπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες σε βάρος της χώρας, σε βάρος της ζωής των ανθρώπων, ακόμα και της ύπαρξή της χώρας σαν οντότητα. Ξεκινώντας από το οικονομικό επίπεδο και μην αφήνοντας κανένα άλλο επίπεδο αβλαβές. Όσο ανυψώνονταν οι οικοδομές οι τετραώροφες και πενταώροφες γίνονταν εξαώροφες, επταώροφες και οκταώροφες, στους ίδιους στενούς δρόμους που ήταν χαραγμένοι για μονοκατοικίες χωρίς αυτοκίνητα, με πεζοδρόμια όχι πιο φαρδιά από 120 εκατοστά, τόσο κατεδαφιζόταν η αγροτική οικονομία που τελικά οδήγησε στο καθεστώς που ζούμε σήμερα να τρώμε λεμόνια Τουρκίας, πατάτες Αίγυπτου, κρεμμύδια Πολωνίας και σκόρδα Kίνας!

Εξίσου καταστροφικές ήταν αυτές οι πολιτικές της μετανάστευσης με αποκλειστικό σκοπό το γρήγορο και ασύστολο κέρδος των κερδοσκόπων και της πολιτικής νομενκλατούρας, στις κοινωνικές σχέσεις και στο πλούσιο και ανεκτίμητο πολιτισμικό απόθεμα με τις αμέτρητες ποικιλίες του, πιο πολλές κι από των αμπελιών, που κακοποιήθηκε από την άγρια συγκεντροποίηση και μαζικοποίηση του πληθυσμού όλης της χώρας.

Ανατριχιάζει, τρελαίνεται κανείς και μόνο να σκεφτεί, πέρα από τους αρχέγονους τοπικούς πολιτισμούς από χωριό σε χωριό κι από νησί σε νησί που κουρελιάστηκαν, τα αρχαία που καταχωνιάστηκαν κάτω από τις πολυκατοικίες και τις ασφαλτοστρώσεις, αλλά και τα εκατοντάδες νεοκλασικά που ενώ θα αποτελούσαν ένα εξαιρετικό υπόδειγμα, ένα μοντέλο, ένα πρότυπο πόλης στο σύγχρονο κόσμο, γκρεμίστηκαν από τα κομπρεσέρ των εργολάβων υπό την προστασία των νόμων που θέσπιζαν και εφάρμοζαν οι κυβερνώντες. Και γι’ αυτά τα εγκλήματα, κανένας δεν λογοδότησε, από κανέναν δεν ζητήθηκε ευθύνη, ούτε καν κάποιος ζήτησε συγγνώμη. Για την ερήμωση της υπαίθρου, τις γιγαντοπόλεις, τον ξεριζωμό της μετανάστευσης, τη χούντα, την καταπλάκωση των αρχαίων και Βυζαντινών μνημείων, την κατεδάφιση των νεοκλασικών σπιτιών, τη λεηλασία του τόπου. Κανείς και για τίποτα. Και το Βιολί Βιολάκι.

Δυστυχώς ούτε η Αριστερά μπόρεσε να χτίσει ένα πλέγμα ασφαλείας και υπεράσπισή της κοινωνίας και του πολιτισμού, με αντοχή και διάρκεια στο χρόνο. Και το κακό συνεχίζεται. Η ύπαιθρος ψυχορραγεί, οι πόλεις γκετοποιούνται, οι νέοι φεύγουν τρέχοντας…

Σήμερα, θα έπρεπε να τα ξαναδούμε όλα, γιατί ακόμα κάτι αντέχει, αλλά ποιος ασχολείται με τέτοιες περιττές πολυτέλειες. Και ποιος συνειδητοποιεί ότι καμία προοπτική δεν υπάρχει εάν η κοινωνία χάσει τα συστατικά της στοιχεία που δεν είναι μόνο οικονομικής φύσης;

Ανυπακοή ή θάνατος

Εικονογράφηση της εγκατάστασης ενός πειράματος του Μίλγκραμ. Ο πειραματιστής (Ε) πείθει το υποκείμενο («Δάσκαλος» Τ) να δώσει ό,τι πιστεύει ο ίδιο ότι είναι ένα επώδυνο ηλεκτροσόκ σε ένα άλλο υποκείμενο, που είναι στην πραγματικότητα ένας ηθοποιός («Μαθητής» L). Πολλά άτομα συνέχισαν να δίνουν ηλεκτροσόκ παρά τις εκκλήσεις για έλεος από τους ηθοποιούς. (Εικόνα από Fred the Oyster για το Wikimedia Commons)

Του David Swanson       http://www.pressenza.com


Πίσω στον χειμώνα του 1982, η πτήση 90 της Air Florida απογειώθηκε από το αεροδρόμιο. Ο πρώτος αξιωματικός παρατήρησε επικίνδυνες ενδείξεις σε ορισμένα όργανα και τις επισήμανε στον σμηναγό. Ο σμηναγός τού είπε ότι ήταν λάθος και αυτός αποδέχθηκε την εξουσία του σμηναγού. Δεν έκανε τίποτα. Τριάντα δευτερόλεπτα αργότερα το αεροπλάνο συνετρίβει στην 14th Street Bridge. Όλοι οι επιβαίνοντες έχασαν τη ζωή τους, εκτός από τέσσερις επιβάτες που διασώθηκαν από το παγωμένο ποτάμι.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών του 20^ου και τις αρχές του 21^ου αιώνα, εκατομμύρια πρώτοι αξιωματούχοι στο διαστημόπλοιου Γη παρατήρησαν ότι ελλόχευαν οι κίνδυνοι του κλίματος και των πυρηνικών. Αλλά κάθε έγκυρος σμηναγός στον ορίζοντα, από εκλεγμένους αξιωματούχους μέχρι διευθύνοντες συμβούλους και ειδήμονες των μέσων ενημέρωσης είπαν: «Μην είσαι χαζός. Το έχω». Και εκατομμύρια άνθρωποι κάθισαν πίσω και μουρμούρισαν: «Α, εντάξει, αφού είσαι σίγουρος».

Οι άνθρωποι που πιέζουν μέσω της ψηφοφορίας αυτήν την εβδομάδα στα Ηνωμένα Έθνη για να δημιουργηθεί μια συνθήκη το επόμενο έτος για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων ασκούν μια απαραίτητη ανυπακοή στην κυρίαρχη εξουσία και την αποδοχή. Οι άνθρωποι που βάζουν τα κορμιά τους μπροστά σε έναν αγωγό στην Βόρεια Ντακότα, παρακούν ανήθικες διαταγές.

Στο βιβλίο του o Ira Chaleff, «Intelligent Disobedience» (Έξυπνη Ανυπακοή), επανεξετάζει τα μαθήματα των πειραμάτων του Μίλγκραμ και της φυλακής Στάνφορντ και πολλές άλλες εκδηλώσεις των σοβαρών κινδύνων της άκριτης υπακοής. O Chaleff υπογραμμίζει κάποιες τεχνικές που μπορούν να διευκολύνουν τους έξυπνους αρνητές να υπακούσουν.

Όταν ο Μίλγκραμ έβαλε τον ηθοποιό που προσποιείται ότι δέχεται ηλεκτροσόκ στο ίδιο δωμάτιο, ορατό στο άτομο που έχει διαταχθεί να κάνει το ηλεκτροσόκ, η υπακοή μειώθηκε κατά 40 τοις εκατό. Αυτό υποδηλώνει ότι χρειαζόμαστε λιγότερα ταξίδια στην Disney World και περισσότερα στην Χιροσίμα, λιγότερες ανταλλαγές φοιτητών στην Αγγλία και περισσότερες στην Ρωσία και το Ιράν, λιγότερες καλοκαιρινές δουλειές στην τοπική πισίνα και περισσότερες στον πλησιέστερο τόπο που έχει επηρεαστεί από την κλιματική αλλαγή και έχει ανάγκη βοήθειας.

Ο Μίλγκραμ επίσης κατάφερε να μειώσει την υπακοή κατά 20 τοις εκατό αφαιρώντας την φιγούρα εξουσίας από το δωμάτιο και βάζοντάς την να δίνει τις εντολές της από το τηλέφωνο. Αυτό δεν υποδηλώνει την δαιμονοποίηση ή την ανταγωνιστικότητα προς τις φιγούρες εξουσίας αλλά μάλλον την αποστασιοποίηση και τον περιορισμό τους. Πρέπει μεταφορικά να τους μικρύνουμε σε κλίμακα και πρέπει να φύγουμε μακριά τους, και ως φυσική παρουσία και διαφορετικά. Πετάξτε έξω την τηλεόρασή σας για να βγάλετε τα πρόσωπά τους έξω από το σαλόνι σας. Διαβάστε τις ειδήσεις online όταν χρειάζεται. Γονατίστε κατά τη διάρκεια του εθνικού ύμνου. Η πρακτική αυτή θα σας δώσει μια νέα προοπτική στην οποία το να ακούς έναν πολίτη να αναφέρεται στον «επικεφαλή διοικητή» ακούγεται τρομακτικά εκτός τόπου.

Ο Μίλγκραμ μείωσε την υπακοή κατά 100% βάζοντας μια δεύτερη φιγούρα εξουσίας να αντικρούει την πρώτη. Όσο οι άνθρωποι ασκούν υποταγμένη υπακοή, θα πρέπει να εντοπίζουμε και να στρατολογούμε και να διαδίδουμε όλες τις προφανείς φιγούρες εξουσίας που αντικρούουν καταστροφικές εντολές των κυρίαρχων εξουσιών. Ποιος μετράει ως φιγούρα εξουσίας μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο, αλλά δεν χρειάζεται να επιλέξουμε. Όσο περισσότεροι τόσο το καλύτερο!

Χρειαζόμαστε επίσης να δώσουμε παραδείγματα. Ακόμη και όταν η μοναδική φιγούρα εξουσίας του Μίλγκραμ διέταζε ηλεκτροσόκ, αν το υποκείμενο του πειράματος έβλεπε κάποιον άλλον να αρνείται να υπακούσει τότε 90% των περιπτώσεων αυτή ή αυτός θα αρνιόντουσαν επίσης. Αυτό είναι ένα τεράστιο άνοιγμα για εμάς. Αλλά δεν σημαίνει ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα οικολογικό χωριό και έτσι να σώσουμε τον κόσμο. Σημαίνει ότι κάνοντάς το θα βοηθήσουμε.

Χρειαζόμαστε παραδείγματα ανθρώπων που αμφισβητούν ολόκληρο το σύστημα που εμπορεύεται όπλα και επιχορηγεί ορυκτά καύσιμα. Και χρειαζόμαστε πολλά παραδείγματα, έτσι ώστε ο καθένας που παρακολουθεί να μπορεί να δει κάποιον που μοιάζει με αυτόν και ασκεί εποικοδομητική ανυπακοή.

Στον πόλεμο, οι στρατοί προδιαθέτουν τους ανθρώπους να υπακούν ανήθικες διαταγές μέσω, μεταξύ άλλων, μιας σειράς από τεχνικές αποστασιοποίησης. Είναι εύκολο να δολοφονήσεις κάποιον από απόσταση ή χωρίς να τον βλέπεις. Είναι πιο εύκολο να διατάξεις κάποιον άλλον να το κάνει. Είναι πιο εύκολο να είσαι μέρος μιας ομάδας που το κάνετε μαζί. Είναι πιο εύκολο να σκέφτεσαι ότι υπερασπίζεσαι κάποιον άλλον από το ότι απλώς διαπράττεις φόνο. Πρέπει να αντιστρέψουμε όλη αυτή την αποστασιοποίηση. Πρέπει να βάλουμε τα θύματα και τα δυνητικά θύματα του πολέμου και του κλιματικού χάους ακριβώς κοντά στο οπτικό πεδίο όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων.

Πρέπει να δημιουργήσουμε αναπόφευκτη ευθύνη. Το νομοσχέδιο στο βρετανικό κοινοβούλιο που θα επιτρέπει να επιλέξουν οι άνθρωποι αν θα πληρώσουν φόρους για πολέμους ή όχι είναι μια πιθανή προσέγγιση. Πρέπει να κάνουμε εκείνους που είναι σε καθημερινή, τυπική σύγχυση να καταλάβουν ότι όσο αποτυγχάνουν να λάβουν δραστικά μέτρα παίρνουν μέρος σε μια αργή αλλά μαζική αφαίρεση ανθρώπινων ζωών.

Θα πρέπει να αντικαταστήσουμε τη δέσμευση αφοσίωσης στις αρχές της Νυρεμβέργης και τον όρκο του Ιπποκράτη. Το πρόβλημα που έχουμε να λύσουμε, όπως μας είπε ο Χάουαρντ Ζιν, δεν είναι ότι δεν έχουμε πάρα πολύ πολιτική ανυπακοή αλλά ότι έχουμε πάρα πολύ πολιτική υπακοή.

Ένα απόσπασμα σχετικά με την Μαζική Κουλτούρα

critiqueandpraxis August 27, 2016

Διαβάζοντας κάποιος αυτήν την έκδοση συλλογή κειμένων με τίτλο στα ελληνικά “Τέχνη και Μαζική Κουλτούρα”  βρίσκει αποσπάσματα σαν το παρακάτω, θυμίζοντας μας ότι πολλά πράγματα που κάποιοι τα θεωρούν ξεπερασμένα θα ξαναέρθουν στην καθημερινή μας ατζέντα διαψεύδοντας τους οικτρά. 

“Η μαζική κουλτούρα επινοήθηκε για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του ανθρώπου, τον χρόνο που του αφήνει η άσκηση μιας ορθολογικοποιημένης και μηχανοποιημένης εργασίας και η συμμετοχή σε μια ανούσια διανθρώπινη συναλλαγή και επαφή. Η οχληρότητα της καθημερινής ζωής, τα προβλήματα επιβίωσης, συμμετοχής στα κοινά και αυτογνωσίας, η αγωνία για το μέλλον, η αίσθηση της αποξένωσης που έχει το σύγχρονο άτομο από κάθε τομέα της ιδιωτικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, έκαναν τον ελεύθερο χρόνο πραγματικό άσυλο. Αλλά αυτό ακριβώς το καταφύγιο καταλήφθηκε από τη μαζική κουλτούρα, που πέτυχε τον εφησυχασμό, την εξουδετέρωση της οργής και της απελπισίας, την αδρανοποίηση της σκέψης και την αναπαραγωγή των παραδεδομένων αξιών και αναγκών. Η μαζική κουλτούρα προσφέρει διασκέδαση, μ’ άλλα λόγια φυγή από την πραγματικότητα και προετοιμασία για μια ακόμη εργάσιμη μέρα. Συμπερασματικά, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ασφαλιστική δικλίδα που εκτονώνει τις κρίσεις, είναι η πίσω όψη, ο πιστός συνοδοιπόρος της καπιταλιστικής βιομηχανικής παραγωγής”.

(Τέχνη και μαζική κουλτούρα, επιλογή κειμένων των Αντόρνο, Λόβενταλ, Μαρκούζε, Χορκχάιμερ, μτφρ. Ζ. Σαρίκας, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1984, σ. 17-19, 22)

O Νέος διαφωτισμός: «Πολυπολιτισμικότητα χωρίς κουλτούρα»

«Προφήτη, παράγγειλε στις γυναίκες σου,

στις κόρες σου και στις γυναίκες των πιστών,

να αφήνουν την καλύπτρα τους να κρέμεται μέχρι τα πόδια.

Έτσι δεν θα τις γνωρίζουν εύκολα και δεν θα τις συκοφαντούν»

Το ιερό Κοράνιο

Αμφιβάλλουμε αν είναι πλέον εφικτό να υπάρξει αναφορά στην πολυπολιτισμικότητα ανεπηρέαστη από τον απόηχο των συγκρούσεων και των αντιθέσεων που ταλανίζουν έθνη και ανθρώπους σε Ευρώπη και Εγγύς Ανατολή. Αποτελεί πλέον σταθερό σημείο κάθε απόπειρας δημόσιας συζήτησης, και πιο πολύ των συζητήσεων που συναντά κανείς στη διεθνή βιβλιογραφία, να υπερβαίνει την αυστηρή θεωρητική κατασκευή κοινωνιών επί χάρτου και να σχηματίζει κρίσεις για τα δικαιώματα, τη θρησκευτική ελευθερία και την αρμονική συνύπαρξη που διαμορφώνονται αναλόγως από το πώς συμπεριφέρεται και πράττει ένας πολύ σημαντικός αριθμός ανθρώπων. Ανέκαθεν εξάλλου θεωρία και πραγματικότητα δεν διατηρούσαν και τις καλύτερες σχέσεις μεταξύ τους, επομένως η συζήτηση για την πολυπολιτισμικότητα καταλήγει αναγκαστικά να γίνεται αμιγώς πολιτική1.

Χαρτογραφώντας τις πολιτισμικές ανισότητες
Η πολυπολιτισμικότητα αναμφισβήτητα βρίσκεται αυτή την στιγμή μπροστά στο κατώφλι του επαναπροσδιορισμού της προκειμένου να διατηρήσει το προβάδισμα της απέναντι στις επιθέσεις που δέχεται από τους συντηρητικούς της πολέμιους και να εκτονώσει τις εντεινόμενες εσωτερικές της αντιφάσεις κάτω από το βάρος των γεωπολιτικών εξελίξεων (προσφυγικά κύματα & συντηρητικοποίηση των ευρωπαϊκών λαών, πολιτικός ισλαμισμός, πόλεμος στην Εγγύς Ανατολή κ.α.). Οι αντιπαραθέσεις για την πολυπολιτισμικότητα απαιτούν επανασχεδιασμό των κλασσικών οριοθετήσεων αριστεράς-δεξιάς θολώνοντας έτσι αρκετά το ιδεολογικό κάδρο, και μετατοπίζουν σε νέες περιοχές τα μέχρι πρότινος όρια του πολιτικού ορίζοντα, διαγράφοντάς τον από εδώ και μπρος αναφορικά με άτομα και όχι με εδάφη.

Η πολυπολιτισμικότητα δηλαδή ως ιδεώδες λαμβάνει μορφή μέσα στον πυρήνα των κοινωνικών σχέσεων και είναι αδύνατο να προσδιοριστεί πλέον με αυστηρούς γεωγραφικούς όρους και με την ίδια ευκολία όπως στο παρελθόν όταν το σιδηρούν παραπέτασμα χώριζε το ανατολικό μπλοκ από τον «ελεύθερο κόσμο» ξεδιαλέγοντας λαό από λαό. Πέρα από τη γεωγραφία, η επέμβασή της γίνεται ορατή και στη γεωμετρία του ταξικού διαχωρισμού προβάλλοντας ένα επιπλέον τρίτο σημείο στην παραδοσιακή σχεδίαση της ταξικής ευθείας με αποτέλεσμα εκεί όπου η οικονομία ενώνει η παράδοση να διασπά και το αντίθετο.

Η συρρίκνωση που έχει επιφέρει στην πολιτική χαρτογράφηση σημαίνει πως η πολυπολιτισμικότητα επεμβαίνει με εντελώς διαφορετικό τρόπο από ό,τι έκαναν οι παραδοσιακοί εθνικοί και ταξικοί διαχωρισμοί και χωρίζει κάθετα και οριζόντια όχι μόνο τα κράτη στο εσωτερικό τους αλλά και υπερβαίνοντάς τα με αποτέλεσμα να χωρίζει ενοίκους γειτονικών διαμερισμάτων την ίδια στιγμή που ενώνει άτομα από εντελώς διαφορετικές ηπείρους φέρνοντας έτσι στο προσκήνιο ένα νέο είδος «cultural civic» ( -πολιτισμικού πολίτη- ) σε αντιπαράθεση με τον απερχόμενο(;) «national civic» (-πολίτη του έθνους- )2. Έτσι, οι συζητήσεις εάν πρέπει να γίνουν νομικές εξαιρέσεις για την πολυγαμία ή να απαγορευτούν, δεχόμενοι το σκεπτικό πως η πολυγαμία θίγει τον εξισωτικό χαρακτήρα του δυτικού προτύπου, έρχονται σε αντιστοιχία με τις ολοένα και περισσότερο διευρυμένες οικογένειες του «ουράνιου τόξου»· είναι λογικό πως τα δύο είδη οικογενειακών προτύπων είναι δύσκολο να συγκατοικήσουν στην ίδια κοινωνία, πόσο μάλλον σε μεταξύ τους γειτονικά διαμερίσματα.

Γυναίκες, Ισλάμ και η λύση του «διαφωτισμού»

Μήλο της έριδας αποτελεί ασφαλώς η θέση της γυναίκας στις πατριαρχικές κουλτούρες, ενώ μια σειρά ελευθερίες των θρησκευτικών πρακτικών έρχονται αντιμέτωπες με το γενικό αίτημα της ισότητας των φύλων, προκαλώντας διαρκή νομική πρόκληση για το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ ). Ανάμεσά τους ξεχωρίζουμε το ζήτημα της πολυγαμίας και της μονομερούς λύσης γάμου που γίνεται με την επανάληψη τρεις φορές της λέξης talak από τον άντρα προς τη σύζυγό του ή της επικύρωσης του διαζυγίου από τον μουφτή, πρακτικής που εξακολουθεί να τελεί υπό την κυριαρχία του ιερού μουσουλμανικού δικαίου (sharia) και στην Ελλάδα.

Η αντίθεση ελευθερίας ( -θρησκευτικών πρακτικών- ) και ισότητας ( -φύλων- ) ώθησε τη Susan Moller-Okin να ισχυριστεί στο βιβλίο της “Is Multiculturalism Bad for Women?” (Είναι η πολυπολιτισμικότητα Κακή για τις Γυναίκες; 3) πως “some group rights can, in fact, endanger women” («κάποια συλλογικά δικαιώματα μπορεί να θέτουν σε κίνδυνο τις γυναίκες»), επικρίνει κατηγορηματικά τη νομική εξαίρεση που έχει κάνει η Γαλλική κυβέρνηση να δώσει άδεια σε χιλιάδες μετανάστες άνδρες να διατηρήσουν πολυγαμικές οικογένειες4, παρόλο που η γαλλική νομοθεσία απαγορεύει ρητά την πολυγαμία. Η διαπίστωση της Susan Okin “-most cultures are suffused with gendered practices and ideologies that disadvantage women relative to men-”, πως πολυπολιτισμικότητα και φεμινισμός δεν συμβιβάζονται εύκολα έρχεται σε αντίθεση με τη θέση της Madhavi Sunde η οποία στο δικό της βιβλίο “The New Enlightenment: How Muslim Women are Bringing Religion Out of the Dark Ages.” ( Ο Νέος Διαφωτισμός: Πώς οι μουσουλμάνες γυναίκες βγάζουν την θρησκεία από τον μεσαίωνα), ισχυρίζεται πως αποτελεί μύθο «ότι το Ισλάμ δεν είναι συμβατό με τον Δυτικό τρόπο ζωής». Η Sunde επικαλείται τη διεθνή στατιστική έρευνα της Gallup World Poll5 όπου το σύνολο των ερωτηθέντων δηλώνουν πως είναι έτοιμοι να ασπαστούν τις Δυτικές αξίες διατηρώντας παράλληλα τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Το παραπάνω έυρημα ενισχύει τον ισχυρισμό της Madhavi Sunde πως δεν είναι αλήθεια η στερεότυπη εικόνα για ένα «Ισλάμ οπισθοδρομικό, αντι-μοντέρνο, αντι-δυτικό και ασυμβίβαστο με τη δημοκρατία». Με άλλα λόγια, «η θρησκεία δεν είναι η σκοτεινή σφαίρα που η Δύση αντιλαμβάνεται ότι είναι. Οι Μουσουλμάνοι επιθυμούν να εντάξουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες στο πλαίσιο της θρησκείας τους και του πολιτισμού τους · αυτή είναι η ουσία του σύγχρονου ισλαμικού Διαφωτισμού».

Κανείς εδώ δεν μπορεί να μην πει πως τόσο η Moller-Okin όσο και η Madhavi Sunde χρησιμοποιούν εξίσου φεμινιστική και προοδευτική προσέγγιση στο ζήτημα της πολυπολιτισμικότητας, χωρίς αυτό να τους βοηθάει να μην εκφέρουν εντέλει κατηγορηματικά ασυμβίβαστα μεταξύ τους πολιτικά συμπεράσματα. Η παραδοξότητα αυτή δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως ήρθε κάποια ιστορική στιγμή «χρεωκοπίας του φεμινισμού» αλλά αντίθετα πως είναι προβληματική η διατήρηση της θρησκευτικής ακεραιότητας μέσα σε ένα ασφυκτικό για τον μεταφυσικό της χαρακτήρα ιδεολογικό πλαίσιο που προσπαθεί να είναι κατά βάση κοσμικό.

Η ευρωβουλευτής Άννα Καραμάνου, με μεγάλη πείρα και έρευνα επάνω στα ζητήματα της πολυπολιτισμικότητας και των δικαιωμάτων των γυναικών, δεν φαίνεται να διατηρεί καμία αμφιβολία πως «η πραγματικότητα δείχνει ότι οι πιο χειραφετημένες γυναίκες στον κόσμο του Ισλάμ κέρδισαν δικαιώματα, όχι μέσω της θρησκείας, αλλά μέσω των αρχών της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου». Στην πράξη αυτό σημαίνει πως η εξασφάλιση της ισότητας μεταξύ των φύλων σε συνθήκες πολυπολιτισμικότητας μπορεί να επιτευχθεί μόνο διαμέσου της «ιδιωτικοποίησης της θρησκείας», δηλαδή μόνο αποκόπτοντας από την δημόσια σφαίρα το ίδιο το θρησκευτικό δικαίωμα δημόσιας εκδήλωσης που στα λόγια υποτίθεται πως προασπίζει.

Η ντρίμπλα του πλουραλισμού
Ήταν μόλις το 2011 που σύσσωμος ο προοδευτικός κόσμος θεωρούσε σκανδαλώδη την πρωτοβουλία του Γάλλου προέδρου Νικολά Σαρκοζί να απαγορεύσει με νόμο την ολόσωμη μπούργκα και το νικάμπ στους δημόσιους χώρους. Η αντίδραση αυτή δεν προκλήθηκε καθόλου από κάποιους περιθωριακούς υπερασπιστές των μειονοτήτων, αλλά έλαβε χώρα μέσα στον ίδιο τον πυρήνα της γαλλικής κοινωνίας με χαρακτηριστικές περιπτώσεις προσωπικότητες όπως ο επιχειρηματίας Ρασίντ Νεκάζ και θεσμούς όπως το γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας. Κι όμως ο νόμος αυτός πέρασε και στο Βέλγιο και στην Ελβετία, ενώ η πρόσφατη απόφαση έστω και προσωρινή των δήμων στη Γαλλία να απαγορεύσουν το μπουργκίνι στις παραλίες συνοδεύτηκε περισσότερο από αμηχανία και χαλαρή κατανόηση, καθώς στη Γαλλία όλοι εξακολουθούν να είναι μουδιασμένοι από τον αντίκτυπο των επιθέσεων στην Νίκαια. Σε καμία περίπτωση πάντως δεν προκάλεσε τις γενικευμένες αντιδράσεις που είχαμε παρακολουθήσει στην περίπτωση Σαρκοζί ·όποιες έγιναν περιορίστηκαν στην Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (LDH) και το Συλλογικό Όργανο κατά της Ισλαμοφοβίας στη Γαλλία (CCIF).

Η ποιοτική αυτή διαφορά που συνέβη μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, μετατρέποντας κάτι από κεντρικό ζήτημα σε περιθωριακό, αποτελεί σαφή ένδειξη πως η πολυπολιτισμικότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με τον εαυτό της και διανύει μια καθοριστική κρίση αυτοπροσδιορισμού. Η ισότητα όλων ανεξαιρέτως απέναντι στον νόμο και τα προνόμια έρχεται αντιμέτωπη με το δικαίωμα της ετερότητας και του αυτοπροσδιορισμού ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, θρησκείας και εθιμικών συμπεριφορών. Δεν γνωρίζουμε ασφαλώς σε ποιο ακριβώς σημείο θα οριοθετηθούν τελικά αυτά τα όρια. Αυτό όμως που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως από τη στιγμή που τέθηκε σε αμφισβήτηση το πλαίσιο των δικαιωμάτων χωρίς υποσημειώσεις και πλέον έχουμε ήδη περάσει να συζητάμε για πλουραλισμό με προϋποθέσεις αυτό που έχει υπονομευθεί είναι η ίδια η εγκυρότητα της πολυπολιτισμικότητας. Και η λύση του πλουραλισμού που προκρίνεται ως συμβιβασμός δέχεται την ετερότητα εφόσον δηλώσει πρώτα τη νομιμοφροσύνη της στις Δυτικές αξίες δεν είναι τίποτα περισσότερο από έναν υποκριτικό συμβιβασμό, μια επιστροφή του βικτωριανού κανονιστικού πλαισίου με εύσχημο τρόπο6. Αυτού του είδους ο πλουραλισμός που απαιτεί συμμόρφωση με τις Δυτικές αξίες όχι μόνο ακυρώνει το ιδανικό της πολυπολιτισμικότητας αλλά και για την ώρα βρίσκει το νομικό του πρόσκομμα στην παράγραφο 1 του άρθρου 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Όπως γράφει ο Νίκος Αλιβιζάτος7, αξιοποιώντας τις γνώσεις και την πείρα του στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου, «η τήρηση των θρησκευτικών συνηθειών θα πρέπει να γίνεται σεβαστή. Διότι, όσο και αν ορισμένες από αυτές ξενίζουν, ενοχλούν, ακόμα και σοκάρουν όσους δεν τις συμμερίζονται, οι συνήθειες αυτές ανάγονται σε ενδόμυχες αξίες των πιστών της συγκεκριμένης θρησκείας. Γι’ αυτό και –πλην εντελώς οριακών εξαιρέσεων– δεν θα πρέπει να γίνεται ανεκτός κανένας περιορισμός τους». Όμως ο ίδιος συνοδεύοντας το δικαίωμα της θρησκευτικής πρακτικής με την υποσημείωση «πλην όμως» και «θεμιτών απαγορεύσεων» υπομονεύει το πνεύμα των όλων όσα προηγουμένως έχει αναφέρει. Ποια είναι τελικά η αξία της ελευθερίας της θρησκευτικής πρακτικής αν αυτή ισχύει μόνο «πλην εντελώς ακραίων περιπτώσεων»; Αυτό που τελικά αποτελεί «εντελώς ακραία περίπτωση» γίνεται καθαρά θέμα ερμηνείας και επηρεάζεται αναμφισβήτητα εκ των επιβαλλόμενων συνθηκών, με τον ίδιο τρόπο που η συζήτηση για την μπούργκα και το νικάμπ δεν θα είχε ποτέ την ένταση που έχει εάν δεν επιδρούσε πάνω της η δράση του ISIS στην Ευρώπη.

Για να κάνει πιο συγκεκριμένο τι εννοεί «ακραίο», ο Αλιβιζάτος μάς παρουσιάζει δύο παραδείγματα: Το ένα προέρχεται από τη δικαστική απαγόρευση της χρήσης ενός «μαλακού» ναρκωτικού –του peyote– στην άσκηση παραδοσιακών (θρησκευτικών) τελετών μιας φυλής Ινδιάνων της πολιτείας του Όρεγκον· απόφαση που προκάλεσε σάλο στις Η.Π.Α. γιατί θεωρήθηκε ότι καταφέρει πλήγμα κατά της θρησκευτικής ελευθερίας. Και το δεύτερο είναι η απαγόρευση των γαλλικών δικαστηρίων σε ορθόδοξους Εβραίους να σφάζουν δημόσια βόδια με τον παραδοσιακό τελετουργικό τρόπο, ο οποίος εγγυόταν την «καθαρότητα» του κρέατος των σφαγίων. Και τα δύο παραδείγματα χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν ποιο είδος θρησκευτικών πρακτικών μπορεί να θεωρηθεί «ακραίο» αν και ο ίδιος ο Αλιβιζάτος σπεύδει να σημειώσει πως δεν θεωρεί τη χρήση peyote αρκετά ακραία ώστε να συμφωνεί ο ίδιος με την απαγόρευσή της.

Αν όμως εντέλει ο ορισμός του «ακραίου» υπόκειται σε υποκειμενική ερμηνεία που μπορεί να ποικίλει από δικαστή σε δικαστή, τότε το σίγουρο είναι πως από εδώ και πέρα κάθε θρησκευτική συμπεριφορά μπαίνει στο στόχαστρο αναλόγως εάν αντιβαίνει τον γενικό κανόνα συμπεριφοράς ή τη φιλελεύθερη ηθική της μαζικής κοινωνίας. Αυτό που περισσεύει από τις θρησκευτικές συμπεριφορές και μένει στο απυρόβλητο είναι μονάχα μια άνευρη συμπεριφορά, ένα είδος «θρησκευτικού lifestyle» στο πλαίσιο του πολυπολιτισμικού φολκλόρ.

Το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε κατάσταση στην οποία αποδομείται ήδη ο κυρίαρχος χαρακτήρας της πολυπολιτισμικότητας, αφήνοντας πίσω της τη σκιά του πλουραλισμού, γίνεται ακόμα πιο φανερό από την αμυντική θέση στην οποία έχει περιέλθει η Γερμανίδα καγκελάριος ως η πιο εξέχουσα εκπρόσωπος του μπλοκ της πολυπολιτισμικότητας. Η πρόσφατη τοποθέτηση της Άνγκελα Μέρκελ πως «ένα Ισλάμ που ασκείται με τρόπο ενάντιο στο γερμανικό σύνταγμα δεν έχει θέση στη Γερμανία» ανοίγει σαφώς τον δρόμο για επιπλέον δημιουργικές ερμηνείες και κυρίως την απέλαση κάθε μετανάστη που δεν συμμερίζεται τις θεμελιώδεις αποφάσεις του ΟΗΕ για πλήρη ισότητα ανδρών και γυναικών. Επιπλέον, δείχνει την από εδώ και πέρα γενική στάση θα κρατήσει η Ευρώπη σε εκείνο το Ισλάμ ή οποιαδήποτε άλλη μεταφυσική που αντιβαίνει στην ιδεολογική επικυριαρχία του Δυτικού κόσμου. Η θεωρία των «ανοιχτών κοινωνιών» έχει πληγεί ανεπανόρθωτα.

Πολυπολιτισμικότητα χωρίς κουλτούρα

Ο «νέος Διαφωτισμός» ως λύση της Madhavi Sunde δεν είναι τίποτα άλλο από την τοποθέτηση κάθε μεταφυσικής λατρείας στο πλυντήριο του μεταμοντέρνου πλουραλισμού προκειμένου να βγει αποκαθαρμένη από τον απολυτό θεολογικό χαρακτήρα που τη διατηρεί διακριτή από τον υπόλοιπο κόσμο. Σε αυτό το σημείο η καθηγήτρια πολιτικής θεωρίας του φύλου Anne Phillips είναι πολύ πιο τολμηρή από την Sunde και προτείνει μια νέα ρηξικέλευθη έννοια της πολυπολιτισμικότητας. Στο βιβλίο της “Multiculturalism without Culture” (Πολυπολιτισμικότητα χωρίς κουλτούρα8 ) δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας όταν διακηρύττει: “The rights that matter in developing a case for multiculturalism are those of individuals, not groups9” («Τα δικαιώματα που έχουν σημασία κατά την υπεράσπιση της πολυπολιτισμικότητας είναι εκείνα των ατόμων, όχι των ομάδων»).

Είναι τα δικαιώματα των ομάδων λοιπόν που πρέπει να τεθούν στο περιθώριο προκειμένου στo πλαίσιο μιας «ορθής» προσέγγισης της πολυπολιτισμικότητας να αναπτυχθούν τα δικαιώματα των ατόμων τα οποία «είναι θεμελιωμένα στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη και όχι των παραδόσεων και των πολυπολιτισμικών ομάδων». Και καταλήγει «None of what I have argued implies that cultures have rights—to respect, funding, or survival—only that individuals do». Οι κουλτούρες ως «αμετάβλητα και αυταρχικά» ριζώματα στον χρόνο βρίσκονται στον αντίποδα του πολιτισμού, ο οποίος ως άθροισμα ( -και όχι σύνολο- ) ισοδύναμων και τυχαία συνδεόμενων μεταξύ τους ατόμων είναι κατά βάση μια ρευστή και μεταβαλλόμενη συνθήκη10.

Από αυτήν τη διαπίστωση η Phillips συμπεραίνει πως οι κουλτούρες είναι «καταπιεστικές» και προτείνει τη θαρραλέα αντιμετώπισή τους: «Ήρθε η ώρα να επεξεργαστούμε μια εκδοχή πολυπολιτισμικότητας απαλλαγμένη από τις πραγμοποιημένες έννοιες της κουλτούρας, που θα επεμβαίνει περισσότερο θαρραλέα στα πολιτιστικά στερεότυπα, και θα αρνείται να υποτάξει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των γυναικών στις δήθεν παραδόσεις της κουλτούρας τους». Μόνο ένας εκμοντερνισμός του Ισλάμ λοιπόν, αντίστοιχος με την προτεσταντική εκδοχή «ιδιωτικοποίησης της θρησκείας», μπορεί να συφμωνεί με τη σύγχρονη μαζική κοινωνία.

Μόνο έτσι θα διαμορφωθεί εκείνη η «εκδοχή της πολυπολιτισμικότητας» που προκρίνει η Phillips απαλλαγμένη από τις «δήθεν» παραδόσεις της. Δηλαδή μόνο έτσι θα επιβληθεί η αδιαμφισβήτητη ανωτερότητα της φιλελεύθερης αγοράς επί των πολιτισμικών ετεροτήτων και θα εξασφαλιστεί έτσι η μετατροπή των πάντων σε εμπορεύματα και όλων σε καταναλωτές10. Προκρίνοντας αυτήν τη λύση η Phillips υιοθετεί το επιχείρημα της Susan Okin πως το «Ισλάμ αποτελεί πρόβλημα για τις γυναίκες». Μόνο εάν «διαφωτιστεί» το Ισλάμ, τότε σαφώς κατά τον ισχυρισμό της Sunde το πρόβλημα θα λυθεί.

Στο ίδιο μήκος κυμαίνεται και η «υποστασιοποιημένη» λύση του «πλουραλισμού» που προκρίνουν η Άννα Καραμάνου και Σώτη Τριανταφύλλου· η τελευταία μάλιστα επαναφέρει από το παράθυρο τη Βικτωριανή αντίληψη για τη σχέση μεταξύ του Δυτικού πολιτισμού και του κόσμου, και αναπόφευκτα μας παραπέμπει στην κριτική του John Grey11 στην αξίωση των Δυτικών να κυριαρχήσουν οικουμενικά επιβάλλοντας ως απόλυτο το ιδεολογικό μοντέλο «Ένας Κόσμος – Μία Ιδεολογία – Μια Οικονομία»·, αυτό το μότο θυμίζει περισσότερο το ρωμαϊκό imperium του πολυθεϊστικού συγκρητισμού κάτω από το άγρυπνο μάτι του θεϊκού Αυτοκράτορα παρά την «κοινωνία πλουραλισμού και ισότιμης συνύπαρξης διαφορετικών κουλτούρων και θρησκειών» που υποτίθεται πως πρεσβεύει η πολυπολιτισμικότητα.


Σε κάθε περίπτωση, αν οι ανεπίλυτες αντιφάσεις της πολυπολιτισμικότητας αντιμετωπιστούν με στρατηγικές τύπου «νέου Διαφωτισμού», «πολυπολιτισμικότητας χωρίς κουλτούρες» και «πλουραλισμού» αυτό που σηματοδοτείται είναι πως από τη θεωρία των «ανοιχτών κοινωνιών» περνάμε πλέον κατηγορηματικά στις «κοινωνίες των προϋποθέσεων». Μολονότι πρέπει να είμαστε ειλικρινείς και να παραδεχτούμε πως παρεκτός από το πεδίο των διακηρύξεων όχι μόνο ποτέ δεν τις αποχαιρετήσαμε αλλά και ποτέ δεν διανοηθήκαμε για αυτό.

Το ερώτημα λοιπόν είναι αν μπορεί να υπάρξει κάτι που να αντιστοιχεί πραγματικά σε ένα είδος «ανοιχτής κοινωνίας». Αν η υιοθέτηση της θρησκευτικής ανεκτικότητας για τη διατήρηση της πολυπολιτισμικότητας προϋποθέτει τη βαλσαμοποίηση των θρησκευτικών συμπεριφορών, τότε ίσως ο μοναδικός τρόπος για τη πλήρη και ανόθευτη διατήρηση των Θρησκειών να είναι ο ολόσχερής και ειλικρινής εξοβελισμός τους από τον Δυτικό κόσμο.

Γεωργιλάς Αθανάσιος

1.Προτείνουμε η παρούσα ανάλυση να διαβαστεί ως συνέχεια του κειμένου για την laïcité «Προς υπεράσπιση της κοσμικότητας» των Μιχάλη Θεοδοσιάδη και Σοφία Ζήση καθώς συνομιλεί με τη θέση ότι «οι θρησκευτικές μειονότητες έχουν την υποχρέωση να εγκαταλείψουν μέρος της ταυτότητάς τους» ως αντάλλαγμα για «να ασκούν μια ορισμένη πίστη που να αποτελεί μια προσωπική (αλλά, φυσικά, αδιαμφισβήτητη) υπόθεση».

2. Για παράδειγμα οι Άγγλοι υποστηρικτές του Briemain που κρατούσαν πλακάτ που έγραφαν «I am European, not British».

3.Το “Is Multiculturalism Bad for Women?” της Susan Moller Okin,1997, το “The New Enlightenment: “How Muslim Women are Bringing Religion Out of the Dark Ages.” της Madhavi Sunde, 2006 αλλά και το “Multiculturalism without Culture” της Anne Phillips,2007 είναι ανέκδοτα στα ελληνικά.

4.Στην περίπτωση της Γαλλίας, το δικαίωμα στην πολυγαμία συνιστούσε μειονοτικό δικαίωμα, μη διαθέσιμο στον υπόλοιπο πληθυσμό. Υπολογίζεται ότι 150.000-400.000 πολυγαμικές οικογένειες ζουν στη Γαλλία, παρά το γεγονός ότι η πολυγαμία έχει απαγορευτεί από το 1993. Καραμάνου Άννα, συλλογικός τόμος / «Διαπολιτισμικότητα και Θρησκεία στην Ευρώπη, μετά την επικύρωση της Συνθήκης της Λισαβόνας, εκδόσεις Ίνδικτος.

5.Τα ευρήματα της δημοσκόπησης αυτής δημοσιεύονται σε ένα βιβλίο με τίτλο «Ποιος μιλάει για το Ισλάμ: Τι πραγματικά σκέπτονται ένα δισεκατομμύριο μουσουλμάνοι.” Το βιβλίο, γραμμένο από τη Dalia Mogahed και τον John L. Esposito συμπυκνώνει έξι χρόνια έρευνας και πάνω από 50.000 συνεντεύξεις που «επιστημονικά» αντιπροσωπεύουν το τι «σκέπτονται πραγματικά» 1,3 δισεκατομμύρια μουσουλμάνοι σε 35 έθνη, τα οποία είτε είναι κατά κύριο λόγο μουσουλμανικά ή έχουν σημαντικούς μουσουλμανικούς πληθυσμούς.

6.ΣώτηΤριανταφύλου«Πλουραλισμός, πολυπολιτισμικότητα, ενσωμάτωση, αφομοίωση»,2015, εκδ. Πατάκη.

7.Νίκος Αλιβιζάτος «Πολιτισμική ετερότητα και ανθρώπινα δικαιώματα» 2011, συλλογικός τόμος εκδ. Μεταίχμιο.

8.Multiculturalism without Culture /Anne Phillips, 2007.

9.Ολόκληρη η παράγραφος της Phillips: “Η πολυπολιτισμικότητα που θα υπερασπιστώ σε αυτό το βιβλίο θεμελιώνεται στα δικαιώματα των ατόμων και όχι στα δικαιώματα των ομάδων. Κανένα από τα επιχειρήματα που αναπτύσσω δεν συνεπάγεται ότι οι κουλτούρες έχουν δικαιώματα –στον σεβασμό, τη χρηματοδότηση ή την επιβίωση– μόνο τα άτομα έχουν δικαιώματα. Δεν θεωρώ τις κουλτούρες καθολικούς τρόπους ζωής που μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σύμφωνα με τις βασικές πεποιθήσεις ή παραδόσεις τους· συγχρόνως, δεν θεωρώ την πολυπολιτισμικότητα έναν τρόπο κατανομής δύναμης και εξουσίας μεταξύ διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων”.

“Η βιβλιογραφία σχετικά με την πολυπολιτισμικότητα έχει βραχυκυκλωθεί λόγω μιας υπερβολικά ολιστικής αντίληψης της κουλτούρας, η οποία εν μέρει αντανακλά το γεγονός ότι το αφετηριακό της σημείο ήταν μια βιβλιογραφία σχετικά τα δικαιώματα των μειονοτήτων και των ιθαγενών πληθυσμών. Αυτό το γεγονός προήγαγε την ιδέα ότι το διακύβευμα αφορά μια διαπραγμάτευση ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες διακριτές κουλτούρες, εκ των οποίων η καθεμία λειτουργεί ως ένα αυτοαναπαραγόμενο όλον”.

10.Παναγιώτης Κονδύλης «Παρακμή του αστικού πολιτισμού. Από την μοντέρνα στην μεταμοντέρνα εποχή και από το Φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία»/2007 εκδ. Θεμέλιο.

11. John Grey «Μαύρη λειτουργία. Η αποκαλυπτική θρησκεία και ο θάνατος της ουτοπίας»/2009, εκδ. Οκτώ.

 http://www.respublica.gr

Ντίλαν Τόμας: Κι ο θάνατος δεν θάχει εξουσία

«Νομίζω ότι ήπια 18 διπλά ουίσκι» ήταν οι τελευταίες του κουβέντες, πριν χαθεί τελεσίδικα στις 9 Νοεμβρίου 1953 με υγεία φθαρμένη από το αλκοόλ. Είναι ο Ντίλαν Τόμας, γεννημένος στο Σουόνζι της Ουαλίας στις 27 Οκτωβρίου 1914. Είναι αυτός που δάνεισε το επώνυμό του στον Μπομπ Ντύλαν των ημερών μας. Ο Τόμας ήταν από μικρός ατίθασος. Απείθαρχος μαθητής, άτακτος και θρασύς. Οι βαθμοί του κακοί. Συνήθιζε να λέει ότι αν δεν γινόταν ποιητής, θα είχε πεθάνει στη ψάθα. Έγραφε από την ηλικία των 16 ετών. Η ποίηση ήταν το πάθος του, αλλά δούλεψε και ως δημοσιογράφος για ένα διάστημα για να βγάλει τα προς το ζην. Το επάγγελμα δεν τον ικανοποίησε ποτέ και δεν άντεχε το άγχος που του προκαλούσε. Προτιμούσε να περνάει τον χρόνο του σε παμπ, πίνοντας μπύρες με τους φίλους του, και φλερτάροντας όμορφες κοπέλες. 

Στο Λονδίνο γνώρισε τον έρωτα της ζωής του, την 22χρονη Κέιτλιν Μακναμάρα. Η Κέιτλιν μεγάλωσε σε ένα ελεύθερο, μποέμ περιβάλλον. Ήταν δυναμική, ανεξάρτητη και σεξουαλικά ελεύθερη. Εργαζόταν ως χορεύτρια, όταν γνώρισε τον Τόμας, μέσω του συντρόφου της και ζωγράφου, Ογκάστους Τζον. Μέσα σε δέκα λεπτά, ο Τόμας και η Κέιτλιν είχαν κλειστεί στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου, το οποίο χρέωσαν στον Τζον. Παντρεύτηκαν το 1937, λίγους μήνες μετά τη γνωριμία τους, και έμειναν μαζί μέχρι το τέλος.

Η σχέση τους ήταν θυελλώδης. Και οι δύο έπιναν πολύ, διατηρούσαν εξωσυζυγικές σχέσεις και αδυνατούσαν να ελέγξουν την οργή τους. Ήταν όμως αδύνατο να μείνουν μακριά ο ένας απ’ τον άλλον. Κάθε φορά που μάλωναν, ο Τόμας επέστρεφε και η Κέιτλιν τον δεχόταν. Και μέσα σ' αυτό το εκρηκτικό περιβάλλον απέκτησαν και τρία παιδιά.

Ο Τόμας δεν πολέμησε στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, λόγω του άσθματος που είχε. Το 1945 έγινε διάσημος σε όλη την Αγγλία, εκφωνώντας για το ραδιόφωνο του BBC. Η φωνή του αποδείχτηκε πιο εμπορική ακόμα κι απ’ την ποίηση του. «Ξετρέλαινε» τις νεαρές θαυμάστριές του και έγινε το σήμα κατατεθέν του. Ακόμα και σήμερα, όσοι μελετούν το έργο του, αφιερώνουν πολύ χρόνο στην ανάλυση του τονισμού και της προφοράς του. Η σημαντικότερη στιγμή της καριέρας του ήρθε το 1950, όταν του έγινε πρόταση να περιοδεύσει στην Αμερική. Ο Τόμας έγινε ο ανεπίσημος «βασιλιάς» της Νέας Υόρκης. Εκατοντάδες συγκεντρώνονταν για να τον ακούσουν να απαγγέλλει τα ποιήματά του και τον παρακολουθούσαν με κομμένη την αναπνοή.

O Τόμας αντιμετωπιζόταν ως «ροκσταρ» όπου κι αν πήγαινε. Η προσωπική του ζωή ενθουσίαζε ακόμα περισσότερο το κοινό του. Έπινε μανιωδώς, κοιμόταν με διαφορετική γυναίκα κάθε βράδυ και φωτογραφιζόταν πάντα με ένα τσιγάρο στο στόμα. Οι θαυμαστές του αναφέρουν ότι πριν από τον Τζέιμς Ντιν, τον Μάρλον Μπράντο και τους Rolling Stones, ήταν ο Ντίλαν Τόμας που αντιπροσώπευε μια ατίθαση γενιά. Έκανε τρεις περιοδείες στις ΗΠΑ από το 1950 μέχρι το 1953. Το φθινόπωρο του ’53 ξεκίνησε την τέταρτη και τελευταία περιοδεία του.... 

Στις 3 Νοεμβρίου του 1953, πέρασε όλο το πρωί ξαπλωμένος στο δωμάτιο του ξενοδοχείου Chelsea. Έπινε συνεχόμενα από την ώρα που ξύπνησε, μέχρι το βράδυ, όταν πήγε στη παμπ «White Horse», όπου σύχναζε. Γύρισε στο ξενοδοχείο μεθυσμένος και περηφανεύτηκε ότι ήπιε 18 διπλά ουίσκι. «Έκανα καινούριο ρεκόρ», αναφώνησε! Την επόμενη μέρα, τον επισκέφτηκε ο γιατρός του, ο οποίος του χορήγησε μορφίνη, πιστεύοντας ότι υπέφερε από υπερκόπωση. Όσο περνούσε η ώρα, η κατάσταση του Τόμας χειροτέρευε, δεν μπορούσε να αναπνεύσει και έπεσε σε κώμα. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, όπου και πέθανε στις 9 Νοεμβρίου. 

Η ποίησή του ήταν περισσότερο ρομαντική και συναισθηματική. Δημοσίευσε ποιήματά του στα αγγλικά, για πρώτη φορά, στην εφημερίδα Sunday Referee, στη στήλη Poet's Corner, τo 1933. Το 1936 εκδόθηκε η δεύτερη ποιητική συλλογή του με τίτλο 25 Ποιήματα και το 1940 η συλλογή διηγημάτων Πορτρέτο του καλλιτέχνη ως νεαρού σκύλου. Εκτός από ποιήματα, ο Ντίλαν Τόμας έγραψε διηγήματα, σενάρια για τον κινηματογράφο (Strand Films) και το ραδιόφωνο (BBC), καθώς και το ραδιοφωνικό θεατρικό έργο Under Milkwood (Κάτω από το γαλατόδασος, ελλ. έκδ. Ερμείας, μετάφραση Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ).

Κι ο θάνατος δεν θα ‘χει εξουσία

Κι ο θάνατος δεν θα ‘χει εξουσία.
Γυμνοί οι νεκροί στον άνεμο και το γερτό φεγγάρι
Με τον άνθρωπο θα σμίξουνֹ
‘Οταν γλυφτούν τα κόκκαλα τους
και τα γλυμμένα κόκκαλα χαθούν,
Θα ‘χουν αστέρια σε αγκώνα και ποδάριֹ
Αν και τρελοί, θα συνεφέρουν,
Αν θαλασσόπνιχτοιν θ’ αναδυθούν,
Αν κι εραστές χαμένοι αυτοί, δεν θα χαθεί η αγάπηֹ
Κι ο θάνατος δεν θα ‘χει εξουσία.

Κι ο θάνατος δεν θα ‘χει εξουσία.
Κάτω απ’ τις δίνες τις θαλάσσης
Χρόνια χωμένοι αυτοί, θάνατο ανεμόδαρτο δεν θα ‘βρουνֹ
Σε μέγκενη στριμμένοι, με τους τένοντες λυμένους,
Παιδεμένοι σε τροχό, δεν θα τσακίσουνֹ
Στα χέρια τους η πίστη θ’ ανοίξει
Και μονόκερα στοιχειά θα τους ξεσκίσουν,
Κουρελιασμένοι ολόκληροι, και δεν θα σπάσουνֹ
Κι ο θάνατος δεν θα ‘χει εξουσία.

Κι ο θάνατος δεν θα ‘χει εξουσία.
Ας πάψουν πια να σκούζουν στ’ αυτιά τους οι γλάροι
Και στις ακτές τα κύματα να σκάζουν άγριαֹ
Λουλούδι όπου ξεμύτισε μην ξεμυτίσει πια
Να υψώσει το κεφάλι του στους χτύπους της βροχής.
Αν και τρελοί, αν και νεκροί σαν τ’ άψυχα καρφιά,
Κεφάλια σημαδιών αυτοί, χτυπούν με μαργαρίτεςֹ
Χτυπούν τον ήλιο, όσο που να ξεκαρφωθείֹ
Κι ο θάνατος δεν θα ‘χει πια εξουσία.

http://www.artinews.gr

Η Ευρώπη μιλάει γερμανικά

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ

Την επιδέξια διπλωματική και οικονομική πολιτική της Γερμανίας, με την οποία κατάφερε να αναδειχθεί σε ηγετική δύναμη στην Ευρώπη, ερευνά το Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα. 

Το 2008, όταν ο παγκόσμιος οικονομικός πολεμος έφτασε στην Ευρώπη, η γερμανική ηγεσία συνειδητοποίησε γρήγορα ότι μπορούσε να αξιοποιήσει την οικονομική κρίση για δικό της λογαριασμό. Η ελληνική περίπτωση ήταν η κατάλληλη αφορμή. «Η γερμανική πολιτική ήταν σαφής και ξεκάθαρη από την αρχή, λέει στην εκπομπή η πρώην υπουργός  Λούκα Κατσέλη . Ήθελε να ελαχιστοποιήσει το κόστος για το γερμανικό τραπεζικό σύστημα και για τους γερμανούς φορολογούμενους  και η κυρία Μέρκελ να κερδίσει πολιτικό χρόνο ρίχνοντας τα βάρη μονομερώς στην ελληνική  πλευρά». 

Οπως και στους συμβατικούς πολέμους, η προπαγάνδα έπαιξε αποφασιστικό ρόλο. Το δάνειο που συνόδευε το ελληνικό μνημόνιο του 2010 είχε υψηλό επιτόκιο, αλλά στη γερμανική και τη διεθνή κοινή γνώμη παρουσιάστηκε ως δωρεάν βοήθεια.  Οι Έλληνες-αλλά και οι υπόλοιποι λαοί των νοτίων χωρών- κατηγορήθηκαν για τεμπέληδες, οι  χώρες τους μετονομάστηκαν σε  «Γουρούνια» (P.I.I.G.S). Μια γερμανίδα, η Σόνια Γκίζε αποφάσισε να αντιδράσει ιδρύοντας την κίνηση «Είμαστε όλοι γουρουνάκια». «Θύμωσα και αναρωτιόμουν πώς νιώθουν οι Έλληνες, αν διαβάζουν κάθε μέρα στις εφημερίδες ότι είναι 11 εκατομμύρια ψεύτες και απατεώνες, κρύβουν τα λεφτά τους και είναι όλοι πλούσιοι με πισίνες.  Ήξερα  πως δεν ήταν αλήθεια, πως ήταν ένα ηλίθιο στερεότυπο», δηλώνει στο Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα.

 Για τη Γερμανία η κρίση αποδεικνυόταν κερδοφόρα. Το Βερολίνο έφτασε να δανείζεται με αρνητικό επιτόκιο. «Είναι δύσκολο να συλλάβουμε ότι, έπειτα από δύο χρόνια η Γερμανία θα επιστρέψει λιγότερα απ όσα δανείστηκε», εξηγεί ο Ερίκ Τουσέν, πρόεδρος της επιτροπής για την κατάργηση των χρεών του τρίτου κόσμου. Όμως, η Γερμανία έχει και ένα εναλλακτικό σχέδιο, σε περίπτωση που τα πράγματα στην ευρωζώνη δεν πάνε καλά. Ο Στέλιος Κούλογλου και το Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα επισκέπτονται ένα κεντρικό κατάστημα στο Βερολίνο όπου οι συναλλαγές γίνονται και με… ΜΑΡΚΑ!  Για τον πρώην πρόεδρο των γερμανών βιομηχάνων Χάνς Όλαφ Χένκελ ορισμένες χώρες αξίζουν να έχουν ένα καλύτερο νόμισμα από το ευρώ. « Η Γερμανία, η Αυστρία, η Φινλανδία και η Ολλανδία να αφήσουν το ευρώ και να φτιάξουν ένα δικό τους νόμιασμα» δήλωσε στη συνέντευξη του στο Στέλιο Κούλογλου.

 Οσο για την Γαλλία, παραδοσιακή αντίπαλο της Γερμανίας για την ηγεμονία στην Ευρώπη, αυτή θα πρέπει να παραμείνει με τις χώρες του νότου, δηλώνει ο πρώην πρόεδρος των Γερμανών βιομηχάνων, ώστε να ξαναγίνει ανταγωνιστική. «Η Ευρώπη μιλάει πλέον γερμανικά», θα αναφωνήσει κορυφαίο στέλεχος των Χριστιανοδημοκρατών, σε μια δήλωση που τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης προτιμούν να περάσουν στα ψιλά.

 Στο Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα μιλούν ακόμη ο διάσημος Γάλλος οικονομολόγος Ελί Κοέν, ο οικονομολόγοι   Γιώργος Δουράκης και Πάνος Παναγιώτου,ο Παναγιώτης Ρουμελιώτης, πρώην εκπρόσωπος της Ελλάδας στο ΔΝΤ, ο Άλαν Σίμπιλς καθηγητής  στο πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες, ο ισπανός πολιτικός αναλυτής Κάρλος Μαρτίνεθ Γκαρθία και πολλοί άλλοι.

 http://tvxs.gr/webtv/reportaz-xoris-synora/i-eyropi-milaei-germanika

CETA: Επόμενος σταθμός, ευρωκοινοβούλιο

 Μετά την αντίσταση της Βαλονίας του Βελγίου η CETA τελικά υπεγράφη την Κυριακή αλλά με μερικούς αστερίσκους. Τώρα το λόγο έχει το Ευρωκοινοβούλιο. Ας δούμε 8 ερωταπαντήσεις σχετικά με την διατλαντική εμπορική συμφωνία CETA

Της Ευρυδίκης Μπερσή     www.thepressproject.gr

1 Τι έγινε το μεσημέρι της Κυριακής στις Βρυξέλλες;

Ο πρωθυπουργός του Καναδά και οι επικεφαλής της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου υπέγραψαν την εμπορική και επενδυτική συμφωνία Ε.Ε.- Καναδά, CETA καθώς και μια χωριστή συμφωνία Στρατηγικής Συνεργασίας ΕΕ-Καναδά.

2 Τι θα συμβεί τώρα;

Το κείμενο των 1600 σελίδων περνά στο ευρωκοινοβούλιο για συζήτηση και ψήφιση στο τέλος του χρόνου ή το αργότερο τον Ιανουάριο του 2017. Μόνο αν συμφωνήσει και το ευρωκοινοβούλιο, η CETA θα τεθεί σε προσωρινή εφαρμογή από τις 16 Φεβρουαρίου 2017.

3 Μπορεί η CETA να έχει την τύχη της  Συμφωνίας του Ειρηνικού;

Η Συμφωνία του Ειρηνικού (ΤΡΡ) ανάμεσα στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, την Αυστραλία, τη Μαλαισία και μερικές ακόμη χώρες υπογράφηκε με τυμπανοκρουσίες το Φεβρουάριο, αλλά δεν έχει τεθεί σε ισχύ γιατί δεν υπάρχει η απαιτούμενη πλειοψηφία στο Κογκρέσο.

4 Τι σημαίνει η CETA θα τεθεί σε εφαρμογή «προσωρινά»;

Σημαίνει ότι οι οπαδοί της συμφωνίας έχουν μεγάλες αμφιβολίες για το αν θα εγκριθεί από τα κοινοβούλια όλων των χωρών της Ε.Ε. και πόσα χρόνια μπορεί να χρειαστούν. Για το λόγο αυτό,  χρησιμοποιούν ένα παραθυράκι που επιτρέπει την άμεση εφαρμογή μιας διεθνούς συνθήκης χωρίς να έχει ψηφιστεί από τα εθνικά κοινοβούλια, εφόσον πρόκειται για κάτι πραγματικά επείγον.

5 Και τι είναι τόσο επείγον;

Οι γιγάντιες καναδέζικες αγροτοκτηνοτροφικές μονάδες επείγονται να αυξήσουν τις εξαγωγές κρέατος στην Ε.Ε. και οι μεγάλες επιχειρήσεις της Ε.Ε. βιάζονται να «χτυπήσουν» τις δημόσιες προμήθειες του Καναδά. Τα ισχυρά λόμπι και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού ανυπομονούν να λάβουν επισήμως μέρος στη συγγραφή των ρυθμίσεων , μέσω της συμμετοχής τους στα όργανα  που δημιουργεί η CETA για την «εθελοντική εναρμόνιση» των νόμων και κανονισμών (κοινές επιτροπές).  Και η Κομισιόν πιέζεται να αποδείξει ότι η εμπορική πολιτική της συνεχίζει να αναπνέει.

6 Τι έγινε με τους Βέλγους που αντιδρούσαν;

Οι Βαλόνοι (γαλλόφωνοι Βέλγοι) υποχώρησαν μετά από τεράστιες πιέσεις, αλλά πούλησαν ακριβά την υπογραφή τους. Πέτυχαν να βγάλουν εκτός προσωρινής εφαρμογής το πιο επικίνδυνο κομμάτι της CETA, που είναι οι επιτροπές διαιτησίας (πρώην ISDS, νυν ICS). Να μην λειτουργήσουν οι επιτροπές διαιτησίας ζήτησε και το γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο προκειμένου να επιτρέψει στη γερμανική κυβέρνηση να πει ναι στην προσωρινή εφαρμογή της CETA. Επίσης, οι Βαλόνοι υποχρέωσαν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Βελγίου να προσφύγει στο ευρωπαϊκό δικαστήριο με το ερώτημα αν οι επιτροπές διαιτησίας συμβαδίζουν με την ευρωπαϊκή έννομη τάξη. Δεν πρόκειται για ακαδημαϊκό θέμα, αλλά για ζήτημα με δυνητικά δραματικές επιπτώσεις στα δημόσια οικονομικά. Ένα από τα εκατοντάδες παραδείγματα: Η καναδική εταιρεία TransCanada έχει προσφύγει σε επιτροπή διαιτησίας κατά της αμερικανικής κυβέρνησης ζητώντας 15 δισεκατομμύρια (όχι εκατομμύρια!) δολάρια επειδή η κυβέρνηση των ΗΠΑ άκουσε τις διαμαρτυρίες των πολιτών και ακύρωσε σχεδιαζόμενο αγωγό πετρελαίου.

7 Τι θα γίνει στο ευρωκοινοβούλιο;

Οι συσχετισμοί στο ευρωκοινοβούλιο είναι μέχρι στιγμής υπέρ της CETA. Από τους Ελληνες ευρωβουλευτές, το ΠΑΣΟΚ και το Ποτάμι δηλώνουν αποφασισμένοι ότι θα την ψηφίσουν, οι ευρωβουλευτές του Σύριζα θα καταψηφίσουν παρότι η ελληνική κυβέρνηση την υπέγραψε, ενώ οι ευρωβουλευτές της Νέας Δημοκρατίας έκαναν την έκπληξη, με τον Μανόλη Κεφαλογιάννη να ανακοινώνει  ότι θα καταψηφίσουν, παρά την στάση του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος υπέρ της CETA.

8 Μετά από πέντε χρόνια διαπραγματεύσεων και δύο χρόνια μεταφράσεων/νομικής επεξεργασίας, τι νόημα έχουν οι αντιδράσεις τώρα;

Όταν ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για την CETA, το 2009, κρατήθηκε μυστική ακόμη και η εντολή διαπραγμάτευσης που έδωσαν τα κράτη-μέλη στην Κομισιόν. Το κείμενο της συνθήκης διαμορφώθηκε μακριά από τα κοινοβούλια, μακριά από τον δημόσιο έλεγχο αλλά σε στενή συνεργασία με συγκεκριμένες ομάδες συμφερόντων, ενώ το επιχείρημα προς τους πολίτες εξ αρχής ήταν ότι «μόλις ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις, θα έχετε όλο το χρόνο να πείτε τη γνώμη σας». Αν οι στόχοι της εμπορικής πολιτικής καθορίζονταν με πιο δημοκρατικό τρόπο και αν οι κοινωνίες μπορούσαν να επηρεάσουν ουσιαστικά τις διαπραγματεύσεις, κανείς δεν θα ανησυχούσε στο τέλος για την επικύρωση. Εξάλλου, όταν μία περιοχή φθάσει να αντιδράσει, όπως έκαναν οι Βαλόνοι, συνήθως αυτό συνοδεύεται από ευρύτερες αντιστάσεις παντού. Στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αυστρία και αλλού, η πλειοψηφία των πολιτών τάσσεται κατά των εμπορικών συμφωνιών – και όσο τα κεντρώα κόμματα υποτιμούν τις αιτίες των αντιδράσεων αυτών και υπερτιμούν τα οφέλη της συμφωνίας, τόσο πιο απροστάτευτα μένουν στις επιθέσεις από τα δεξιά και από τα αριστερά.

Οι  παραχωρήσεις που απέσπασε η Βαλoνία (γαλλικά, φλαμανδικά) 

Κατοχή : Οι έλληνες που πλούτιζαν ενώ ο λαός πέθαινε από την πείνα

Εκτός από επώνυμες οικογένειες, ο «οινομάγειρος» Κ.Ζ. αγόρασε π.χ. 5 οικόπεδα μεταξύ Νοεμβρίου 1941 και Σεπτεμβρίου 1942.Τέσσερα ακίνητα αγόρασε και η «σύζυγος ενωμοτάρχου» Τ.Α. το 1941-42, με τιμές αγοράς από 3 έως 11 λίρες.

Η ιταλογερμανική Κατοχή του 1941-44, πέρα από λιμός, βομβαρδισμοί, μπλόκα, αντιστασιακές πράξεις και κτηνώδη αντίποινα, υπήρξε και κάτι άλλο: μια πελώρια οικονομική ευκαιρία οικονομικής αποκατάστασης και κοινωνικής ανόδου για χιλιάδες έλληνες πολίτες, που για τον ένα ή τον άλλο λόγο βρέθηκαν σε θέση να εκμεταλλευτούν τη «συγκυρία» (και τη διάχυτη γύρω τους πείνα, δυστυχία κι ανασφάλεια) για να «φτιαχτούν» ή να αυξήσουν τον πλούτο που ήδη διέθεταν.

Βιομήχανοι που έκαναν χρυσές δουλειές χάρη στις παραγγελίες της Βέρμαχτ ή την παραγωγή ειδών πρώτης ανάγκης, υπεργολάβοι δημοσίων έργων που άνοιγαν δρόμους κι έφτιαχναν λιμάνια ή αεροδρόμια για λογαριασμό του στρατού κατοχής, μικροί και μεγάλοι μαυραγορίτες, «διαμεσολαβητές» κάθε λογής που έσωζαν (ή «προσπαθούσαν να σώσουν») ζωές με αντάλλαγμα χρυσές λίρες – όλοι αυτοί αποτέλεσαν τους κερδισμένους των ημερών, τη σπονδυλική στήλη της εθνικοφροσύνης και τη μαγιά του «αναπτυξιακού θαύματος» των επόμενων δεκαετιών.

Ορισμένοι απ’ αυτούς τους κερδισμένους ήταν κλασικοί τυχοδιώκτες, που ζούσαν τη ζωή τους χωρίς να πολυλογαριάζουν το μέλλον. Με την παροιμιώδη ευθύτητά της, η Μελίνα Μερκούρη μας έχει αφήσει π.χ. μια χαρακτηριστική -άκρως υποκειμενική αλλά ανατριχιαστικά οικεία- περιγραφή του μαυραγορίτη εραστή της εκείνων των χρόνων: «Ο Αλέξης μισούσε τους Γερμανούς γιατί ήταν δυνατοί. Περιφρονούσε τους Ελληνες γιατί ήταν αδύνατοι. Ελυσε το ζήτημα του ίδιου του του αντρισμού εκμεταλλευόμενος και τους δυο. Οι Ελληνες που είχαν ιδανικά γελοιοποιήθηκαν. Οι Γερμανοί που είχαν τα όπλα και τα τανκς νικιόνταν με την εξυπνάδα. Το να τους ξεπεράσεις σε εξυπνάδα σήμαινε να τους πάρεις χρήματα. Το να κάνεις να σωπάσει η φωνή της συνείδησης σήμαινε να πετάξεις τα χρήματα. Ηταν εικοσιέξι χρονών κι έλεγε πως θα σκοτωνόταν πριν απ’ το τέλος του πολέμου. Η ζωή έπρεπε λοιπόν να είναι διασκέδαση» («Γεννήθηκα Ελληνίδα», Αθήνα 1995, σ.79).

Η πλειοψηφία των ωφελημένων από την Κατοχή ανήκε ωστόσο στην κατηγορία των «νοικοκυραίων», των ανθρώπων που είδαν τη «ρευστότητα» της περιόδου απλώς σα μια καλή ευκαιρία να εξασφαλίσουν το μέλλον των παιδιών και των επιχειρήσεών τους. Και, σαν καλοί νοικουραίοι, φρόντισαν να επενδύσουν στην πιο σταθερή (αλλά συγκυριακά υποτιμημένη) «αξία». Αγοράζοντας -αντί πινακίου φακής- κάθε λογής ακίνητα, από οικόπεδα κι αγροτεμάχια μέχρι σπίτια κι ολόκληρες πολυκατοικίες.

Η άλλη όψη αυτού του πλουτισμού είναι γνωστή: το ξεπούλημα των περιουσιακών στοιχείων χιλιάδων ανθρώπων, κυριολεκτικά για ένα κομμάτι ψωμί. Ενώ το πιο αδύναμο κομμάτι της κοινωνίας μετατράπηκε σε ανθρώπινους σκελετούς που πέθαιναν στους δρόμους σαν τις μύγες, μεγάλο τμήμα των εργατικών και μεσαίων στρωμάτων επιβίωσε «σκοτώνοντας» ό,τι είχε αποκτήσει ή κληρονομήσει τα προηγούμενα χρόνια. Η πλειοψηφία των ωφελημένων από την Κατοχή ανήκε ωστόσο στην κατηγορία των «νοικοκυραίων», των ανθρώπων που είδαν τη «ρευστότητα» της περιόδου απλώς σα μια καλή ευκαιρία να εξασφαλίσουν το μέλλον των παιδιών και των επιχειρήσεών τους.

«Το πρωί είδα τον Νικολαΐδη, τον χτηματομεσίτη του Χαροκόπου», σημειώνει χαρακτηριστικά το Γενάρη του 1942 στο ημερολόγιό του ο Χριστόφορος Χρηστίδης. «Μου είπε πως αυτό το μήνα έκανε μεσιτείες για δουλειές 6 εκατομμυρίων. Λέει πως τα ακίνητα υψώθηκαν μόνο 4-5 φορές. Ο κοσμάκης που πεινά, άρχισε να ξεπουλά τα σπίτια του» («Χρόνια Κατοχής», Αθήνα 1971, σ.201).

Την εικόνα συμπληρώνει η αποτίμηση του φαινομένου από το Γιώργο Θεοτοκά, ένα χρόνο αργότερα: «Υπάρχει πολλή κρυμμένη δυστυχία. Οι παλιές μεσαίες τάξεις φθίνουν οικονομικά, ζούνε ξεπουλώντας περιουσιακά στοιχεία, έργα τέχνης, έπιπλα κλπ σκεύη και ρούχα και τουαλέτες που αγοράζουν οι καινούριοι πλούσιοι της μαύρης αγοράς. Ουσιαστικά, αυτές οι τάξεις βρίσκονται σε πτώχευση. Οι καινούριοι πλούσιοι είναι άτομα τυχοδιωχτικά, που δρουν μέσα σε μια ζούγκλα κι ό,τι αρπάξει ο καθένας.

Φυσικά, αρκετοί είναι οι παλαιοί πλούσιοι που προσαρμόστηκαν και ξανακάνουν χρήματα με τη μέθοδο των νεόπλουτων» («Τετράδια Ημερολογίου», Αθήνα 1980, σ.387).

Με αφοπλιστική λιτότητα, η ίδια διαδικασία καταγράφεται τέλος στο ρεμπέτικο τραγούδι του Μιχάλη Γενίτσαρη: «Μικροί μεγάλοι γίνανε / μαυραγορίτες όλοι / κι αφήσαν όλο το ντουνιά / με δίχως πορτοφόλι. / Πουλήσαμε τα σπίτια μας / και τα υπάρχοντά μας / για δυο ελιές κι ένα ψωμί / να φάνε τα παιδιά μας».

Την καλύτερη αποτύπωση αυτών των αλλαγών συνιστά η καταγραφή των αγοραπωλησιών ακινήτων επί Κατοχής από το σύλλογο που δημιούργησαν μεταπολεμικά οι πωλητές για να πάρουν πίσω τις περιουσίες τους. Το «Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων» που τύπωσε τον Αύγουστο του 1946 η Πανελλήνιος Ομοσπονδία Πωλησάντων Ακίνητα επί Κατοχής περιλαμβάνει εξαιρετικά διαφωτιστικούς στατιστικούς πίνακες, με βάση τα στοιχεία των συμβολαιογραφείων όλης της χώρας. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και μια αναλυτική λεπτομερής κατάσταση των αγορών μερικών χιλιάδων ακινήτων από 524 φυσικά ή νομικά πρόσωπα που έχει διασωθεί στο αρχείο της Ομοσπονδίας.

Το ερέθισμα για την παρουσίαση που ακολουθεί μας το πρόσφερε η μεταπτυχιακή εργασία του δασκάλου Παναγιώτη Σάμιου («Η Μαύρη Αγορά και οι ακίνητες περιουσίες που άλλαξαν χέρια την περίοδο της Κατοχής», Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα 2010), απ’ την οποία αντλήσαμε πολλά στοιχεία. Συμπληρωματικές πληροφορίες αναζητήσαμε στο αρχείο της Ομοσπονδίας Πωλησάντων, που φυλάσσεται στο ΕΛΙΑ.



Ανατομία μιας «ανακατανομής»

Το πρώτο δεδομένο αφορά τα μεγέθη του φαινομένου. Μέσα στην κατοχή άλλαξαν χέρια 350.000 περίπου ακίνητα. Το ένα τρίτο απ’ αυτά ήταν «αστικά» (σπίτια και οικόπεδα), τα δυο τρίτα «αγροτικά» (δηλαδή χωράφια, συχνά στην περίμετρο των αστικών κέντρων, συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου μέρους των σημερινών πολεοδομικών συγκροτημάτων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης), ενώ πουλήθηκαν και 1.000 περίπου «βιομηχανικά» ακίνητα, ως επί το πλείστον βιοτεχνίες.

Η σχέση των περισσότερων απ’ αυτές τις συναλλαγές με τον πόλεμο και την πείνα είναι προφανής: τρεις στις τέσσερις πραγματοποιήθηκαν μέσα στα πρώτα δυο χρόνια της Κατοχής (1941-42), την περίοδο δηλαδή κατά την οποία σημειώθηκε και ο μεγαλύτερος αριθμός θανάτων από ασιτία. Στα τέλη του 1942, η κατάσταση είχε πιά κάπως σταθεροποιηθεί χάρη στα συσίτια του Ερυθρού Σταυρού. Ο κόσμος δεν πέθαινε πλέον από την πείνα, οπότε και το ξεπούλημα των περιουσιακών στοιχείων (όσων δεν είχαν «σκοτωθεί» το προηγούμενο διάστημα) περιορίστηκε αισθητά.

[…]

Η σχέση ανάμεσα στην προπολεμική αξία αυτών των ακινήτων και τις τιμές με τις οποίες «σκοτώθηκαν» αυτά επί Κατοχής φωτίζει ακόμη περισσότερο το χαρακτήρα αυτών των αγοραπωλησιών. Σε μια Ελλάδα όπου οι τιμές των βασικών ειδών διατροφής είχαν δεκαπλασιαστεί (σε σχέση με το μέσο ημερομίσθιο) μεταξύ Οκτωβρίου 1940 κι Απριλίου 1943, τα ακίνητα πωλούνταν κατά μέσο όρο στο 1/13 με 1/20 της αξίας τους! Οπως διαπιστώνουμε δε από δειγματοληπτικούς πίνακες που συνοδεύουν ως τεκμήρια το «Υπόμνημα» του 1946, αυτή η υποτίμηση των πωλούμενων ακινήτων υπήρξε μεγαλύτερη στο φόρτε της πείνας, αλλά και όσον αφορά τα ακίνητα μικρότερης προπολεμικής αξίας. Με δυο λόγια, οι μικροϊδιοκτήτες ξεπούλησαν φτηνότερα τα υπάρχοντά τους απ’ ό,τι οι «μεσαίοι» (που ενδεχομένως κινδύνευαν λιγότερο άμεσα από την πείνα).

Ακόμη και τα κλάσματα αυτά είναι ωστόσο σε μεγάλο βαθμό παραπειστικά, καθώς ο μηχανισμός που η δωσίλογη «Ελληνική Πολιτεία» είχε θεσπίσει γι’ αυτές τις συναλλαγές κατέληγε στην πράξη σε ακόμη μεγαλύτερη υποτίμηση της αξίας των πωλούμενων ακινήτων. Σύμφωνα με το Ν.Δ. 771 του 1941, όλες οι συναλλαγές άνω των 30.000 δρχ έπρεπε να πραγματοποιούνται μέσω τράπεζας, με κατάθεση εκεί του συνολικού τιμήματος, από το οποίο ο δικαιούχος δεν μπορούσε να κάνει παρά τμηματικές αναλήψεις 30.000 (κι αργότερα 40.000) δρχ κατά ορισμένα διαστήματα. Με τη δραχμή να υποτιμάται διαρκώς έναντι της χρυσής λίρας (συνολικά 1 προς 4.367 μεταξύ Απριλίου 1941 και Φεβρουαρίου 1944), οι τράπεζες ξεζούμιζαν έτσι με τη σειρά τους τον πωλητή.

[…]

Η πιο ενδιαφέρουσα από τις στατιστικές πληροφορίες αφορά, ωστόσο, τον κόσμο των αγοραστών Τα δύο τρίτα τους ήταν άνθρωποι που στη διάρκεια της Κατοχής αγόρασαν από ένα ακίνητο, το ένα τέταρτο αγόρασε 2-3, το ένα εικοστό 4-10, ενώ το ένα τριακοστό «φτάχτηκε» πάρα πολύ χοντρά, αποκτώντας στο ίδιο διάστημα από 11 μέχρι 50 ή και περισσότερα ακίνητα. Πέντε με δέκα χιλιάδες Ελληνες βγήκαν, δηλαδή, από την κατοχή αισθητά πλουσιότεροι απ’ ό,τι ήταν πριν. Στην πραγματικότητα, όπως διαπιστώνουμε από δειγματοληπτικό κατάλογο του «Υπομνήματος» η συγκεντροποίηση είναι ακόμη μεγαλύτερη, αφού συχνά διαφορετικοί αγοραστές είναι πρόσωπα μιας και της αυτής οικογένειας ή συνιδιοκτήτες της ίδιας επιχείρησης.

Ο αριθμός των υπόλοιπων 50 με 55.000 αγοραστών μας αποκαλύπτει μια άλλη όψη του φαινομένου: τον κόσμο που στο διάστημα της Κατοχής μπορεί να μην πλούτισε ιδιαίτερα, μάλλον όμως δεν έγινε και φτωχότερος, αφού απέκτησε κάποια νέα περιουσιακά στοιχεία. Αν κρίνουμε απ’ το διαθέσιμο δειγματολόγιο των 524, ανάμεσά τους βρίσκονται και χιλιάδες «μικροί» μαυραγορίτες, που μέσα στο θανατικό του 1941-42 αγόρασαν σπίτια και οικόπεδα καταβάλλοντας -σύμφωνα με τα συμβόλαια- κάποια δέκατα της λίρας για το καθένα…

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιδιαίτερα ευφάνταστος, για να καταλάβει πως η «πυραμίδα» αυτή των αγοραστών συγκροτούσε σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική βάση της πολιτικής συμμαχίας που στήριξε την εθνικόφρονα μεταπολεμική τάξη πραγμάτων. Για τη διατήρηση των κεκτημένων, η θεσμική κατοχύρωση της «συνέχειας του κράτους» και των θεσμών του μεταξύ 1940 και 1945 (με την ελαχιστοποίηση της απελευθερωτικής τομής του 1944) αποτελούσε μονόδρομο. Τα τανκς του Σκόμπι, μαζί με τη γεωπολιτική θέση της χώρας διασφάλισαν και τα συμφέροντα όλων εκείνων που πλούτισαν τα αμέσως προηγούμενα χρόνια.


Ο μεταπολεμικός «διακανονισμός»

Σε αντίθεση με τη σημερινή κατάσταση, που η προγραμματισμένη σφαγή των μισθωτών κι ενός τμήματος των μικροαστικών στρωμάτων έχει την πλήρη υποστήριξη των πυλώνων της εγχώριας και διεθνούς νομιμότητας, οι αγοραπωλησίες ακινήτων της Κατοχής έπασχαν από μια σοβαρή κρίση νομιμοποίησης: στη διάρκεια του πολέμου, οι Σύμμαχοι και οι εξόριστες κυβερνήσεις είχαν διακηρύξει επανειλημμένα ότι οι αλλαγές ιδιοκτησιών στις κατεχόμενες από τον Αξονα χώρες θα θεωρηθούν μετά τη νίκη άκυρες.

Η πρώτη σχετική -και καθαρά μεταβατική- ρύθμιση έγινε από την κυβέρνηση Σοφούλη την παραμονή των εκλογών του 1946. Με τη Συντακτική Πράξη 114 της 29.3.46 ακύρωσε τις κατοχικές αγοραπωλησίες των μικροϊδιοκτησιών κι απαγόρεσε προσωρινά κάθε πράξη σχετική με τα υπόλοιπα, μέχρι την οριστική ρύθμιση του ζητήματος.

Ακολούθησε η δημόσια αντιπαράθεση μεταξύ πωλητών κι αγοραστών, συνασπισμένων στις αντίστοιχες Πανελλήνιες Ομοσπονδίες, με διακύβευμα τη γενίκευση ή την κατάργηση της ΣΠ 114. Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αγοραστών υποστήριζε πως η Συντακτική πράξη ήταν αντισυνταγματική, αφού ερχόταν σε αντίθεση με την «ελευθερία των συμβάσεων».

Για την προβλεπόμενη «τελική ρύθμιση» θα χρειαστεί να τελειώσει πρώτα ο Εμφύλιος και να φανούν στον ορίζοντα οι πρώτες μεταπολεμικές εκλογές. Στις 25 Νοεμβρίου 1949, ο Αναγκαστικός Νόμος 1323 θέσπισε την παρακάτω έκτακτη διαδικασία:

* Τα μεγάλα ακίνητα παρέμειναν στους αγοραστές. Οι πωλητές μπορούσαν να ζητήσουν την καταβολή ενός συμπληρωματικού τιμήματος, ίσου με το 75% της διαφοράς της αξίας του ακινήτου στα μέσα του 1949 και της τιμής πώλησής του.

* Τα μικρομεσαία ακίνητα, πάλι, μπορούσαν να διεκδικηθούν δικαστικά (εφόσον ο πωλητής μπορούσε ν’αποδείξει ότι δεν έχει πιά καμμιά περιουσία και με επιστροφή του τιμήματος σε 4 δόσεις, με τόκο 6%), είτε να μείνουν στον αγοραστή με δικαστικό συμβιβασμό και καταβολή συμπληρωματικού τιμήματος, όπως στην προηγούμενη κατηγορία. Στην πρώτη περίπτωση, καθυστέρηση καταβολής 2 δόσεων έδινε τη δυνατότητα στον αγοραστή να κρατήσει το ακίνητο. Υπήρχε τέλος η δυνατότητα εξώδικου συμβιβασμού, προς την ίδια κατεύθυνση και με λιγότερα έξοδα.

Χάριν της «ασφάλειας των συναλλαγών», αγωγές διεκδίκησης των ακινήτων μπορούσαν να κατατεθούν μόνο μέσα στο πρώτο εξάμηνο από την ψήφιση του νόμου. Την κατάσταση περιέπλεξε ακόμη περισσότερο η άρνηση κάποιων πρωτοδικείων (όπως του Πειραιά και της Κατερίνης) να εφαρμόσουν τον «αντισυνταγματικό» νέο νόμο. Το ζήτημα παραπέμφθηκε στον Αρειο Πάγο, που στις 16 Μαΐου 1950 -δέκα δηλαδή μέρες πριν τη λήξη της προθεσμίας- έκρινε τον Α.Ν. 1323 συνταγματικό, χωρίς όμως να δώσει παράταση σε όσους είχαν περίμεναν την έκβαση της δικαστικής αναμέτρησης πριν καταφύγουν στη Δικαιοσύνη.

Ο επίλογος γράφτηκε στις 28 Μαρτίου του 1951 με τις επίσημες δηλώσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης Ηλία Λαγάκου. Σε 48 από τις 58 περιφέρειες πρωτοδικείων της χώρας, ανακοίνωσε, είχαν κατατεθεί 74.548 αιτήσεις είτε αναστροφής των αγοραπωλησιών είτε δικαστικής συμπλήρωσης του τιμήματος, ενώ μέχρι τις 27.11.1950 είχαν γίνει και κάπου 32.000 εξώδικοι συμβιβασμοί.

Στο Πρωτοδικείο Αθηνών, «το οποίον έχει την μεγαλυτέραν κίνησιν», πρόσθεσε, «η τελευταία ημερομηνία κατά την οποίαν έχουν προσδιορισθεί προς συζήτησιν αγωγαί βάσει του Α.Ν. 1323 είναι η 27 Ιουλίου 1951. Συνεπώς μετά τέσσαρας μήνας τερματίζεται οριστικώς το ζήτημα των αγοραπωλησιών της Κατοχής».

Κι έζησαν όλοι καλά – και κάποιοι ακόμη καλύτερα…



Το προφίλ του αγοραστή

Σε πρόσφατο κείμενό του για την πείνα της Κατοχής, ο πανεπιστημιακός Χρήστος Λούκος επισημαίνει την ανάγκη «να διερευνηθεί και με άλλα ιστορικά κριτήρια [πέρα από τις μαρτυρίες απομνημονευματικού χαρακτήρα] ποιοί και με ακριβώς ωφελήθηκαν από τις έκτακτες συνθήκες που προκάλεσεη ξενική κατοχή. Με δυο λόγια, η ανακατανομή πλούτου που έγινε ποιούς ευνόησε».

Μια πρώτη -μερική- απάντηση μας δίνει ο σχετικός κατάλογος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πωλησάντων Ακίνητα επί Κατοχής, που φυλάσσεται στην ομώνυμη συλλογή του ΕΛΙΑ. Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο 68 δακτυλογραφημένων σελίδων, όπου καταγράφονται 524 αγοραστές ακινήτων, τα ακίνητα που αγόρασαν, οι αριθμοί συμβολαίων, το αναγραφόμενο σε αυτά τίμημα της αγοράς και το αντίτιμό του σε χρυσές λίρες την εποχή της αγοραπωλησίας.

[…]

Μεταξύ των 524 συγκαταλέγονται 28 τουλάχιστον βιομήχανοι, 10 επιχειρηματίες, 18 κτηματίες, 1 εφοπλιστής, 6 εργολάβοι, 4 δικηγόροι και 81 έμποροι, ενώ υπάρχουν επίσης 13 νομικά πρόσωπα με προεξάρχουσα την Εθνική Τράπεζα. Μεταξύ των αγοραστών συγκαταλέγονται και τρεις Εβραίοι, οι δραστηριότητες των οποίων σταματούν για προφανείς λόγους στα μέσα του 1943.

Από τους αναγραφόμενους αγοραστές ακινήτων, «επώνυμες» είναι ίσως μόνο οι οικογένειες Παπαστράτου, Λαναρά, Βασιλειάδη, Καρέλλα και Χυτήρογλου. Στην ίδια κατηγορία μπορεί να υπαχθεί και η Ελένη Βουλπιώτη, σύζυγος του αντιπροσώπου της Ζίμενς Ιωάννη Βουλπιώτη. Μέσα στο 1941 αγόρασε 6 ακίνητα για 1-2 λίρες το καθένα.

Πιο αποκαλυπτικές είναι ίσως οι πληροφορίες που αντλούμε για τη βάση της πυραμίδας. Μια μεγάλη κατηγορία αγοραστών αποτελούν όπως είδαμε οι έμποροι κάθε λογής, ενώ ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η παρουσία επαγγελμάτων που έχουν σχέση με την παραγωγή, διακίνηση ή επεξεργασία τροφίμων.

Ο «οινομάγειρος» Κ.Ζ. αγόρασε π.χ. 5 οικόπεδα μεταξύ Νοεμβρίου 1941 και Σεπτεμβρίου 1942, ο «ορνιθοτρόφος» Α.Α. 2 σπίτια και 2 χωράφια σε ακόμη μικρότερο διάστημα (Δεκέμβριος – Ιούλιος), ενώ ο «κτηνοτρόφος» Κ.Κ. 3 αγροτεμάχια μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου 1942 κι άλλο ένα τον Ιούλιο του 1943. Από τέσσερα χωράφια αγόρασαν την ίδια πάνω κάτω περίοδο ο «εστιάτωρ» Κ.Α. (Απρίλιος-Νοέμβριος 1942), ο «κρεωπώλης» Γ.Κ. (Μάιος 1942 – Σεπτέμβριος 1943) κι ο «κηπουρός» Θ.Κ. (Ιανουάριος – Οκτώβριος 1942), ενώ αποδοτικότερος αποδείχθηκε ο «ζαχαροπλάστης» Κ.Κ. με 5 ακίνητα μέσα στο τετράμηνο Απριλίου – Ιουλίου 1942. Τρεις «βουστασιάρχες», τέλος, ψώνισαν αντίστοιχα 3, 4 κι 6 «κτήματα», «αγρούς» ή οικόπεδα, ως επί το πλείστον το 1942-43.

Ο «αστυφύλαξ» Γ.Δ., πάλι, αγόρασε μέσα στο το Μάιο του 1941 τρία σπίτια καταβάλλοντας από μια λίρα για το καθένα. Τέσσερα ακίνητα αγόρασε και η «σύζυγος ενωμοτάρχου» Τ.Α. το 1941-42, με τιμές αγοράς από 3 έως 11 λίρες. Στον κατάλογο δίνουν επίσης το παρών ένας αξιωματικός (4 κτήματα το 1942-43) κι ο «αρχιερεύς Ματθαίος ή Γεώργιος Κ.», που μεταξύ Απριλίου 1943 και παραμονών της απελευθέρωσης έβαλε στην άκρη 2 σπίτια κι 1 απροσδιόριστο «ακίνητον».

Απροσδιόριστο παραμένει τέλος το επάγγελμα του Γ.Μ., που φέρεται απλώς ως «πρόσφυξ» και μεταξύ Νοεμβρίου 1943 κι Αυγούστου 1944 (ενώ δηλαδή η μεν πείνα είχε υποχωρήσει, αλλά τα μπλόκα, οι συλλήψεις κι οι εκτελέσεις έδιναν κι έπαιρναν) απέκτησε τρία οικοπεδάκια έναντι μηδενικού ή σχεδόν μηδενικού αντιτίμου.

Αποσπάσματα από τον «Ιό» της Ελευθεροτυπίας, 03/04/2010.

foroline.gr