Δε θα πληρώσουμε το χρέος σας. Αρνιόμαστε να μας κάνετε έξωση από τα σπίτια μας. Δεν θα υποταχθούμε σε μέτρα λιτότητας αντίθετα, θέλουμε να απαλλοτριώσουμε τον πλούτο σας – στην πραγματικότητα το δικό μας πλούτο.
Σε μερικές περιόδους για παράδειγμα όταν η κρίση πλήττει με τα σκληρότερα χτυπήματά της, και οι άνθρωποι αφήνονται ο καθένας μόνος του, η θέληση για αντίσταση αναφύεται με ακραία και απελπισμένη δύναμη. Από πού απορρέει αυτή;
Πολλοί φιλόσοφοι τοποθετούν την πηγή αυτής της θέλησης για αντίσταση στην στέρηση, σαν – προκειμένου να θελήσει ή να κάνει κάτι κάποιος – πρέπει να εστιάζει στο βασικό αγαθό που του λείπει. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Η θέληση για αντίσταση γεννιέται με θετικό τρόπο από την ώθηση να επιβεβαιωθεί όχι η στέρηση αλλά η πληρότητα, από την ορμή να εκφραστεί μια επιθυμία. Για παράδειγμα, η επιθυμία να μην πληρώνεις τα χρέη δεν σημαίνει μόνο ότι αναζητάς αυτό που έχει χαθεί, αλλά επίσης, και πιο σημαντικό, να επιβεβαιώνεις και να αναπτύσσεις αυτό που επιθυμείς, αυτό που είναι καλύτερο και πιο όμορφο : την κοινωνικότητα και την πληρότητα των κοινωνικών σχέσεων.
Γι’ αυτό, η άρνηση του χρέους δεν σημαίνει ότι διαρρηγνύουμε τους κοινωνικούς δεσμούς και νομικές σχέσεις για να δημιουργήσουμε ένα άδειο ατομιστικό κατακερματισμένο χώρο. Ξεφεύγουμε από αυτούς τους δεσμούς και από αυτά τα χρέη για να δώσουμε νέο νόημα στους όρους «δεσμός» και «χρέος» και να ανακαλύψουμε νέες κοινωνικές σχέσεις. Ο Μαρξ ήταν ρεαλιστής όταν μίλησε για το χρήμα ως την πρώτη κοινωνική σύνδεση στην καπιταλιστική κοινωνία. «Το άτομο» έγραψε, « φέρει την κοινωνική του δύναμη όπως και το δεσμό του με την κοινωνία μέσα στην τσέπη του». Η άρνηση του χρέους αποσκοπεί να καταστρέψει τη δύναμη του χρήματος και τους δεσμούς που χρησιμοποιεί και ταυτόχρονα να κατασκευάσει νέους «δεσμούς» και νέα είδη «χρέους» για παράδειγμα, γινόμαστε όλο και περισσότερο «υπό–χρεωμένοι» ο ένας στον άλλο, δεμένοι όχι από «δεσμούς» χρήματος αλλά από κοινωνικούς «δεσμούς».
Να κάνουμε νέες αλήθειες
Όταν αρνούμαστε να χειραγωγούμαστε από τα Μέσα ενημέρωσης δεν πρέπει μονάχα να σταματήσουμε να επιτρέπουμε να μας δουλεύουν πιστεύοντας καθετί που διαβάζουμε στις εφημερίδες και χωνεύοντας τις αλήθειες που μας ταΐζουν αλλά επίσης χρειάζεται να αποσύρουμε εντελώς την προσοχή μας από τα Μέσα Ενημέρωσης. Μερικές φορές φαίνεται ότι μας συναρπάζουν οι βιντεοθόνες και δεν μπορούμε να πάρουμε τα μάτια μας από αυτές. Πόσο συχνά δεν έχετε δει ανθρώπους να περπατούν ( ή ακόμα να οδηγούν!) στους δρόμους των πόλεων με τα κεφάλια τους σκυμμένα στέλνοντας sms και email, προσκρούοντας ο ένας με τον άλλον σαν να είναι υπνωτισμένοι; Λύστε τα μάγια και ανακαλύψτε ένα νέο τρόπο επικοινωνίας! Δεν είναι μόνο ή κυρίως ότι χρειαζόμαστε διαφορετική πληροφόρηση ή διαφορετικές τεχνολογίες. Ναι χρειαζόμαστε να ανακαλύψουμε την αλήθεια, αλλά επίσης και πιο σημαντικό χρειάζεται να κάνουμε νέες αλήθειες που μπορούν να δημιουργηθούν μόνο από διακριτά άτομα (simgularities) σε δίκτυα που επικοινωνούν και συνυπάρχουν.
Πολιτικά σχέδια που εστιάζονται στην παροχή εναλλακτικής πληροφορίας παρότι βέβαια είναι σημαντικά μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε απογοήτευση και ψυχρολουσία. Εάν οι ανθρωποι στις Ηνωμένες Πολιτείες γνώριζαν τι κάνει η κυβέρνησή τους και τα εγκλήματα που έχει διαπράξει, κάποιος θα σκεφτόταν ότι θα ξεσηκώνονταν και θα την άλλαζαν. Όμως, στην πραγματικότητα ακόμη και αν διάβαζαν όλοι τα βιβλία του Νoam Chomsky και όλα τα υλικά που αποκάλυψε το Wikileaks θα μπορούσαν ακόμη να ψηφίσουν πάλι τους ίδιους πολιτικούς και να αναπαράγουν την ίδια κοινωνία. Η πληροφόρηση μόνη δεν είναι αρκετή. Το ίδιο ισχύει πιο γενικά για όλη την ιδεολογική κριτική : Η αποκάλυψη της αλήθειας για την εξουσία δεν σταματάει τον κόσμο από το αγωνίζεται σαν να επρόκειτο για την απελευθέρωση του. Κι ούτε είναι αρκετό να δημιουργήσεις ένα χώρο επικοινωνιακής δραστηριότητας στην δημόσια σφαίρα. Η χειραγώγηση από τα μέσα δεν είναι μονάχα μια εσφαλμένη συνείδηση αλλά μια συνείδηση παγιδευμένη στο δια–δίκτυο, υπό επιτήρηση, υπνωτισμένη.
Προτού μπορέσεις να επικοινωνήσεις ενεργά στα δίκτυα πρέπει να είσαι μια διακριτή ατομικότητα. Η παρωχημένη πια κουλτούρα ενάντια στην αποξένωση σε ήθελε να επιστρέψεις στον εαυτό σου. Πολεμούσε τους τρόπους με τους οποίους η καπιταλιστική κοινωνία και ιδεολογία μας έχει ξεχωρίσει από τους εαυτούς μας, μας έχει διασπάσει στα δύο, και αναζητούσε μια μορφή καθολικότητας και αυθεντικότητας συχνά με ατομικιστικούς όρους. Αντίθετα όταν σήμερα ζητάμε να γίνουμε διακριτές ατομικότητες, δεν εννοούμε πια να είμαστε ένας ενιαίος εαυτός αποκομμένος από τον κόσμο. Οι διακριτές ατομικότητες έχουν αντιφάσεις και πολλαπλότητα εσωτερικά και εξωτερικά βρίσκονται πάντα σε σχέση με τους άλλους. Η επικοινωνία και η έκφραση των διακριτών ατομικοτήτων στα δίκτυα δεν γίνεται επομένως στη βάση του ατόμου αλλά εν είδει «χορού» και είναι πάντα ενεργή, συνδεδεμένη με την δράση, εκφράζοντας έτσι τον εαυτό μας τη στιγμή που λειτουργούμε συλλογικά.
Όταν αποχειραγωγηθούμε από τα μέσα ενημέρωσης δεν σταματάμε να έχουμε διάδραση με τα μέσα – μάλιστα τα κινήματα του 2011 είναι γνωστά για την αξιοποίηση των κοινωνικών δικτύων όπως Facebookκαι το Twitter- αλλά η σχέση μας με τα μέσα επικοινωνίας αλλάζει. Πρώτο, κατακτάμε μια ελεύθερη κινητικότητα μέσα στα δίκτυα. Γινόμαστε σμάρι σαν τα έντομα, ακολουθούμε νέα μονοπάτια και λειτουργούμε συλλογικά με νέους τρόπους. Κεντρικό εδώ είναι το θέμα της πολιτικής οργάνωσης : ένα αποκεντρωμένα πλήθος από πρόσωπα επικοινωνεί οριζοντίως (και τα κοινωνικά δίκτυα τους είναι χρήσιμα γιατί ανταποκρίνονται σε αυτήν την αποκεντρωμένη οργανωτική μορφή). Οι κινητοποιήσεις και πολιτικές δράσεις σήμερα δεν γεννιούνται από κάποια Κεντρική Επιτροπή που δίνει το σφύριγμα αλλά περισσότερο από την συνάθροιση και την συζήτηση πολυάριθμων μικρών ομάδων. Μετά τις διαδηλώσεις, παρομοίως τα μηνύματα όπως οι ιοί μεταδίδονται από γειτονιά σε γειτονιά και στα πιο διαφορετικά κυκλώματα μέσα στις μεγαλουπόλεις.
Δεύτερο, τα μέσα επικοινωνίας γίνονται πια εργαλεία για την συλλογική αναπαραγωγή μας. Μπορούμε να δημιουργήσουμε νέες αλήθειες μόνο όταν σταματήσουμε να είμαστε ατομιστές και να συγκροτούμε τους εαυτούς μας μέσα στη σχέση μας με τους άλλους, μέσα σε μια κοινή γλώσσα. Το κάνουμε την αλήθεια είναι μια συλλογική γλωσσική πράξη δημιουργικότητας. Μερικές φόρες η δημιουργία και η διάδοση πολιτικών συνθημάτων στις διαδηλώσεις συγκροτούνε μία πράξη δημιουργίας της αλήθειας. Το 99% απέναντι στο 1% που δημιουργήθηκε από τα κινήματα Οccupy για παράδειγμα έριξε φως στην υπαρκτή κοινωνική ανισότητα και με δραματικό τρόπο άλλαξε τους όρους της δημόσιας συζήτησης. Άλλο ένα, πιο σύνθετο, παράδειγμα είναι η αλήθεια που δημιουργήθηκε το 2001 από το σύνθημα των Αργεντινών «Que se vayant todos» ( «Πετάχτε τους όλους»). Το σύνθημα εξέφραζε σε συμβολική μορφή όχι μόνο την διαφθορά των πολιτικών κομμάτων, του συνταγματικού συστήματος αλλά επίσης τη δυνατότητα για μια νέα συμμετοχική δημοκρατία. Τέτοιες παραγωγές αλήθειας αφορούν επίσης τη δημιουργία πολιτικών συναισθηματικών δεσμών μέσα από τους όρους της ομαδικής συνύπαρξης, τις σχέσεις του ενός με τον άλλο.
Να απελευθερωθούμε
Από όλους τους τρόπους που οι λαοί αρνούνται το σημερινό καθεστώς ασφαλείας ο πιο σημαντικός είναι οι τρόποι διαφυγής. Δεν μπορείτε να πλήξετε την φυλακή και να πολεμήσετε το στρατό. Το μόνο που μπορείτε να κάνετε είναι να διαφύγετε. Σπάστε τις αλυσίδες σας και τρέξτε. Πιο συχνά η φυγή δεν είναι να γυρνάς ελεύθερος έξω αλλά μάλλον να γίνεις αόρατος. Τα συστήματα ασφαλείας σήμερα σε κάνουν σχεδόν παντού ορατό ώστε προσπαθείς να δραπετεύσεις με την άρνηση να σε βλέπουν. Το να είσαι αόρατος είναι ένα είδος φυγής. Ο φυγάδας, ο λιποτάκτης και ο αόρατος είναι οι αληθινοί ήρωες (ή αντι –ήρωες). Είναι οι πραγματικοί ήρωες του αγώνα των υπό παρακολούθηση να γίνουν ελεύθεροι. Αλλά όταν τρέχεις θυμήσου τον George Jackson και κράτα και ένα όπλο μαζί σου. Μπορεί να σου χρειαστεί στο δρόμο.
Μπορείς να αρνηθείς και να διαφύγεις μόνο όμως εάν αναγνωρίσεις τη δύναμή σου. Αυτοί που ζουν κάτω από το βάρος των καθεστώτων ασφαλείας θεωρούν τους εαυτούς τους εντελώς αδύναμους, νάνους μπροστά στη τεράστια δύναμη τους. Αυτοί που είναι μέσα σε μια κοινωνία φυλακής νομίζουν ότι ζουν στη κοιλιά ενός Λεβιάθαν, διαλύονται από τη δύναμή της. Πώς πιθανά μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη δύναμη πυρός τους; Πώς να δραπετεύσουμε από τα μάτια που βλέπουν τα πάντα και από τα συστήματα πληροφόρησης που ξέρουν τα πάντα; Για να βρούμε εδώ μια διέξοδο πρέπει να θυμηθούμε την έννοια της φύσης της εξουσίας όπως την εξήγησε ο Foucαult και πριν από αυτόν ο Niccolo Machiavelli : Η εξουσία δεν είναι ένα πράγμα αλλά μια σχέση. Όσο ισχυρή και αλαζονική και να φαίνεται η εξουσία που στέκεται υπεράνω σου, να γνωρίζεις ότι εξαρτάται από εσένα, τρέφεται από το φόβο σου και επιβιώνει μόνο εξαιτίας της θέλησης σου να συμμετέχεις σε αυτήν την σχέση. Ψάξε για μια πόρτα κινδύνου. Πάντα υπάρχει κάποια. Η λιποταξία και η ανυπακοή είναι αξιόπιστα όπλα ενάντια στην εθελοντική υποταγή.
Μερικές φορές η φυγή παίρνει ασυνήθιστες μορφές. Οι Marranos στην Ισπανία του 15ου αιώνα για παράδειγμα αναγκάστηκαν να προσηλυτιστούν στον χριστιανισμό αλλά συνέχισαν να ασκούν το Ιουδαϊσμό μυστικά. Ακολουθούσαν μια διπλή ζωή : πειθαρχούσαν όταν οι δυνάμεις εξουσίας παρακολουθούσαν και απειθαρχούσαν όταν ήταν σε κρυφούς χώρους. Είχαν ένα είδος μυστικής φυγής ενώ φαίνονταν ήσυχοι.
Συγκροτήστε τους εαυτούς σας
«Δεν με αντιπροσωπεύετε»! «Que se vayant todos»! Τέτοιες αρνήσεις της αντιπροσώπευσης και των αντιπροσωπευτικών κυβερνητικών δομών έχουν διατυπωθεί από εκατομμύρια κατά τη διάρκεια της κρίσης του νεοφιλελευθερισμού στις αρχές του 21ου αιώνα. Ένας νεωτερισμός αυτών των διαμαρτυριών και αρνήσεων συνίσταται στο γεγονός ότι αμέσως κάνουν σαφές ότι η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική και πολιτική αλλά επίσης συνταγματική. Αντιπροσωπευτικές δομές και φιλελεύθερα κυβερνητικά καθεστώτα, όλα τίθενται από αμφισβήτηση. Το τολμηρό εννοιολογικό άλμα της θεωρίας και πρακτικής της κοινοβουλευτικής αντιπροσώπευσης ( από τη «θέληση όλων» στη «γενική θέληση») αποδείχθηκε τελικά μοιραίο και ακόμη και νέες μορφές διακυβέρνησης που παρουσιάστηκαν ως δίχτυ ασφαλείας για να σώσουν τον ακροβάτη που έπεφτε έχουν αποδειχθεί πολύ αδύναμες και φοβισμένες.
Είναι όλο και πιο δύσκολο να πιστεύει πια κανείς στην ανάσταση και διάσωση του συντάγματος. «Ancient regime» ήταν κάποτε στη Γαλλία το όνομα για αυτούς που είχαν πουδραρισμένες περούκες πριν την επανάσταση, τώρα όμως «ancient regime» είναι το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Οι συνταγματικές δημοκρατίες είχαν όλο τον καιρό μπροστά τους, περισσότερο από δύο αιώνες. Δεν αρκεί αυτό;
Η πολιτική και συνταγματική συζήτηση πρέπει να ξανανοίξει και η ριζοσπαστική αλλαγή που απαιτείται σήμερα δεν είναι μόνο για το περιεχόμενο - από το ιδιωτικό και το δημόσιο στο κοινό (common) - αλλά επίσης για την μορφή. Πώς μπορούν οι άνθρωποι να σχετιστούν στενά μαζί μέσα στα κοινά και να πάρουν μέρος άμεσα στις δημοκρατικές αποφάσεις; Πως μπορεί η πολλαπλότητα (multitude) να γίνει ο ηγεμόνας στους θεσμούς τoυ κοινού χώρου με ένα τρόπο που ανακαλύπτει και πραγματοποιεί τη δημοκρατία; Αυτό είναι το χρέος μιας συνταγματικής διαδικασίας.
Όταν τα οικονομικά χρέη έχουν μετατραπεί σε κοινωνικούς δεσμούς, όταν τα διακριτά πρόσωπα διαδρούν μέσα σε παραγωγικά δίκτυα, όταν η επιθυμία για ασφάλεια έχει απελευθερωθεί από τον φόβο, τότε, από τη σύγκλιση αυτών των τριών στοιχείων, υποκειμενικότητες ικανές για δημοκρατική δράση θα αρχίσουν να αναδεικνύονται. Στις αστικές κοινωνίες της βιομηχανικής εποχής οι διαθέσιμοι δρόμοι για πολιτική δράση ήταν κυρίως συντεχνιακοί και ατομικιστικοί. Στις μεταβιομηχανικές, νεοφιλελεύθερες κοινωνίες οι δυνατότητες είναι ακόμα πιο πενιχρές και στους αντιπροσωπευόμενους επιτρέπεται μόνο ένας παθητικός και γενικός πολιτικός ρόλος. Το κίνημα από τον αστό πολίτη στον αντιπροσωπευόμενο οικουμενικοποιούνταν στη νομική του μορφή και ακόμα άδειαζε από περιεχόμενο.. Τώρα, όμως, νέες πολιτικές οικουμενικότητες μπορούν να επινοήσουν μορφές συμμετοχής που υπερβαίνουν τις συντεχνιακές και ατομικιστικές διαιρέσεις και δίνουν ουσία και περιεχόμενο στις γενικές και αφηρημένες μορφές πολιτικής δραστηριότητας. Η παραγωγή των κανόνων μπορεί να κατασκευασθεί μόνο με διακριτή μορφή σύμφωνα με τα δεδομένα της κοινότητας. Από εδώ και πέρα οι συντακτικές δυνάμεις πρέπει να λειτουργούν και να ανανεώνονται συνεχώς από τα κάτω.
Αλλά γιατί, μας ερωτούν ορισμένοι φίλοι, να συζητάμε ακόμη για συντάγματα; Γιατί δεν μπορούμε να απελευθερωθούμε από όλες τις κανονιστικές δομές και θεσμούς; Κάθε επανάσταση χρειάζεται μια συντακτική δύναμη – όχι για να βάλει τέλος στην επανάσταση αλλά για να τη συνεχίσει, να εγγυηθεί τις κατακτήσεις της και να την κρατήσει ανοικτή σε παραπέρα καινοτομίες. Μια συντακτική εξουσία είναι αναγκαία να οργανώσει την κοινωνική παραγωγή και την κοινωνική ζωή σύμφωνα με τις αρχές μας για ελευθερία, ισότητα και αλληλεγγύη. Οι συντακτικές διαδικασίες συνεχώς αναθεωρούν τις πολιτικές δομές και θεσμούς ώστε να είναι πιο επαρκείς στο κοινωνικό οικοδόμημα και στα υλικά θεμέλια των κοινωνικών συγκρούσεων, αναγκών και επιθυμιών.
Για να το πούμε πιο φιλοσοφικά, οι συντακτικές διαδικασίες είναι ευνοϊκές για την εμφάνιση των υποκειμενικοτήτων. Αλλά γιατί, επαναλαμβάνουν οι φίλοι μας, πρέπει να γεννιούνται υποκειμενικότητες; Γιατί δεν μπορούμε να είμαστε εμείς οι ίδιοι; Διότι, ακόμα κι αν υπήρχε κάποια πρότυπη και πρωταρχική ανθρώπινη φύση να εκφρασθεί, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι θα προωθούσε ελεύθερες, ίσες και δημοκρατικές κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις. Η πολιτική οργάνωση πάντα απαιτεί τη δημιουργία υποκειμενικοτήτων. Πρέπει να δημιουργήσουμε ένα πολλλαπλότητα ικανή για δημοκρατική πολιτική δράση και αυτοδιάθεση των κοινών.
Ένα παράδειγμα μπορεί να διασαφηνίσει μια πλευρά αυτής της θέσης. Όταν οι Ισπανοί Indignados, που είχαν καταλάβει τις πλατείες την άνοιξη του 2011 αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στις εκλογές το φθινόπωρο του 2011, τους ασκήθηκε έντονη κριτική. Οι δυσφημιστές τους τους αποκαλούσαν ανίκανους αναρχικούς και χαρακτήριζαν την άρνησή τους να εμπλακούν στους κρατικούς θεσμούς και τις εκλογικές τους πολιτικές δογματική και υστερική. Διασπούσαν την Αριστερά! Οι Indignados, βέβαια δεν είναι αναρχικοί και δεν είναι υπεύθυνοι για τη διάσπαση της αριστεράς. Αντίθετα, έχουν δημιουργήσει μια σπάνια ευκαιρία για τη μεταρρύθμιση και την επανεκκίνηση μιας νέας και διαφορετικής αριστεράς.
Λίγα χρόνια πριν πολλοί από αυτούς ήταν οι ίδιοι ακτιβιστές που, όταν δεξιοί πολιτικοί δημόσια απόδωσαν τις τραγικές εκρήξεις στον σιδηροδρομικό σταθμό Atocha της Μαδρίτης σε Βάσκους μαχητές αμέσως διακήρυξαν την αλήθεια μέσω μιας εξαιρετικής μετάδοσης μηνυμάτων σε κινητά τηλέφωνα και άλλα μέσα – “pasalo”, έγραφαν, «προώθησέ το» - και οι δράσεις τους προώθησαν αποτελεσματικά τονZapatero και τους σοσιαλιστές σε μια εκλογική νίκη – έκπληξη. Οι Ιndignados δεν πήραν μέρος στις εκλογές του 2011. καταρχήν γιατί αρνήθηκαν να επιβραβεύσουν ένα σοσιαλιστικό κόμμα που είχε συνεχίσει νεοφιλελεύθερες πολιτικές και τους πρόδωσε τα χρόνια που ήταν στην κυβέρνηση, αλλά επίσης, και πιο σημαντικό, γιατί τώρα έχουν μεγαλύτερες μάχες να δώσουν, ιδιαίτερα τη μάχη σε σχέση με τις δομές αντιπροσώπευσης και την ίδια την συνταγματική τάξη – μια μάχη που οι ισπανικές ρίζες της φτάνουν πίσω στις παραδόσεις των αντιφασιστικών αγώνων και ρίχνει ένα νέο και κριτικό φως στην αποκαλούμενη μετάβαση στη δημοκρατία που ακολούθησε το τέλος της δικτατορίας του Φράνκο. OιIndignados θεωρούν αυτή τη μάχη ως μια απο-δομητική περισσότερο παρά συν-τακτική διαδικασία, ένα είδος εξόδου από τις υπάρχουσες πολιτικές δομές, αλλά είναι αναγκαία για να ετοιμάσει τη βάση για μια νέα συνταγματική εξουσία.
